(Nivoaka voalohany tamin'ny Famotehana ny tsy fampiasana herisetra)
Nodimandry omaly i Anne Montgomery. Tsaroako ny teniny tamiko sy tamin'i Eva, ilay namanay tanora Irakiana, nipetraka tao amin'ny hotely Al Monzer ao Amman, Jordania. Tamin'ny 2006 izany, ary niandry telo herinandro izy mba hahazo visa hiditra an'i Irak ho vavolombelona momba ny fandriampahalemana. I Anne dia nivezivezy tany amin'ny faritra misy ady imbetsaka noho ny mpikatroka hafa rehetra fantatro. Nandritra ireo herinandro ireo niaraka taminay, nihaona sy niara-niasa tamin'ireo Irakiana mpitsoa-ponenana izy, maro amin'izy ireo no tsy manana taratasy ary sahirana amin'ny fivelomana any Jordania.
Tapitra izao ny fiandrasana. Tsy tonga ny visa, ary nanapa-kevitra i Anne fa ilaina indrindra ao amin'ny tanànan'i Hebrona Palestiniana Andrefana izy, izay ahitana ny Ekipa Mpampihavana Kristianina — tamin'izany fotoana izany, dia “CPT-er” nandritra ny 11 taona — no tena fohy mpiasa. ary nangataka iray volana ny amin'ny fotoany. Handeha hiampita avy any Jordana ho any Israely amin'ny taxi izy, satria nety ho nandà ny fidirany i Israely, ary tsy maintsy nitahiry fandriana ho azy izahay. Fa amin'izao fotoana izao, dia nankamamy ny fahafahana hianatra avy aminy sao fisarahana izany.
Efa nisy izany, ary efa tonga ny fisarahana lehibe kokoa, noho izany dia mahazo fampiononana avy amin'ny teniny aho, ary manolo-tena indray handray fitarihana avy amin'izy ireo.
Nanontany an'i Anne momba ny iray tamin'ireo mpiara-belona taminy aho, Barbara Deming, izay navitrika tamin'ny hetsika ho an'ny zo sivily, ny fitovian'ny vehivavy ary ny fiafaran'ny Ady Vietnamiana. Na dia niaiky aza fa mba hahomby amin'ireo mpikatroka fandriampahalemana dia tsy maintsy ho lasa “maro kokoa noho isika ankehitriny”, i Deming anefa dia nanizingizina fa ny mpikatroka dia tokony handray anjara amim-pifaliana sy amim-pahatapahan-kevitra amin'ilay nantsoiny hoe “famoronana fanampiny momba ny tsy fanaovana herisetra”. Noho izany dia nanontany an'i Anne ny tolo-keviny momba ny famoronana sy ny tsy fanaovana herisetra aho. Hoy izy:
Heveriko fa fanontaniana lehibe foana izany satria mila mamorona isika fa tsy mihetsika foana… Tsapako izany tany Palestina rehefa naorina teo ny manda eo anelanelan'i Israely sy ny Morontsiraka Andrefana. Niandry ela loatra izahay. Zava-dehibe ny hahatongavana any alohan'ny hitrangan'izany. Mahita zavatra ho avy ary tsy voatery hamerina ny krizy ... hiezaka ny handrava ny krizy alohan'ny hitrangan'izany.
Mazava ho azy fa tsy afaka mamerina foana izay nataonao teo aloha ianao. Rehefa niditra tao amin'ny CPT aho dia nandany 10 taona nanao asa Plowshares. Nieritreritra aho hoe: “Angamba tokony hanandrana zava-baovao isika.” Ny nahagaga ahy dia ny fahatongavan'ireo tanora ary nanatevin-daharana ny hetsika Plowshares. Nieritreritra ny fomba famoronana nataony manokana izy ireo. Noraisin'izy ireo io hevitra io, io toe-tsaina io, ary fantatr'izy ireo hoe aiza no mety amin'ilay olana mampanahy azy ireo — ny fampielezan-kevitr'izy ireo hanakatona toby fitsikilovana na seranam-piaramanidina na izay loza mitatao amin'ny ady nokleary na mahazatra natrehiny. Heveriko fa tena zava-dehibe ny famoronana.
Zava-dehibe ihany koa ny tsy mitady fahombiazana eo no ho eo, mieritreritra fa tsy maintsy miasa ary tsy maintsy mahita ny vokatra, na tsy tsara. Nisy diabe goavana manohitra ny lalànan'ny fifindra-monina any Etazonia, tato ho ato, tany amin'ny toerana maro. Miteraka fahafatesana sy faharavana mahatsiravina ireo lalàna ireo, ary tena nisy fiantraikany teo amin'ny governemanta ny diabe. Toy izany koa no nitranga tamin’ny ady tany Vietnam. Indraindray dia tena mety ny manao diabe goavana. Ilaina koa anefa ny tsy miovaova na dia amin’ny fanaovana zavatra kely aza.
Nanontany an’i Anne i Eva hoe inona no tiany holazaina amin’ny zavatra kely. Namaly izy hoe:
Eny, mieritreritra vondrona kely aho. Mieritreritra ny namanay roa vao nivoaka avy tao Bagdad aho. Rehefa lasa izy ireo [mpikambana roa ao amin'ny CPT] tamin'ny herinandro lasa, nitomany ny olona satria ny CPT no vondrona iray nijanona. Tena zava-dehibe ny tsy miovaova. Raha izany no mety hatao dia tohizo.
Tamin'ny Desambra aho dia nandeha an-tongotra niaraka tamin'ny andian'olona 25 nankany amin'ny vavahady faran'izay lavitra indrindra azonay nanakaiky an'i Guantanamo. Fihetseham-po niavaka izay naharitra 10 andro.
Saingy tsy afaka mody fotsiny ianao ary mandao izany. Ankehitriny ny olona dia nihaona sy nisarika olona avy amin'ny fiaraha-monina midadasika kokoa. Hisy zavatra hitranga ho dingana manaraka. Heveriko fa zava-dehibe ny fahafahana manao zavatra ary tsy kivy. Nanao ny tsara ianao. Raha manova ny tenantsika sy ny olona fantatsika ary ny olona miara-miasa amintsika izany, dia misy fiovana kely izany. Heveriko fa misy fanantenana ao amin'ny tobim-pianarana eny amin'ny oniversite. Tany Baltimore aho nandritra ny herinandro maromaro niaraka tamin'ny fiarahamonina fandriampahalemana, Jonah House. Mitondra mpianatra eny amin'ny oniversite izy ireo mba hanampy amin'ny asa eny an-kianja ary hianatra momba ny lafiny samihafa amin'ny fandriampahalemana. Miara-mivavaka sy mieritreritra ary mandinika ianareo. Tonga any amin'ireny fivoriana ireny ianao avy amin'ny toerana lalina ao anatinao. Manentana anao amin'ny zavatra iray. Tsy mifantoka amin'ny vavaka fotsiny ianao, mandinika boky iray ... mivoaka ianao ary mahita hetsika tokony hatao. Misy asa mitohy izay manorina fiadanana.
Mitranga izany, olona amin'ny olona, fiaraha-monina, ary manomboka ny tambajotra. Manana tambajotran'olona izahay ankehitriny — ny Atlantic Life Community — izay mihaona avy any Maine ka hatrany Florida, indraindray. Maro no mahita ny fiaraha-monina misy azy amin’ireny fivoriana ireny. Mahazo fahatsapana ianao fa tsy irery ianao, fa manampy amin'ny fananganana fiarahamonina. Manolo-tena amin'ny hetsika famongorana fitaovam-piadiana miaraka, fara fahakeliny, indray mandeha isan-taona. Tsy dia misy rafitra… Fa kosa, milaza izahay fa tompon'andraikitra amin'ny fomba fiainantsika, ary amin'ny hetsika mihoatra ny iray tsy misy tohiny.
Tamin'ny taona 1970, niasa tao amin'ny sekoly tantanin'ny vondrom-piarahamonina ara-pivavahany, ny Sisters of the Sacred Heart, Anne dia nandray anjara tamin'ny asa fanoherana ny ady tamin'ny ankapobeny tamin'ny famporisihana ny mpianany hametraka fanontaniana rehefa nampianatra azy ireo ny kilasy anglisy, tantara ary filozofia. Rehefa avy nampianatra nandritra ny telopolo taona indrindra tany amin'ny sekoly tsy miankina izy, dia nahatsapa fatratra ny fahantrana izay nantsoiny hoe “lafin'ny tanànan'i New York”, ary nangataka ny hanomboka hiasa ao amin'ny “akademia an-dalambe” miaraka amin'ireo mpianatra sahirana.
Ny akademia an-dalambe dia natao hitarihana ireo mpianatra niala an-tsekoly. "Nampianatra ahy betsaka momba ny toerana tsy handehanan'ny volam-panjakana izy ireo," hoy i Anne. “Tsy niraharaha ny fifidianana akory izy ireo satria tsy nitondra soa ho azy ireo izany. Ny sasany tamin'izy ireo dia niditra tao amin'ny tafika mba hialana amin'ny arabe fotsiny."
Rehefa nivelatra ny fahavitrihany, dia nanohy nianatra tamin'ireo olona nipetraka teny amin'ny “lalana ratsy” tany an-trano sy tany ivelany i Anne, tany amin'ny toerana izay tsy ananan'ny olona anjara amin'ny tombontsoa ara-toekarenan'ny fiarahamoniny. Nosazina an-tranomaizina naharitra izy noho ny fandraisana anjara Hetsika fangady. Niresaka tamin'ny olona tao amin'ny fonja an-kalamanjana an'ny jadona amerikana Afovoany izy, nanatevin-daharana ny hetsika mifototra amin'ny finoana mba hanampiana azy ireo hanafaka ny tenany. Ary nihaino sy nianatra tamin'ny toe-javatra teny amin'ny arabe voadaroka sy teny amin'ny manodidina izy — tao Sarajevo, Hebrona ary Bagdad — izay fahita matetika ny tifitra sniper sy ny fipoahana.
Rehefa nijery manokana an’i Anne nanao sari-tany ny lalana tany amin’ireo tanàna lehibe sy indraindray feno fankahalana aho, izay nandeha an-tongotra lavitra, dia nanjary nidera mafy ny fahaizany nanao tabilao. Nandritra io fivoriana tamin'ny 2006 io, nanontany azy aho raha afaka manavaka izay lamina avy amin'ny fiaraha-miasan'ny ekipan'ny fandriam-pahalemana nandritra ny am-polony taona maro ho arahin'ireo mpikatroka toa ahy izy.
Nilaza izy fa ny lamina no voalohany, manangana vondrom-piarahamonina, ary faharoa, mieritreritra tsara ny fomba sy ny tanjona: tsy miezaka ny hanohana fiainana sarotra amin'ny fikatrohana samirery, ary manizingizina foana fa ny fitaovana ampiasainao no mamaritra ny tanjonao. Nanazava i Anne hoe:
Tsy ny fanakanana varavarana, ny fitabatabana, ny fanaovana plowshares na inona na inona, fa amin’ny lafiny rehetra dia tsy misy herisetra, ary tsy manohitra fotsiny fa manao izany amim-pilaminana. Nilaza ny olona iray fa mampiasa tanana roa ianao: ny tanana iray dia miteny hoe tsia, fa ny tanana iray kosa miteny hoe andao hiaraka aminay, ho anisany. Ary tongotra roa: ny tongotra iray dia manao asa fiantrana fa ny tongotra iray kosa dia tongotry ny rariny. Miezaka mijery izay ao ambadiky ny tsy rariny, ny hanoanana, ary miasa hanova izany ianao.
Eo koa ny antso ho an'ny olona hiditra an-tsehatra tsy an-kiato ary handray risika mitovy amin'ny miaramila. Ny mpanorina ny CPT, Dan Berrigan sy ny hafa dia namoaka ity antso ity. Vondrona maro no manao io karazana asa io. Mandray risika izy ireo ary milaza fa misy fomba fahatelo. Tsy voafetra amin'ny fanaovana ady na filefitra ianao. Afaka manohitra tsy misy herisetra ianao ary eo amin'ny toerana iray hiarovana ny olona tsy misy herisetra.
Amin'ny toe-javatra rehetra, misy ny mpampahory sy ny voageja. Ny herisetra ara-drafitra dia tokony ho takatra, miaraka amin'ny vokatry ny ady sy ny fanafihana amin'ny fitaovam-piadiana. Zava-dehibe ny mahazo an'io herisetra ara-drafitra io ary milaza ny marina momba izany.
Tany Sarajevo, dia nihazakazaka nivezivezy tao anaty fiara mifono vy ireo mpiambina ny fandriampahalemana ao amin’ny Firenena Mikambana, miaraka amin’ny akanjo tsy misy bala sy basy. Tsy nanao izany izahay. Niezaka niara-nipetraka tamin’ny olona izahay ary nahatakatra ny toe-javatra nisy azy ireo. Nihazakazaka nanao short sy T-shirt izahay, niaraka tamin'izy ireo, niezaka nitady rano.
Tany Mostar, tadidiko fa nisy miaramila nipetraka tao anaty fiara mifono vy ary niresaka tamin'olona. Tena nanandrana nanana karazana fifandraisana izy ireo, saingy mbola tao anaty fiara mifono vy. Tsy nesorina fitaovam-piadiana izy ireo. Manontany anay ny miaramila any Iraka hoe: “Inona no ataonao any ivelany tsy misy basy?” Hoy izahay hoe: “Salama kokoa izahay amin’ity fomba ity.” Misy miaramila milaza amintsika hoe: “Marina angamba ny teninao!”
Nanontany aho hoe ahoana no fiantraikan'ny finoany ara-pivavahana tamin'ny ezaka nataony ho amin'ny fiovana mandroso sy ny hetsika mivantana tsy misy herisetra.
“Mankasitraka ny olona toa an’i Camus milaza ho tsy mino an’Andriamanitra aho”, hoy i Anne, ary nilentika ny masony noho ny fankasitrahana tamim-pahatsorana ny iray tamin’ireo filozofa tiany indrindra.
Niasa ho amin'ny fandrosoana sy ny fiovana izy ary nanao fanoloran-tena lehibe tsy nanana izay omen'ny finoana antsika amin'ny alalan'ny tanjaka sy ny fanantenana ary ny sakafo. Ho ahy, ny sakramenta dia manome fahatsapana ny fahamasinan'ny tany. Tena zava-dehibe amiko ny Eokaristia.
Rehefa miforona miorina amin’ny finoana ny vondrona iray ary manana ny hevitry ny fanahin’Andriamanitra miasa eto an-tany sy eo amin’ny olona, dia manome hery lehibe izany. Ary tsy manahy loatra momba ny vokatra ianao. Raha mino ny famafazana voa isika, ary raha manao izany toe-tsaina izany isika, dia manampy izany na dia mahatsiaro ho tsy misy ilana azy aza ianao.
Rehefa afaka mifandray amin’ny fiaraha-mivavaka ny olona, dia ho fantatrao tsara kokoa izy ireo. Ny fahasosorana kely dia tsy dia lehibe loatra satria hitanao ny zava-dehibe sy lalina amin'ny olona. Manampy amin'ny fanomezana ny fiaraha-monina sy ny hery ary ny fanahy izany. Rehefa misy zavatra mitranga tahaka ny fahafatesan’i Tom dia mitodika amin’ny finoana isika. [Tom Fox, mpikambana ao amin'ny Ekipa Mpampihavanana Kristianina, dia natao takalon'aina tany Iraka ary (tsy tahaka ireo mpiara-miasa aminy telo mbola velona) novonoin’ireo nisambotra azy tamin’ny 2006.]
Manampy ny finoana rehefa any am-ponja ianao. Tonga ny olona. Misy vondrona kely miforona. Mitady karazana hery toy izany ny olona, rehefa nitoka-monina sy nampijaliana.
Nanontany tena i Eva, na dia talohan'ny resadresakay aza, ny fomba nandresen'i Anne ny tahotra, teo anatrehan'ny loza toa an'i Tom Fox. Tena zava-misy i Anne tamin'ny valinteniny.
Ny toetrako ao anatin'ny krizy dia ny lasa mibaiko kokoa. Tsy mahatsapa tahotra be aho. Tsy mahasosotra ahy loatra izany. Tonga tampoka nifandona tamin'ny fiara mifono vy ianao niaraka tamin'ny basy nanondro anao ary nijanona. Tsy mivaingana aho. Manomboka mieritreritra aho amin'izay fotoana izay.
Misy fotoana natahotra aho, ohatra, rehefa irery ao amin'ny tanàna hafahafa ao anaty haizina. Norobaina tany Palestina aho, ary tsy nisy zavatra azoko natao afa-tsy ny niady. Natahotra ireo olona nandroba ahy ka nandositra. Rehefa mamely anao ny miaramila, ary misy fanapahan-kevitra tampoka tokony horaisina, dia mbola afaka mieritreritra sy mieritreritra aho hoe tsara kokoa ny mipetraka eo na mikisaka amin'ny sisiny. Ao amin'ny toetrako izany. Tsy herim-po izany; izany no fomba fihetsiny.
Ny tahotro kokoa dia ny tsy tia miady hevitra amin'ny olona. Ohatra, tsy tiako ny miady hevitra amin'ny Jiosy mpanjanaka. Saingy indraindray raha mifikitra amin'ny adihevitra toy izany ianao, dia ho hitanao ny ratram-pon'izy ireo noho ny namoy ny zanany lahy na ny trauma. Saingy miafina ao ambadiky ny faneva aho amin'ny fihetsiketsehana; avy amin'ny saro-kenatra izany.
Fantatr'i Dan Berrigan fa tsy afaka miditra am-ponja mandritra ny fotoana maharitra izy, fa isaky ny mipetraka ao amin'ny Intrepid na toby fandraisana mpiasa ny vondrona fandriam-pahalemanay any New York, dia eo izy. Sarotra aminy ny mipetraka ao amin'ny efitra figadrana mandritra ny adiny enina, saingy eo izy. Manatona ny olona amin’ny alalan’ny tononkalo izy, amin’ny alalan’ny fampianarana, amin’ny fanomezana fialan-tsasatra.
Nijoro nanohitra ny sazy izahay, nijoro nanohitra ny ady. Inona no ataontsika izao? Tokony hieritreritra foana ny dingana manaraka isika, na dia tsy nifanaraka tsara tamin'ny sehatra teo aloha aza.
Nolazain’i Eva tamin’i Anne fa tena nankasitraka azy izy. Nanome tsiky kely sy tsiky mahafinaritra i Anne. "Zava-dehibe ny tsy miovaova ary tsy milavo lefona."
Kathy Kelly ([email voaaro]) miara-mandrindra ny Voices ho an'ny tsy fanavakavahana ara-tsarimihetsika (www.vcnv.org)
Ny ZNetwork dia mamatsy vola amin'ny alalan'ny fahalalahan'ny mpamaky azy fotsiny.
hanome