Fréttaskýrendur um núverandi Úkraínukreppu hafa stundum borið hana saman við kúbversku eldflaugakreppuna. Þetta er góður samanburður - og ekki aðeins vegna þess að þeir báðir fela í sér hættulega átök Bandaríkjanna og Rússlands sem geta leitt til kjarnorkustríðs.
Í Kúbukreppunni 1962 var ástandið ótrúlega líkt því sem er í Austur-Evrópu nútímans, þótt hlutverkum stórveldanna væri snúið við.
Árið 1962 höfðu Sovétríkin gengið inn á sjálfskilgreint áhrifasvæði Bandaríkjastjórnar með því að koma upp meðaldrægum kjarnorkueldflaugum á Kúbu, þjóð sem er aðeins 90 mílur frá ströndum Bandaríkjanna. Stjórnvöld á Kúbu höfðu óskað eftir eldflaugunum sem fælingarmátt fyrir innrás Bandaríkjanna, innrás sem virtist mjög möguleg miðað við langa sögu bandarískra afskipta af málefnum Kúbu, sem og innrásina í Svínaflóa sem Bandaríkjamenn stóðu að 1961.
Sovétstjórnin var sátt við beiðnina vegna þess að hún vildi fullvissa nýja kúbverska bandamann sinn um vernd sína. Það taldi einnig að eldflaugauppsetning myndi jafna kjarnorkujafnvægið, því að Bandaríkjastjórn hafði þegar komið fyrir kjarnorkueldflaugum í Tyrklandi, við landamæri Rússlands.
Frá sjónarhóli bandarískra stjórnvalda var sú staðreynd að stjórnvöld á Kúbu hefðu rétt til að taka eigin öryggisákvarðanir og að Sovétstjórnin væri einfaldlega að afrita stefnu Bandaríkjanna í Tyrklandi mun minni þýðingu en sú forsenda þess að ekki væri hægt að gera málamiðlanir þegar það kom. til hefðbundins bandarísks áhrifasviðs í Karíbahafi og Rómönsku Ameríku. Þannig fyrirskipaði John F. Kennedy forseti bandaríska sjóherinn (sem hann kallaði „sóttkví“) um Kúbu og lýsti því yfir að hann myndi ekki leyfa veru kjarnorkueldflauga á eyjunni. Til að tryggja að flugskeytin yrðu fjarlægð, tilkynnti hann, að hann myndi ekki „minnka“ frá „alheimskjarnorkustríði“.
Að lokum var hin mikla kreppa leyst. Kennedy og Nikita Khrushchev, forsætisráðherra Sovétríkjanna, komust að samkomulagi um að Sovétríkin myndu fjarlægja eldflaugarnar frá Kúbu, en Kennedy hét því að ráðast ekki inn á Kúbu og fjarlægja bandarísku eldflaugarnar frá Tyrklandi.
Því miður komst almenningur í heiminum upp með misskilning á því hvernig deilur Bandaríkjanna og Sovétríkjanna hefðu náðst á friðsamlegan hátt. Ástæðan var sú að flugskeytaflutningi Bandaríkjanna frá Tyrklandi var haldið leyndu. Þannig leit út fyrir að Kennedy, sem hafði tekið harða afstöðu opinberlega, hefði unnið verulegan sigur á Khrushchev í kalda stríðinu. Hinn vinsæli misskilningur var felldur inn í ummæli Dean Rusk, utanríkisráðherra, um að mennirnir tveir hefðu staðið „eins og auga“ og Khrushchev „blikkaði“.
Það sem gerðist í raun og veru, eins og við vitum núna þökk sé síðari uppljóstrunum Rusk og Robert McNamara varnarmálaráðherra, er að Kennedy og Khrushchev viðurkenndu, til gagnkvæms skelfingar, að tvær kjarnorkuvopnaðar þjóðir þeirra væru komnar í ótrúlega hættulegt öngstræti og voru að renna í átt að kjarnorkustríði. Fyrir vikið gerðu þeir háleynilega samninga sem lækkuðu ástandið. Í stað þess að koma fyrir eldflaugum á landamærum beggja þjóða losuðu þeir sig einfaldlega við þær. Í stað þess að berjast um stöðu Kúbu, gaf Bandaríkjastjórn upp allar hugmyndir um innrás. Næsta ár, í viðeigandi eftirfylgni, undirrituðu Kennedy og Khrushchev sáttmálann um bann við hluta tilrauna, fyrsta kjarnorkuvopnaeftirlitssamning heimsins.
Vissulega væri hægt að vinna úr stigmögnun í tengslum við átökin í dag um Úkraínu og Austur-Evrópu. Sem dæmi má nefna að þar sem mörg lönd á svæðinu hafa gengið í NATO eða sækjast eftir því vegna ótta við að Rússar muni endurtaka yfirráð sín yfir þjóðum sínum, gætu rússnesk stjórnvöld veitt þeim viðeigandi öryggisábyrgð, svo sem að ganga aftur til liðs við hefðbundna herinn í Evrópusáttmála, sem Rússar drógu sig út úr fyrir meira en áratug. Eða baráttuþjóðirnar gætu endurskoðað tillögurnar um sameiginlegt öryggi Evrópu, sem Mikhail Gorbatsjov náði vinsældum á níunda áratugnum. Rússar ættu að minnsta kosti að afturkalla stórfellda herbúnað sinn, sem greinilega er hannaður til ógnar eða innrásar, frá landamærum Úkraínu.
Á sama tíma gætu bandarísk stjórnvöld gripið til eigin ráðstafana til að draga úr stigmögnun. Það gæti þrýst á stjórnvöld í Úkraínu að samþykkja Minsk-formúluna um svæðisbundið sjálfræði í austurhluta þeirrar þjóðar. Það gæti einnig tekið þátt í langtíma austur-vestur öryggisfundum sem gætu gert samkomulag til að draga úr spennu í Austur-Evrópu almennt. Fjölmargar ráðstafanir eru í boði á þessum nótum, þar á meðal að skipta út árásarvopnum fyrir varnarvopn í Austur-Evrópu samstarfsríkjum NATO. Það er heldur engin þörf á að taka hart á því að fagna aðild Úkraínu að NATO, þar sem engin áætlun er um að íhuga aðild þess einu sinni í fyrirsjáanlegri framtíð.
Íhlutun þriðja aðila, einkum af hálfu Sameinuðu þjóðanna, væri sérstaklega gagnleg. Enda væri það mun vandræðalegra fyrir Bandaríkjastjórn að samþykkja tillögu rússneskra stjórnvalda, eða öfugt, en að þau bæði samþykktu tillögu utanaðkomandi, og væntanlega hlutlausari, aðila. Ennfremur myndi það næstum örugglega vekja minni fjandskap og löngun til að grípa inn í af hálfu rússneskra stjórnvalda að skipta herliðum Bandaríkjanna og NATO út fyrir hersveitir SÞ í Austur-Evrópuríkjum.
Þar sem eldflaugakreppan á Kúbu sannfærði Kennedy og Khrushchev að lokum, á kjarnorkutímum er lítið að vinna – og miklu að tapa – þegar stórveldi halda áfram aldagömlum vinnubrögðum sínum við að skera út einkarétt áhrifasvið og taka þátt í há- stefnt að hernaðarátökum.
Vissulega getum við líka lært af Kúbukreppunni - og verðum að læra af henni - ef við ætlum að lifa af.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja