Þegar Katalónar ganga að kjörborðinu 1. október verður miklu meira í húfi en sjálfstæði hins órólega héraðs Spánar. Atkvæðagreiðslan verður að mörgu leyti hljómgrunnur fyrir framtíð Spánar, en hún er líka prófsteinn á hvort Evrópusambandið – skipt á milli norðurs og suðurs, austurs og vesturs – geti lengi staðist.
Að sumu leyti er þjóðaratkvæðagreiðslan um sjálfstæði Katalóníu mjög spænskt mál, með umkvörtunum sem liggja allt aftur til þess að Katalónía tapaði sjálfstæði í spænska erfðastríðinu (1701-1714). En Katalónar töpuðu meira en pólitísku frelsi sínu þegar sameinaður franski og spænski herinn tók Barcelona, þeir töpuðu miklu af tungu sinni og menningu, sérstaklega í langri og hrottalegri einræðisstjórn Francisco Franco frá 1939 til 1975.
Núverandi sjálfstæðiskrísa nær aftur til ársins 2010, þegar spænski stjórnlagadómstóllinn ógilti, að áeggjan hægriflokks vinsælda, sjálfræðissamningi sem hafði verið samþykktur af spænska og katalónska þinginu. Síðan þá hafa Katalónar kosið ríkisstjórn sem er hlynnt sjálfstæði og sigraði naumlega frumkvæði árið 2014 þar sem kallað var eftir stofnun frjálss lýðveldis. Atkvæðagreiðslan 1. október mun endurskoða þá atkvæðagreiðslu.
En bakgrunnur fyrir komandi kosningar hefur valdið því að stór hluti Evrópu lítur gaumgæfilega, að hluta til vegna þess að það eru aðrar órólegar sjálfstæðishreyfingar á stöðum eins og Skotlandi, Belgíu og Ítalíu, og að hluta til vegna þess að margar efnahagsstefnur ESB munu vera á línunni, sérstaklega niðurskurður, lækkandi skattlagning og einkavæðing opinberra auðlinda sem áætlun um efnahagsbata.
Þegar efnahagshrunið 2008 skall á urðu fá lönd harðar fyrir barðinu en Spánn. Á þeim tíma var Spánn með heilbrigða skuldabyrði og uppsveiflu hagkerfis, en einn byggist aðallega á fasteignaspekúlasjónum sem þýskir, austurrískir, franskir, breskir og bandarískir bankar hafa gefið. Fasteignaverð hækkaði um 500 prósent. Slíkar blöðrur hljóta að skjóta upp kollinum og þetta gerðist á stórkostlegan hátt og neyddi Spánverja til að gleypa björgunaraðgerðir frá „þrjósku“ ESB – Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, framkvæmdastjórn Evrópusambandsins og Evrópubankanum.
Verðið á björgunaraðgerðunum - sem að stærstum hluta fór til að borga bankana sem höfðu vangaveltur til að næra bóluna til að byrja með - var gríðarmikill niðurskurðarstefna sem var knúin fram af þríeykunum, miklar skattahækkanir og það sem einn fréttaskýrandi kallaði. „sado-peningahyggja“. Niðurstöðurnar voru skelfilegar. Hagkerfið hrundi, atvinnuleysi jókst í 27 prósent – yfir 50 prósent hjá ungmennum – og um 400,000 manns neyddust til að flytja úr landi.
Þó að niðurskurðurinn hafi valdið víðtækri eymd, hrökk hann einnig Vinstri Podemos flokkinn af stað, sem er nú sá þriðji stærsti á spænska þinginu og gengur nú í sessi með spænska sósíalistaflokknum. Bæjarstjórar sem eru bandamenn Podemos ráða yfir flestum stærstu borgum Spánar, þar á meðal Madrid, Valencia og Barcelona.
Í kosningunum 2015 missti Vinsældarflokkurinn meirihluta sinn og stjórnar nú sem minnihlutaflokkur, í bandalagi við íhaldssama Catalan Ciudadanos flokkinn og helsta Baskaflokkinn.
Það þarf ekki að taka það fram að stjórn PP á Spáni er viðkvæm.
Frá og með 2014 fór spænska hagkerfið að vaxa, atvinnuleysi minnkaði og Spánn virtist vera á leiðinni aftur til efnahagslegrar heilsu. Eða það er að minnsta kosti sagan sem alþýðuflokkurinn og ESB eru að selja.
Hagkerfið er það hraðasta í ESB, að meðaltali um 3 prósent á ári. Á næsta ári gera ráð fyrir að hann muni vaxa um 2.5 prósent. Atvinnuleysi hefur minnkað úr 28 prósentum—50 prósentum fyrir ungt fólk—í rúmlega 17 prósent.
En atvinnuleysi ungs fólks er 37 prósent, það næsthæsta í Evrópu, og laun hafa enn ekki náð því sem þau voru fyrir kreppuna 2008. Spánn bætir við sig um 60,000 störfum á ári, en mörg þeirra eru tímabundin og án sömu kjara og fullvinnandi.
Þessi áætlun starfsmanna er um alla álfuna. Af þeim 5.2 milljónum starfa sem skapast á árunum 2013 til 2016 voru um 2.1 milljón tímabundin.
„Endurbatinn“ er að hluta til vegna „vinnuumbóta“ sem gera það auðveldara að segja upp starfsfólki og skipta út fullu starfi fyrir „starfsmenn“. Vaktin hefur verið frá fullu starfi sem verndað er af kjarasamningum yfir í óörugga starfsmanna með fáa vernd. Þó að það gæti gert vörur ódýrari og þar af leiðandi meira aðlaðandi, þá rýrar það vinnuaflið.
Stefnan er orðin svo útbreidd að hagfræðingar hafa fengið að láni hugtak úr eðlisfræði til að lýsa því: móðursýki.
Hysteresis lýsir fyrirbæri þar sem kraftur skekkir varanlega það sem honum er beitt á.
„Þegar atvinnuleysi er mikið í langan tíma breytist lögun vinnumarkaðarins,“ segir Financial Times hagfræðingur Claire Jones. „Verður starfsmenn missa kunnáttu sína eða finna að tækni eða önnur efnahagsleg öfl gera hana úrelta. Þegar batinn kemur geta þeir ekki tekið þátt. Langtíma eða skipulagslegt atvinnuleysi byrjar og möguleikar hagkerfisins minnka.“
Í stuttu máli, hysteresis framleiðir her af undir- og atvinnulausum verkamönnum, sem lífskjör þeirra rýrna og sem eru efnahagslega jaðarsettir. Það skapar líka vítahring sem að lokum dregur úr hagkerfinu. Ef stjórnvöld eru ekki að eyða - og undir þrengingum þríeykisins sem er sjálfgefið - og ef neytendur eiga ekki peninga, mun vöxturinn að lokum stöðvast, eða að minnsta kosti verða svo blóðlaus að hann mun ekki geta tekið á móti innstreyminu af yngri kynslóð.
Þessi jaðarsettu samfélög og geirar hagkerfisins eru frjór jarðvegur fyrir hægrimenn sem nota útlendingahatur og kynþáttafordóma til að þeyta upp andóf innflytjenda eins og nýlegar kosningar í Evrópu og Bandaríkjunum hafa sýnt.
Atkvæðagreiðsla Breta um að segja sig úr ESB var rakin til kynþáttafordóma, en þó að andstæðingur innflytjenda hafi gegnt hlutverki í Brexit, eru þau rök mikil einföldun á því sem gerðist. Mikið af Brexit atkvæðunum var ekki svo mikið útlendingahatur heldur afneitun á helstu stjórnmálaflokkunum sem yfirgáfu heilu geira landsins.
Þetta innihélt sérstaklega stefnuna sem Tony Blair, fyrrverandi forsætisráðherra, og „Nýi Verkamannaflokkurinn“ settu á laggirnar sem slepptu tengslum sínum við verkalýðshreyfinguna og keyptu inn í nýfrjálshyggjustefnu frjálsra viðskipta og hnattvæðingar.
Hins vegar sneru margir af þessum Brexit-kjósendum við nokkrum mánuðum síðar og studdu stefnu Verkamannaflokksins og Jeremy Corbin til vinstri. Þeir fengu tækifæri til að kjósa um að binda enda á langa niðurskurðartíma og ókeypis háskólakennslu, bætta heilbrigðisþjónustu og þjóðnýtingu á samgöngum á ný, kusu þeir Verkamannaflokkinn, útlendingahatur verði fordæmdur.
Vegna þess að Spænski vinsældaflokkurinn heldur því fram að núverandi efnahagsbati sé bein afleiðing af niðurskurðar- og vinnumálastefnu hans, eru aðrir leikmenn ESB að fylgjast með atkvæðagreiðslunni í Katalóníu. Ef atkvæðagreiðslan fer illa um sjálfstæði Katalóníu — og kannanir eru nú að sýna að það verði sigrað 42 prósent til 48 prósent - PP mun krefjast sigurs, ekki aðeins á katalónskum aðskilnaðarstefnu, heldur einnig fyrir efnahagsbatastefnu flokksins.
Frakkar fylgjast svo sannarlega með. Nýkjörinn forseti Emmanuel Macron er að undirbúa svipaða áætlun um niðurskurð og „umbætur“ á vinnumarkaði sem hann ætlar að hrinda í gegn með framkvæmdartilskipun, sem gengur framhjá franska þinginu.
Sigur fyrir PP er einnig í þágu þríeykisins sem sönnun þess að endurreisnarformúla hennar virkar, jafnvel þó afrekaskrá niðurskurðar sem lækninga eigi sér fáar árangurssögur og jafnvel þær eru vafasamar. Til dæmis, lágt orkuverð og veik evru hafa meira með spænskan bata að gera en niðurskurð í félagsþjónustu og brottnám vinnulagsreglna.
Alþýðuflokkurinn ætti að hjóla hátt þessa dagana, en í raun er hann könnunartölur eru að minnka. Hann er enn stærsti flokkurinn á Spáni, en það þýðir aðeins 31 prósent kjósenda. Á milli þeirra fá spænski sósíalistaflokkurinn og vinstrisinnaði Podemos flokkurinn tæplega 40 prósent.
Hluti af hörmungum PP stafar af þeirri staðreynd að margir Spánverjar viðurkenna að það er eitthvað súrt við nýlega „bata“, en það eru líka spillingarákærur sem lagðar hafa verið á PP, ákærur sem hafa jafnvel flækt Mariano Rajoy. Forsætisráðherra var nýlega neyddur til að bera vitni í mútu- og svikamáli gegn nokkrum leiðtogum flokks síns.
Þó að sósíalistar hafi einnig verið tjargaðir með spillingarpenslinum, hefur yfirstandandi mál vakið athygli almennings vegna þess að sumt af því er eins og handrit frá Sopranos. Helsti sakborningurinn er Francisco Correa, sem finnst gaman að vera kallaður Don Vito, persóna Marlon Brando í The Godfather. Tveir samstarfsmenn hans eru þekktir sem The Moustache og The Pearl. Correa og 10 aðrir hafa þegar verið dæmdir í fangelsi fyrir svik og mútur, en Correa á einnig yfir höfði sér réttarhöld fyrir stofnun krapasjóðs. Rajoy bar vitni í þeim réttarhöldum, þó enn sem komið er hafi forsætisráðherrann ekki verið sakaður um nein brot.
Könnun frá CIS stofnunin komist að því að næstum 50 prósent spænskra kjósenda hafa miklar áhyggjur af spillingu og að viðhorfið dregur vinsældaflokkinn niður.
Vinstri og miðju-vinstri flokkarnir eru klofnir í katalónsku spurningunni. Báðir eru andvígir aðskilnaðarstefnu, en þeir koma mjög mismunandi að því. Podemos hvetur til „nei“ 1. október, en styður rétt Katalóníumanna til að hafa frumkvæði þeirra. Sú staða, ásamt framsækinni stjórnmálaáætlun Podemos, hefur gert það að flokki númer eitt í Katalóníu.
Sósíalistar hafa jafnan verið á móti katalónskum aðskilnaðarstefnu og jafnvel rétti Katalóna til að kjósa um málið. En sú staða hefur mildast síðan mikil umrót í flokknum hófst í fyrra þegar hægri vængur sósíalista dró sig í hlé. kúpu og rak vinstri arm Flokksins frá völdum. En sósíalískir hægrimenn gerðu mikil mistök með því að greiða atkvæði með því að leyfa Rajoy að mynda minnihlutastjórn og halda áfram niðurskurðarstefnunni. Sú ráðstöfun var of mikil fyrir flokksmenn, sem hentu hægrimönnum í maí síðastliðnum og endurreist vinstri væng sósíalista.
Vilji sósíalista til að íhuga að leyfa framtakið er að hluta til spurning um einfalda stærðfræði. Andstaða flokksins við sjálfstæði Katalóníu hefur leitt til þess að honum hefur nánast verið útrýmt í héraðinu og enginn sósíalistaflokkur hefur nokkurn tíma komist til valda á Spáni án þess að vinna Katalóníu.
Hvað sem gerist 1. október, þá mun Spánn ekki verða sama landið og það hefur verið síðan lýðræðið var endurreist árið 1977. Gamla tveggja flokka yfirráðum ríkisstjórnarinnar er lokið og almenn viðurkenning er á því að það þurfi að verða einhver breyting á um katalónsku spurninguna. Jafnvel Rajoy - sem hefur gefið í skyn að hann gæti hugsað sér að nota herinn til að koma í veg fyrir atkvæðagreiðsluna 1. október, eða stjórna héraðinu frá Madríd - hefur boðist til að veita Barcelona sama samning og Baska-héraðið hefur. Það myndi fela í sér innheimtu skatta, eitthvað sem Katalóníumenn hafa nú ekki rétt til að gera.
Það er engin smá kaldhæðni í tilboði Rajoy. Þegar Katalónar gerðu þetta sama tilboð árið 2012, myndu Rajoy og Vinsælaflokkurinn ekki einu sinni ræða tillöguna. Það er mælikvarði á hvernig málið hefur þróast að Rajoy leggur nú fram sama tilboð og Katalónar gerðu fyrir hálfum áratug.
Kannanir — veikt reyr til að styðjast við þessa dagana — sýna framtakið að fara niður í ósigur, en staðan er fljótandi. Nýleg tillaga Rajoy og mýkkun á afstöðu Sósíalistaflokksins gæti sannfært meirihluta Katalóníubúa um að hægt sé að skera á einhvers konar samning. Ungir Katalóníumenn eru hlynntir sjálfstæði, en eldri Katalóníumenn eru óþægilegir með það sem verður stökk inn í myrkrið.
Á hinn bóginn, ef Rajoy kemur hart niður mun það líklega styrkja „nei“ atkvæðagreiðsluna.
Evrópusambandið er í eigin kreppu. Með því að hindra meðlimi sína í að fylgja mismunandi aðferðum til að takast á við efnahagsvandræði og krefjast þess í stað að þvinga eina stærð sem hentar öllum, hefur viðskiptahópurinn losað um miðflóttaöfl sem nú hóta að rífa samtökin í sundur.
Austurríkisríkin í ESB hafa markað stefnu sem dregur úr lýðræði í nafni stöðugleika. Suðurríkin í sambandinu eiga í erfiðleikum með að komast út úr niðurskurðarstjórnum sem hafa valdið víðtæku, hugsanlega varanlegu, tjóni á hagkerfi þeirra. Jafnvel meðlimir með öflugt hagkerfi, eins og Þýskaland og Frakkland, eru að reyna að halda loki á löngun þjóðar sinnar um betri lífskjör.
Atkvæðagreiðslan í Katalóníu endurspeglar margar af þessum þverstraumum, og líklegt er að það verði vart langt út fyrir landamæri Íberíu.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja