Isi mmalite: TomDispatch.com
A na-ejikarị ọgụ a na-alụ megide Covid-19 tụnyere ịlụ ọgụ. Ọtụtụ n'ime okwu a na-atụ egwu, ma myirịta dị n'etiti ọgụ a na-alụso nje a na megide ndị iro mmadụ bụ nke zuru oke. Akụkọ banyere agha na akụkọ banyere ọrịa na-efe efe nwekwara ọtụtụ ihe jikọrọ ya n'ihi na, n'ọnọdụ abụọ ahụ, ndị nta akụkọ na-akpakọrịta ma na-akọwa ihe metụtara ndụ na ọnwụ. A na-ebute mmasị ọha na eze site n'ụjọ miri emi, na-adịkarịkwa ike n'oge ọrịa na-efe efe n'ihi na ndị mmadụ niile nọ n'ihe ize ndụ. N'agha, ewezuga ọrụ agha na ogbunigwe mpaghara, ụjọ dị n'etiti ndị kacha nso n'ọgbọ agha.
Ọdịdị nke ihe ize ndụ ndị sitere n'ime ihe ike ndị agha na ntiwapụ nke ọrịa na-egbu egbu nwere ike ịdị nnọọ iche. Mana elere anya n'echiche gọọmentị, ha abụọ na-etinye ihe iyi egwu dị adị n'ihi na ọdịda na nsogbu ọ bụla nwere ike ịkpalite ụdị mgbanwe ọchịchị. Ndị mmadụ anaghị agbaghara gọọmentị ndị na-etinye aka n'ịkwalite agha ma ọ bụ ndị na-anagide ọdachi na-emere onwe ha nke ọma dị ka coronavirus. Ndị ọchịchị-ndị ahụ maara na ha aghaghị ịlụ ọgụ maka ndụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị ha, ikekwe ọbụna ịdị adị ha n'anụ ahụ, na-azọrọ ihe ịga nke ọma ọ bụla dị ka nke ha ma na-eme ike ha niile iji gbanarị ụta maka ihe mejọrọ.
Ọrịa mbụ m
M nwetara ọrịa na-efe efe nke mbụ n’oge okpomọkụ nke 1956 mgbe, mgbe m dị afọ isii, enwetara m polio na Cork, Ireland. Ọrịa ahụ malitere n'oge na-adịghị anya Jonas Salk bụ́ ọkà n'ihe banyere nje virus mepụtara ọgwụ mgbochi maka ya na United States, mana tupu ọ dị na Europe. Ọrịa polio dị elu na ọkara mbụ nke narị afọ nke iri abụọ na, n'ọtụtụ akụkụ, yiri ahụmịhe Covid-19: ọtụtụ ndị butere ọrịa ahụ mana ọ bụ naanị obere mmadụ nwere nkwarụ na-adịgide adịgide site na ya ma ọ bụ nwụọ. N'adịghị ka Covid-19, agbanyeghị, ọ bụ ụmụaka, ọ bụghị ndị agadi, kacha nọrọ n'ihe ize ndụ. Ụjọ nke ọrịa poliomyelitis kpatara, iji aha ya zuru oke, dị elu karịa n'oge ọrịa a na-efe efe ugbu a kpọmkwem n'ihi na ọ na-ezubere ụmụaka ndị na-eto eto na ndị ọ metụtara anaghị apụ apụ n'ozuzu n'ebe a na-eli ozu kama a na-ahụ ya nke ọma na crutches na n'oche nkwagharị, ma ọ bụ dị mfe na. akpa ume ígwè.
Ndị nne na nna aghọtaghị isi iyi nke ọrịa ahụ n'ihi na ọtụtụ ndị na-ebu asymptomatic na-ebusa ya bụ ndị na-amaghị na ha nwere ya. Ọrịa kachasị njọ bụ n'akụkụ kachasị mma nke obodo ọgbara ọhụrụ dị ka Boston, Chicago, Copenhagen, Melbourne, New York na Stockholm. Ndị bi n'ebe ahụ nwere ezigbo mmiri dị ọcha ma na-ekpofu nsị nke ọma, ma ha aghọtaghị na ihe a nile napụrụ ha ihe nchebe sitere n'okike nke nje polio. Ụkpụrụ dị na Cork bụ otu ihe ahụ: ọtụtụ n'ime ndị ọrịa si n'akụkụ ndị bara ọgaranya nke obodo ahụ, ebe ndị mmadụ bi n'ime mkpọmkpọ ebe anaghị emetụta ya. N'ebe ọ bụla, a na-achọsi ike ịchọpụta ndị, dị ka ndị si mba ọzọ kwabatara, bụ ndị nwere ike ibute mgbasa ọrịa ahụ. Na ntiwapụ nke New York na 1916, a na-enyo ọbụna ụmụ anụmanụ enyo na ha na-eme otú ahụ, a chụkwara nwamba 72,000 na nkịta 8,000 ma gbuo.
Ọrịa ahụ mere ka ụkwụ m daa mbà kpamkpam, enwere m nkụchi obi, ya mere, ọbụna na-akọ banyere ọnọdụ dị ize ndụ na Middle East, enwere m ike ịga ije, ọ bụghị ịgba ọsọ. M maara nke ọma nkwarụ m site na mbụ, ma echeghị m nnọọ otú m si nweta ha ma ọ bụ ọrịa ahụ n'onwe ya ruo mgbe afọ iri anọ gasịrị. Ọ bụ n'afọ 1990 ma a na m eleta ụlọ ọgwụ ndị na-arịa ọrịa na Iraq ka usoro ahụike obodo ahụ na-ada n'okpuru oke mmachi UN. Mgbe m bụ nwata, abụbu m onye ọrịa n'ụlọ ọgwụ na-adịghị mma na Ireland ma ọ dabara m mgbe ahụ, dịka m hụrụ ụmụaka nọ n'ọnọdụ enweghị olileanya na Iraq, na m kwesịrị ịmatakwu ihe mere m. N'oge ahụ, amaghị m ihe zuru oke nke ukwuu. Amaghịdị m afọ mgbe ọrịa polio mere na Ireland, enweghịkwa m ike ikwu ma ọ bụ nje ma ọ bụ nje bacteria kpatara ya.
N’ihi ya, agụpụtara m banyere ntiwapụ ahụ n’akwụkwọ akụkọ nke oge ahụ na faịlụ ndị Ministry Health Ministry, ka m na-agba ndị dọkịta, ndị nọọsụ, na ndị ọrịa dị ndụ ajụjụ ọnụ. Kathleen O'Callaghan, bụ́ dọkịta n’ụlọ ọgwụ St. Finbarr, bụ́ ebe e si n’ụlọ kpọbata m mgbe a chọpụtara na mbụ, kwuru na ụjọ tụrụ ndị mmadụ n’obodo ahụ “ha ga-agafe ụzọ kama ịgafe mgbidi ụlọ ọgwụ ahụ ahụ ọkụ. " Papa m chetara na ndị uwe ojii na-ebuga nri n'ụlọ ndị ọrịa ahụ n'ihi na ọ dịghị onye ọzọ ga-abịaru ha nso. Otu onye nọọsụ Red Cross, Maureen O'Sullivan, bụ onye kwọ ụgbọ ala n'oge ahụ, gwara m na, ọbụlagodi mgbe ọrịa ahụ kwụsịrị, ndị mmadụ ga-adaba n'ihu ụgbọ ihe mberede ya, na-ekwu na "polio alaghachila ọzọ" ma dọkpụrụ ha. ụmụaka na-abanye n'ụlọ ha ma ọ bụ na ha nwere ike ịda n'ala kpee ekpere.
Ndị ọchịchị obodo na obere obodo dara ogbenye dị ka Cork bụ ebe m tolitere ghọtara nke ọma karịa gọọmentị mba taa na egwu bụ isi ihe na-efe efe. Ha nwara mgbe ahụ ịdọrọ echiche ọha na eze n'etiti ụjọ na enweghị afọ ojuju site n'ịchịkwa akụkọ banyere ntiwapụ ahụ. Mgbe akwụkwọ akụkọ Britain dị ka Times kọrọ na polio juru ebe niile na Cork, ha kpọrọ nkwutọ na ikwubiga okwu ókè nke ndị Britain. Ma mbọ ha gbara ịkwụsị akụkọ ahụ abaghị uru otú ha tụrụ anya ya. Kama nke ahụ, ha jụrụ ịtụkwasị obi ha anya site n'ịgbalị ileda ihe na-emenụ anya. N'oge ahụ tupu televishọn, isi ihe na-enweta ozi n'obodo m bụ Onye nyocha Cork, bụ nke, mgbe e kwupụtachara ọrịa polio nke mbụ na mmalite nke July 1956, kọrọ n'ụzọ ziri ezi na ọnụ ọgụgụ ndị ikpe ahụ, mana n'usoro gosipụtara ịdị mkpa ha.
Akụkọ gbasara ọrịa polio dị ka “Mmeghachi ụjọ na-enweghị ihe ziri ezi” na “Ọrịa Ọdịbeghị Dị ize ndụ” na-agakarị n'okpuru folda n'ihu ibe ya. N'elu ya bụ ndị na-eti mkpu banyere Nsogbu Suez na ọgba aghara Hungary nke afọ ahụ. N'ikpeazụ, ọgwụgwọ a mere ka ọ gbasaa mkpu na Cork ebe ọtụtụ ndị kwenyesiri ike na ọnụ ọgụgụ ndị nwụrụ anwụ dị elu karịa nke a mara ọkwa na eze na-ebupụ ozu na nzuzo n'ụlọ ọgwụ n'abalị.
Nna m kwuru na, n'ikpeazụ, ndị nnọchiteanya nke ndị ọchụnta ego obodo, ndị nwere nnukwu ụlọ ahịa, gakwuuru ndị nwe ụlọ ahịa ahụ. Onye nyocha Cork, na-eyi egwu iwepụ mgbasa ozi ha ọ gwụla ma ọ kwụsịrị ịkọ ọrịa ahụ. Enwere m obi abụọ banyere akụkọ a, ma mgbe m lere faịlụ akwụkwọ akụkọ ọtụtụ afọ ka e mesịrị, achọpụtara m na ọ bụ eziokwu na akwụkwọ ahụ fọrọ nke nta ka ọ kwụsịchaa ịkọ akụkọ banyere ọrịa ahụ dị nnọọ ka ụmụaka na-arịa ọrịa na-awụba n'ụlọ ọgwụ St. Finbarr.
Akụkọ ụgha nke agha na ọrịa na-efe efe
Ka ọ na-erule oge m malitere nyocha akwụkwọ gbasara ọrịa polio nke Cork nke a ga-akpọ aha Nwa nwoke gbajiri agbaji, Anọwo m na-akọ banyere agha ruo afọ 25, malite na nsogbu Northern Irish na 1970s, mgbe ahụ agha obodo Lebanọn, mbuso agha Iraq nke Kuwait, agha nke sochiri Washington weghara Afghanistan mgbe 9/11 gasịrị, na US- dugara 2003 mbuso agha Iraq. Mgbe m bipụtasịrị akwụkwọ ahụ, agara m n'ihu na-ekpuchi esemokwu ndị a na-adịghị agwụ agwụ maka akwụkwọ akụkọ Britain Independent yana ọgụ ọhụrụ kpalitere na 2011 site na Arab Spring na Libya, Syria, na Yemen.
Ka ọrịa coronavirus malitere na Jenụwarị a, m na-agụcha akwụkwọ (nke ebipụtara ugbu a), Agha na Age nke Trump: Mmeri nke Isis, ọdịda nke Kurds, esemokwu na Iran. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ozugbo, achọpụtara m myirịta siri ike n'etiti ọrịa ọrịa Covid-19 na ọrịa polio afọ 64 gara aga. Egwu juru ebe niile bụ ikekwe ihe na-akpatakarị, ọ bụ ezie na gọọmentị nke oge a aghọtachaghị ya. Boris Johnson's na Great Britain, ebe m bi, bụ ihe a na-ahụkarị na ikwere na ndị mmadụ kwesịrị ịtụ ụjọ n'ime mkpọchi, mgbe, n'ezie, ụjọ tụrụ ọtụtụ ndị ma chọọ ka obi sie ha ike.
Achọpụtakwara m myirịta jọgburu onwe ya n’etiti ụzọ e si akọ akụkọ ọjọọ na ọrịa na-efe efe na agha. Ndị nọ n'ọkwa ọrụ - Donald Trump na-anọchi anya ụdị nke a dị oke egwu - na-ekwukarị mmeri na ihe ịga nke ọma ọbụlagodi ka ha na-ada ma na-ata ahụhụ. Okwu nke Confederate general "Stonewall" Jackson batara n'uche. N’ịtụgharị uche n’ala nke bụbu ogige agha n’oge na-adịbeghị anya, ọ jụrụ otu onye enyemaka, sị: “Nna anyị ukwu, ì chetụla echiche, olee ohere n’ọgbọ agha na-enye ndị ụgha?”
Nke a bụ n'ezie eziokwu banyere agha, ma ọ dịghị ihe ọzọ, ọ dị m ka ọ bụ ọrịa na-efe efe, dị ka Onye isi ala Trump ga-egosipụta n'oge na-adịghị anya (ugboro ugboro ugboro). Ma ọ dịkarịa ala, n'echiche azụ azụ, mkpọsa mgbasa ozi na agha na-enwekarị mgbasa ozi ọjọọ ma bụrụ isiokwu nke ọtụtụ mkpịsị aka. Ma chee echiche banyere ya obere oge: o doro anya na ndị na-agbalị igbu onwe ha agaghị ala azụ ịgha ụgha banyere ibe ha. Ọ bụ ezie na glib na-ekwu na "eziokwu bụ ọnwụ mbụ nke agha" egosila na ọ bụ ụzọ mgbapụ dị ize ndụ maka ịkọ akụkọ na-adịghị mma ma ọ bụ nkwenye na-echeghị echiche nke ụdị ịchọ ọdịmma onwe onye nanị nke eziokwu n'ọgbọ agha (ngalaba nke ndị ikike na-enye nri - nke ahụ ga-abụ nke ziri ezi. mgbasa ozi), a pụkwara ikwu na eziokwu bụ ihe mbụ butere ọrịa na-efe efe. Ọgba aghara a na-apụghị izere ezere nke na-esochi mgbasa nke ọrịa na-egbu egbu ngwa ngwa na enweghị olileanya nke ndị nọ n'ọchịchị iji zere ịbụ ndị na-akpata ọnwụ na-arị elu nke ndụ na-eduga n'otu ụzọ ahụ.
N'ezie, ọ dịghị ihe a na-apụghị izere ezere banyere mmechi nke eziokwu mgbe a bịara n'ihe banyere agha, ọrịa na-efe efe, ma ọ bụ ihe ọ bụla ọzọ maka nke ahụ. Ndị nta akụkọ, n'otu n'otu na n'otu, ga na-alụ ọgụ mgbe niile na ndị na-agbasa echiche na ndị ikom PR, nke mmeri maka akụkụ ọ bụla bụ ihe a na-apụghị izere ezere.
N'ụzọ dị mwute, agha na ọrịa na-efe efe bụ ihe omume melodramatic na melodrama militates megide ezi nghọta. "Ọ bụrụ na ọ na-agbapụta ọbara, ọ na-eduga" bụ eziokwu banyere ihe ndị dị mkpa akụkọ mgbe a bịara na ngalaba nlekọta ahụike na Texas ma ọ bụ ogbunigwe ogbunigwe na Afghanistan. Ihe nkiri ndị dị otú ahụ na-awụ akpata oyi ma ọ bụchaghị na-agwa anyị ọtụtụ ihe banyere ihe na-eme n'ezie.
Akụkọ banyere agha na-adịbeghị anya adịghị agba ume. Ndị nta akụkọ ga na-alụ ọgụ mgbe niile na-agbasa mgbasa ozi na-arụ ọrụ maka ike-dị. N'ụzọ dị mwute, enwere m mmetụta ịda mbà n'obi kemgbe Agha Ọwara mbụ nke Washington megide Saddam Hussein's Iraq na 1991 na ndị mgbasa ozi na-enwewanye mmeri n'ọgụ akụkọ na na akwụkwọ akụkọ ziri ezi, n'ezie akụkọ ndị akaebe, na-alaghachi azụ.
Akụkọ na-apụ apụ
Site na ọdịdị ya, ịkọ akụkọ agha ga-abụ ọrụ siri ike na nke dị ize ndụ, mana ọ dịlarị karịa n'ime afọ ndị a. Mkpuchi agha nke Washington na Afghanistan na Iraq na-abụkarị ezughị oke, mana ọ bụghị dị njọ dị ka akụkọ na-adịbeghị anya sitere na Libya na Syria agha tisasịrị ma ọ bụ na nso nso a na-anọghị na ọdachi ahụ bụ Yemen. Enweghị nke a kwalitere echiche na-ezighi ezi ọbụlagodi mgbe a bịara n'ajụjụ ndị bụ isi dị ka onye na-alụ ọgụ onye n'ezie, n'ihi gịnị kpatara ya, na naanị ndị bụ ndị ga-emeri na ndị ga-emeri n'ezie.
N’ezie, ọ dị ntakịrị ihe ọhụrụ banyere mkpọsa, ịchịkwa akụkọ, ma ọ bụ ịgbasa “eziokwu ụgha.” Ndị Fero Ijipt oge ochie dekọtara akụkọ ndị na-enye onwe ha otuto na ndị na-adịghị mma banyere agha ha n’ihe ncheta, bụ́ ndị e merela ọtụtụ puku afọ ugbu a, bụ́ ebe a na-eto mmeri ha dị ka mmeri dị egwu. Ihe dị ọhụrụ banyere ịkọ akụkọ agha n'ime iri afọ ndị na-adịbeghị anya bụ ọkaibe na akụrụngwa kachasị ukwuu nke gọọmentị nwere ike itinye n'ịkpụzi akụkọ ahụ. Ebe ndị mmegide dị ka onye ọchịchị Iraq bụ Saddam Hussein ogologo oge, mmụọ ọjọọ abụghị ọrụ siri ike nke ukwuu n'ihi na ọ bụ ezigbo onye ọchịchị mmụọ ọjọọ.
Ma akụkọ akụkọ kacha emetụta banyere mbuso agha Iraq nke Kuwait gbara agbata obi na 1990 na mbuso agha nke US na-eduga gosipụtara na ọ bụ adịgboroja. Nke a bụ akụkọ na, n’August 1990, ndị agha Iraq wakporo achụpụla ụmụ ọhụrụ n’ime incubators n’ụlọ ọgwụ Kuwaiti ma hapụ ha ka ha nwụọ n’ala. Otu nwa agbọghọ onye Kuwaiti kọrọ na ọ nọ na-arụ ọrụ dị ka onye ọrụ afọ ofufo n'ụlọ ọgwụ ṅụụrụ iyi n'ihu kọmitii nzuko omeiwu United States na ya ahụla nnọọ arụrụala ahụ. Akụkọ ya nwere mmetụta dị ukwuu n'ịchịkọta nkwado mba ụwa maka mbọ agha nke ọchịchị Onye isi ala George HW Bush na ndị mmekọ US ya na ha jikọrọ aka.
N'ezie, ọ bụ naanị akụkọ ifo. Onye ọrụ afọ ofufo nke ụlọ ọgwụ chere na ọ bụ nwa nwanyị onye nnọchi anya Kuwaiti na Washington. Ọtụtụ ndị nta akụkọ na ndị ọkachamara na-ahụ maka ihe ndị ruuru mmadụ kwuru na ha nwere obi abụọ n'oge ahụ, mana ọnụma ahụ kpalitere olu ha. Ọ bụ ihe atụ mara mma nke mgbasa ozi mgbasa ozi na-aga nke ọma: ozi ọma ozugbo, ọ dịghị mfe ịgbagha, na mgbe ọ bụ - ogologo oge ka agha ahụ gasịrị - ọ nweelarị mmetụta dị mkpa, na-eke nkwado maka njikọ aka US na-eduga na Iraq. .
N'otu aka ahụ, akọrọ m banyere agha America na Afghanistan na 2001-2002 n'oge mgbasa ozi na mgbasa ozi mba ụwa hapụrụ echiche na ndị agha US na ndị agha Afghanistan meriri Taliban nke ọma. Igwe onyonyo gosipụtara ogbunigwe dị egwu nke bọmbụ na ngwa agha na-agbawa n'ihu ndị Taliban na ndị agha mmegide Northern Alliance na-aga n'ihu n'enweghị mmegide iji 'tọhapụ' isi obodo Afghanistan, Kabul.
Otú ọ dị, mgbe m gbasoro ndị Taliban na-alaghachi na ndịda na Kandahar Province, ọ bịara doo m anya na ọ bụghị site na nkọwa ọ bụla a na-akụtu ike, na ngalaba ha bụ nanị n'okpuru iwu ka ha gbasaa wee laa n'ụlọ. Ndị ndú ha aghọtawo nke ọma na ha na-emebiga ihe ókè nakwa na ọ ga-aka mma ka ha chere ruo mgbe ọnọdụ ha gbanwere, bụ́ ihe mere n’ụzọ pụtara ìhè na 2006, bụ́ mgbe ha laghachiri n’agha n’ụzọ dị ukwuu. Ha gara n'ihu na-alụ ọgụ n'ụdị siri ike ruo taa. Ka ọ na-erule 2009, ọ dịlarị ihe ize ndụ ịnya ụgbọ ala gafere ọdụ ndị uwe ojii na ndịda na Kabul n'ihi ihe egwu dị na ndị na-ahụ maka ndị agha Taliban nwere ike ịmepụta ebe nlele mmapụta n'ebe ọ bụla n'akụkụ okporo ụzọ.
Ọ dịghị nke ọ bụla n'ime agha ndị m kpuchiri mgbe ahụ akwụsịbeghị n'ezie. Otú ọ dị, ihe merenụ bụ na ha akwụsịla azụ, ma ọ bụrụ na ha akwụsịghị n'usoro akụkọ. Echere m na, ọ bụrụ na achọtaghị ọgwụ mgbochi na-aga nke ọma maka Covid-19 ma jiri ya mee ihe n'ụwa niile, otu ihe ahụ nwere ike ime na ọrịa ọrịa coronavirus. N'iburu n'uche ka akụkọ banyere ya na-achị ugbu a, ọbụna na-arị elu, usoro akụkọ dị ugbu a, nke a nwere ike iyi ihe na-agaghị ekwe omume, mana enwere ihe ndị mbụ. Na 1918, ka Agha Ụwa Mbụ na-aga n’ihu, ndị ọchịchị mere ihe banyere ihe a bịara na-akpọ Ọrịa Spen site n’imebi nanị ihe ọmụma banyere ya. Spain, dị ka ndị na-abụghị ndị agha na agha ahụ, enyochaghị akụkọ banyere ntiwapụ ahụ n'otu ụdị ahụ ya mere a na-akpọ ọrịa ahụ n'ụzọ na-ezighi ezi "Spanish flu," n'agbanyeghị na ọ malitere na United States.
A na-eche na ọrịa polio na Cork kwụsịrị na mberede n'etiti Septemba 1956 mgbe ndị nta akụkọ obodo kwụsịrị ịkọ akụkọ banyere ya, ma nke ahụ bụ ma ọ dịkarịa ala izu abụọ tupu ọtụtụ ụmụaka dị ka m ejide ya. N'otu aka ahụ, ugbu a, agha na Middle East na n'ebe ugwu Africa dị ka ọdachi ndị na-aga n'ihu na Libya na Syria bụ ndị nweburu nnukwu mkpuchi ugbu a na-enwetaghị aha ọtụtụ oge.
N'afọ ndị na-abịa, otu ihe ahụ nwere ike ime coronavirus.
Patrick Cockburn bụ onye nta akụkọ Middle East maka ụlọ ọrụ ahụ Independent nke London na onye dere akwụkwọ isii na Middle East, nke kachasị ọhụrụ bụ Agha na Age nke Trump: Mmeri nke Isis, ọdịda nke Kurds, esemokwu na Iran (N'ezie).
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye