Isi mmalite: Independent Media Institute
Nke Phil Pasquini/Shutterstock.com
Ana m ede nke a na ikpe 585,000 na-arụ ọrụ n'ụwa niile, ọnwụ 26,000, yana naanị China na Korea yiri ka ọ nọ n'okpuru ụdị njikwa (iji ngwaọrụ metrik na-elekọta mmadụ, Worldomet bụ). Ihe ngwungwu mkpali nke gọọmentị US kwupụtara na $ 2 trillion, mana enweghị nchebe ọrụ, nkwụ ụgwọ mgbazinye, ma ọ bụ nkwado ego bara uru maka ọtụtụ ndị mmadụ. Ebe ị ga-enweta ihe atụ iji nyere anyị aka ịghọta oge? Nsogbu AIDS? The Nsogbu akụ na ụba 2008? SARS?
Ntule ọ bụla nwere ike weghara akụkụ nke akụkọ ahụ. Na Machị 23, Trump kpalitere echiche nke iziga onye ọ bụla ịlaghachi ọrụ n'ime izu, na-eleghara ndụmọdụ ndị sayensị ahụike ọha anya. Nke a kwuputara njụta Jair Bolsonaro na Brazil na okwu mbụ Boris Johnson banyere ịchọ "mgbochi igwe" site na "ịwere ya n'agba," nke ndị ozi ya laghachiri azụ ụbọchị ole na ole ka e mesịrị. N'okwu a kapịrị ọnụ, na-ebute ụzọ nke amụma akụ na ụba n'elu ndị ọkà mmụta sayensị, e nwere otu ihe atụ doro anya na alaeze ukwu ikpeazụ: Alaeze Ukwu Britain, ya na ya pụrụ iche penchant maka oke agụụ nke nde mmadụ.
Ka Alaeze Ukwu Briten na-agbasa na narị afọ nke 18, ndị ọgụgụ isi ya mepụtara echiche zuru oke maka alaeze ukwu: akụnụba oge gboo. nke Adam Smith Ego nke Mba E bipụtara ya na 1776, mgbe ọtụtụ agha ogbugbu gasịrị megide ụmụ amaala America na na mmalite nke Alaeze Ukwu na India. David Ricardo, Thomas Malthus, na John Stuart Mill nyere onyinye ha na tiori oge gboo. Ozugbo ndị eze ukwu gbasiri ike, ha kwaturu usoro ọchịchị ime obodo maka igbochi oke agụụ na ụnwụ nri n'ofe India malitere. Shashi Tharoor depụtara ha n'akwụkwọ ya, Alaeze Ukwu dị ebube: malite na Bengal na 1770, ruokwa na Madras, Delhi na Bombay ruo 1943. Na narị afọ nke 20 nanị, ụnwụ Britain na-achị gburu nde mmadụ 35 na India.
N'aha otu nkuzi ahụ, ndị Briten gụkwara agụụ ndị Irish. Ụnwụ nduku nke 1845-9 dara n'oge a, ndị Irish bụkwa otu ozizi ahụ. Edward O'Boyle na 2006 jikọtara akụ na ụba oge ochie na ụnwụ Irish wee chọpụta ụkpụrụ nke akụnụba oge gboo dị ka: 1. iwu nke ọdịmma onwe onye; 2. iwu nke asọmpi efu; 3. iwu nke onu ogugu; 4. iwu nke ọchịchọ na ọkọnọ; 5. iwu ígwè nke ụgwọ ọrụ; 6. iwu nke mgbazinye; na 7. ozizi free ahia. Ejikọtara ọnụ, iwu ndị a, dịka onye nkatọ Karl Polanyi dere nke ahịa na-edozi onwe ya, "enweghị ike ịdị adị ruo ogologo oge ọ bụla ma ọ bụrụ na ekpochapụghị ihe mmadụ na ihe okike nke ọha mmadụ; ọ gaara ebibiworị mmadụ n’ụzọ anụ ahụ ma mee ka gburugburu ya ghọọ ọzara.”
N’otu n’ime ọtụtụ ụnwụ nri ndị India (Southern India, 1876-78), onye osote onye Britain bụ́ Lord Lytton kwupụtara, “a gaghị enwe nnyonye anya n’ụdị ọ bụla n’akụkụ gọọmenti n’ebumnobi nke ibelata ọnụ ahịa nri.” Johann Hari na-akọ akụkọ nke otu onye ọrụ gọọmentị Britain, Sir Richard Temple, bụ onye, mgbe o butere ụfọdụ nri iji nye ndị agụụ na-agụ n'oge ụnwụ ọzọ, ndị ọchịchị katọrọ ya. Economist maka inye ndị India echiche bụ́ na “ọ bụ ọrụ gọọmenti ime ka ha dị ndụ.”
N'oge alaeze ukwu ahụ, echiche akụ na ụba oge gboo na ụnwụ nri jikọtara ọnụ na ịkpa ókè agbụrụ na-egbu egbu. O'Boyle kwuru na 1875 ọgụgụ Site n'aka ọkà mmụta akụ̀ na ụba oge gboo William Stanley Jevons: “A na-ele ụnwụ nri anya dị ka ụdị ihe omume sitere n'okike… agha bụ… Ndị India North America, dịka ọmụmaatụ, naanị ọrụ ha siri ike, naanị ihe egwuregwu ha, bụ agha… ka ndị Irish si ebi, ọkachasị, n'ụfọdụ nnukwu obodo anyị na n'akụkụ ụfọdụ nke obodo ha, na-eme ka ọ bụrụ ihe kacha mkpa. nwuo ngwa ngwa.”
Ndị Britain nwere alaeze ukwu nke ụnwụ. Anyị bi n'alaeze nke mmachi. Ka Iran, Venezuela na Gaza na-agbawa n'okpuru oke ọrịa na nnọchibido, ndị nnọchi anya gọọmentị na-arịọ US ka ha kwụsịtụ iwu ruo mgbe nsogbu dị ugbu a gafere. Ọ dịghị uru: igbu ọchụ n'ime ime ihe siri ike nke ukwuu nke amụma US ga-akwụsịtụ maka obere ihe dị ka ọrịa na-efe efe zuru ụwa ọnụ.
Ruo n'ókè hà aṅaa ka a nụchaworo akụ̀ na ụba kemgbe ọtụtụ narị afọ? Ruo n'ókè hà aṅaa ka ọ gbanyere mkpọrọgwụ n'ihe àmà? Ọtụtụ akwụkwọ sitere n'aka ndị ọkà mmụta na-abụghị nke akụ na ụba bụ isi na-arụ ụka, "ọ bụghị nke ukwuu." Laa azụ na 2001, heterodox economist James Galbraith dee otu isiokwu na-edepụta atụmatụ ise a nabatara nke ọma maka ọrụ akụ na ụba nke taa ("ọnụahịa bụ… a ego phenomenon"; "Ọrụ zuru ezu na-enweghị onu oriri agaghị ekwe omume"; "Ịkwụ ụgwọ akwụghị ụgwọ na-ebili sitere na mgbanwe nkà na ụzụ"; "Ịkwalite ụgwọ ọrụ kacha nta na-akpata enweghị ọrụ"; uto enweghị ike ịgafe pasent 2.5 kwa afọ”), ka onye nke ọ bụla n'ime ha siri bụrụ ihe akaebe akụ na ụba siri weghaara ha, yana otu esi ejide ha n'agbanyeghị ihe akaebe. N'otu afọ ahụ, ọkà mmụta akụ na ụba heterodox Australia Steve Keen bipụtara Debunking Economics: Emperor gba ọtọ nke Social Sciences, gbasara usoro iwu na ọdịda nke isi mmalite nke okpukpere chi. Afọ iri ka e mesịrị, n'akwụkwọ AKWỤKWỌ, Yves Smith chịkọtara ọnụ ọgụgụ nke ụzọ ndị a na-eche na nke a na-ewu ụdị akụ na ụba adịghị ejide data ahụ (site na nha ahịa ahịa na-achọgharị). Ọrụ ndị yiri ya na-aba ụba, dịkwa ka ụzọ na-adọrọ mmasị na-abịaru nso maka ezigbo akụ na ụba nke ndị isi akụ na ụba jụrụ.
A na-akọ na a na-emechi ihe ndị bụ isi na echiche ndị ọzọ na na mahadum, a na-eziga ndị ọkà mmụta akụ na ụba heterodox na mmemme dị iche iche dị ka akụ na ụba ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Stanford, ma ọ bụ ọmụmụ gbasara akụnụba na amụma na Notre Dame, nke kewara na Ngalaba Economics na 2003. wee mechie na 2010. Na Mahadum Manitoba, esemokwu dị n'etiti orthodox na heterodox Economics bịara dị egwu nke na Òtù Ndị Nkụzi Mahadum Canada mere. nyocha nke ngalaba na 2015.
Sayensị na-arụ ọrụ dị iche iche. Dị ka Einstein si kwuo ya, sayensị bụ nnụcha nke iche echiche kwa ụbọchị. Nye m, sayensị bụ eji usoro ihe eji mara mma nke mmadu.
Enwere ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-eche echiche na sayensị - ndị na-eji echiche doro anya na usoro nhazi usoro iji tụgharịa uche na nkwubi okwu site na ihe àmà-banyere akụ na ụba. Mana ndị ọkà mmụta a na-ewepụ na ọrụ akụ na ụba, ọ bụkwa ọrụ akụ na ụba-na echiche ya na-enweghị ike ịkwado ya na nlelị maka eziokwu akụ na ụba-na-ewuli ụdị nke setịpụrụ amụma n'oge ọdachi na ọrịa na-efe efe.
Nkwuwapụta Trump na ọ chọrọ ka azụmaahịa mepee ọzọ n'ime izu ole na ole kpaliri mkparịta ụka ma ọ ga-ege ndị ọkachamara n'ihe banyere akụ na ụba ma ọ bụ ndị dọkịta ntị. Nke a abụghị esemokwu dị n'etiti sayensị abụọ - naanị ndị dọkịta na-eme sayensị ebe a.
Nje virus ndị gara aga na ọgba aghara ndị gara aga nwere ike inye anyị ndụmọdụ. Ihe data kacha baa uru anyị nwere gbasara nsogbu a sitere na mba ndị ọ dara n'isi - China, Korea, Italy, Iran. Nlereanya ọ bụla anyị na-eme ga-amalite site na data a, na echiche ọ bụla dị mma maka otu anyị nwere ike isi nweta nke a ga-agaferịrị n'ọmụmụ ihe atụ ndị a.
Trump na ikike zuru ụwa ọnụ nke na-eso ya (Bolsonaro, Johnson, wdg) na-eleda sayensị ọrịa na-efe efe anya dị ka ha na-eleda sayensị ihu igwe anya na n'ihi otu ihe ahụ: sayensị bụ maka eziokwu ndị na-emegide echiche ha ma na-akpaghasị mgbasa ozi ha. Sayensị doro anya na ịzọpụta ndụ ga-agụnye nkwụsịtụ na ngagharị nke ndị bara ọgaranya na mbibi nke ọha mmadụ na gburugburu ebe obibi. Kedu ihe onye edemede sayensị bụ Kim Stanley Robinson kwuru afọ iri gara aga banyere sayensị ihu igwe bụ eziokwu n'oge a: "Ihe e hibere ma na-eme ugbu a bụ nnukwu ọgụ akụkọ ihe mere eme nke ụwa n'etiti sayensị na ikekete ego. Sayensị na-ekwusi ike kwa ụbọchị na nke a bụ ihe egwu dị adị na nke dị ugbu a. Capitalism na-ekwu na ọ bụghị, n'ihi na ọ bụrụ na ọ bụ eziokwu, ọ ga-apụtakwu nchịkwa gọọmentị nke akụ na ụba, ikpe ziri ezi nke ọha mmadụ (dị ka usoro nkwụsi ike ihu igwe) na ihe ndị ọzọ."
Ọ bụrụ na anyị ege ntị, sayensị nwere ike inyere anyị aka n'oge a. N'ịgbaso usoro akụ na ụba, n'aka nke ọzọ, a ga-egbu ndị mmadụ dịka o mere otu narị afọ gara aga.
E mepụtara isiokwu a Globetrotter, oru ngo nke Independent Media Institute.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye