Ọkà mmụta ihe banyere evolushọn Lee Alan Dugatkin emeela ka ọrụ ya na-amụ imekọ ihe ọnụ, ya mere ọ bụ ihe ezi uche dị na ya na isiokwu nke akwụkwọ ọhụrụ ya ga-abụ onye anarchist. N'ime Onye isi ala nke Evolution Dugatkin na-akọ akụkọ banyere onye isi Russia, onye ozizi evolushọn, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị Peter Alexevich Kropotkin onye Darwinian tiori enyemaka ibe ya bụ onye mbụ na-arụ ụka na imekọ ihe ọnụ bụ akụkụ dị mkpa nke nhọrọ okike. Taa, ọchịchọ ịghọta otú omume imekọ ihe ọnụ si malite bụ otu n'ime ebe kachasị mma na sayensị ndụ, ọ bụ ezie na ndị nchọpụta ole na ole ghọtara na ọtụtụ n'ime ajụjụ ha bụ nke mbụ Kropotkin jụrụ ihe karịrị otu narị afọ gara aga.

 

"Kropotkin abụghị naanị onye mbụ gosipụtara n'ụzọ doro anya na imekọ ihe ọnụ dị mkpa n'etiti ụmụ anụmanụ," Dugatkin na-ede, "ọ bụ onye mbụ kwusiri okwu ike na ịghọta imekọ ihe ọnụ n'ime anụmanụ ga-eme ka mmadụ nwee ike imekọ ihe ọnụ."

Akwụkwọ Dugatkin [ihe odide ya bụ ezitere na Scientific American.com] bụ précis na ndụ na ọrụ Kropotkin, nchịkọta nke na-egosipụta isiokwu nkịtị nke enyemaka ibe ya na echiche sayensị ya na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ụfọdụ nwere ike ịma nke ọma na Kropotkin dị ka onye na-eme mgbanwe mgbanwe nke anarchism, usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ndị mmadụ na-ahazi ihe omume nke onwe ha na ọkwa obodo na-enweghị nnyonye anya site n'aka ọchịchị dịpụrụ adịpụ, ma ole na ole nwere ike ịghọta na "onyeisi ọchịchị anarchist" malitere dị ka a. onye na-ahụ maka geographer na geologist nke a na-eme ememe ọrụ ya gburugburu ụwa. Nke nchoputa na Kropotkin mere nke glacial formations n'oge Quaternary Period na Russia bụ ndị a nabatara nke ọma na mba ụwa ma nye ya akwụkwọ ịkpọ òkù ịbanye na Imperial Russian Geographical Society, British Association for the Advancement of Science, yana Mahadum Cambridge nyere oche na geology (nke a na-enye ya oche na Geology). ọ jụrụ n'ihi na ọ bịara na iwu na ọ hapụrụ ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị ya).
 

Onye isi ala nke Evolution na-enye nkọwa na-akpali akpali banyere ndụ na echiche nke otu nwoke Dugatkin kpọrọ “otu n’ime ndị mbụ a ma ama n’ụwa nile,” bụ́ onye jupụtara n’ụlọ ezumezu dị na Europe, England, na United States n’okwu ndị sitere na nkà mmụta ihe ndị dị ndụ ruo n’ọgba aghara ruo n’akwụkwọ ndị Russia. Kropotkin bụ onye na-eche echiche nke echiche ya buru ibu nke na otu ịdọ aka ná ntị enweghị ike ijide ha, na e chere na ha dị ize ndụ nke na e jidere ya ọtụtụ oge ma nọrọ ogologo oge mkpọrọ na Russia na France maka ịgwa ha okwu. Otu n'ime ihe mere ka ọ bụrụ ihe iyi egwu nye ndị eze Europe, Dugatkin na-atụ aro, bụ na Kropotkin jụrụ ịnakwere ikike ọ bụla na-adabereghị na ụkpụrụ sayensị. Ọ gwara ndị mmadụ n'ebe niile ka ha jụ ọchịchị aka ike na-akwadoghị ma jiri ngwá ọrụ nke iche echiche na sayensị na-ewulite obodo na-akwụ ụgwọ n'onwe ha. Dị ka Kropotkin dere na ya Rịọ Ndị Ntorobịa (1880):

Anyị kwesịrị karịa ihe niile iji gbasaa eziokwu ndị sayensị amụtalarị, iji mee ka ha bụrụ akụkụ nke ndụ anyị kwa ụbọchị, iji nye ha ihe onwunwe nkịtị. Anyị aghaghị ịtụ ihe ka mmadụ nile, ka ìgwè mmadụ, nwee ike ịghọta na itinye ha n'ọrụ; anyị ga-eme ka sayensị gharazie ịbụ okomoko kama ntọala nke ndụ mmadụ ọ bụla. Nke a bụ ihe ikpe ziri ezi chọrọ. M na-aga n'ihu: M na-ekwu na mmasị nke sayensị n'onwe ya dabere n'otu ụzọ ahụ. Sayensị na-enwe ezigbo ọganihu naanị mgbe eziokwu ọhụrụ chọtara ala akwadoro ịnara ya.

Lee Alan Dugatkin n'otu aka ahụ ewerekwala oku nkwuwa okwu a maka nkwado sayensị. Dịka Prọfesọ na Ọkammụta Mahadum a ma ama na Ngalaba Biology na Mahadum Louisville na Kentucky, o bipụtala akwụkwọ asatọ na ihe karịrị otu narị akwụkwọ sayensị n'akwụkwọ akụkọ ndị dị ka. Nature, Nlebanya nke usoro ihe ọmụmụ nke anọ, Omume nke National Academy of Sciences, na Usoro nke Royal Society of London. O dekwala akwụkwọ maka American Scientific ["Otú ụmụ nwanyị si ahọrọ ndị nwunye ha," April, 1998; "Moose Jefferson na ikpe megide mmebi nke America," Ọnwa Abụọ, 2011], yana New Scientist, BioScience, The Huffington Post na Wilson Quarterly.

Enwere m ohere ịnọdụ ala na Dr. Dugatkin n'izu gara aga iji kwurịta ọrụ ọhụrụ ya na sayensị nke Peter Kropotkin na ihe anyị nwere ike ịmụta n'aka onye anarchist a ma ama nke echiche ya na-aga n'ihu na-akpali ma na-akpalite ruo taa.

Eric Michael Johnson: Otu n'ime ihe na-ewute m gbasara ọrụ Kropotkin bụ ka ọ na-ahụ ụwa mgbe niile site na oghere sayensị ya. Ọ siri ọnwụ na nkà ihe ọmụma ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọ bụla dị mkpa kwesịrị ịdabere na ụkpụrụ sayensị ma ọ chụrụ Karl Marx n'ihi nke ahụ kpọmkwem. Ọbụna ọ kpọrọ Marxism òtù nzuzo.

 

Lee Alan Dugatkin: Ọ bụghị nanị na Kropotkin chere na Marxism dị ka òtù nzuzo kamakwa ọ na-akpọkwa Berlin dị ka Mecca ha. O nwere ọnụ ọgụgụ dị egwu dị ka nke ahụ. Ihe niile o mere site n'ọrụ ya na bayoloji na geology ruo n'ọrụ ya na ọgba aghara ruo na ọrụ ya na ụlọ mkpọrọ ma ọ bụ mgbanwe nke French bụ ihe niile sitere na prism nke sayensị. O mere otu isi okwu na-arụrịta ụka na otu n'ime ihe ndị kewapụrụ nkà ihe ọmụma anarchist na usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị ndị ọzọ, gụnyere Marxism, bụ na ọchịchị anarchism dabeere na ụkpụrụ sayensị, na kpọmkwem ụkpụrụ ndị ahụ sitere na echiche evolushọn. Ọ bụ ezie na Marxism na-azọrọ na ya bụ ọzụzụ sayensị, ọ dabereghị na nghọta ihe ndị dị ndụ banyere ụwa ma ọlị.

 

Otu n'ime ihe ndị ọ ledara anya banyere Marxism bụ na ọ dabere n'echiche nke nchịkwa gọọmentị kacha, ebe Kropotkin achọghị ka ọchịchị ọ bụla were onye ọ bụla. O chere na ọ dị mma na ha chọrọ ikesa ihe onwunwe n'ụzọ ziri ezi, mana o cheghị na gọọmentị kwesịrị inwe ọrụ ahụ. O chere na nkesa kwesịrị ịdị na-enweghị gọọmentị nakwa na ọ ga-emerịrị karịa. Kropotkin anaghị akwado ịwepụ ihe onwunwe n'ike, n'agbanyeghị na ọ naghị ekwu okwu megide ime ihe ike, mana ya onwe ya ahụghị ime ihe ike dị ka ụzọ isi ruo ebe ahụ.

Johnson: Kropotkin nwekwara nkatọ nke ukwuu maka ngafe nke ikeketa ego. Otú ọ dị, dị ka ị na-akọwa n'akwụkwọ gị, o ji ọrụ onye ọkà mmụta akụ na ụba bụ Adam Smith na-arụrịta ụka megide asọmpi nke ọtụtụ ndị mmadụ chere na Smith na-akwado. Gịnị mere onye anarchist ga-atụgharị gakwuru nna nke oge a capitalism iji mee ka ikpe ya?

 

Dugatkin: Ee, ọ bụ nnukwu ajụjụ. Kropotkin hụrụ Adam Smith ochie na Adam Smith na-eto eto dị ka ọnụ ọgụgụ dị iche iche dị egwu. Adam Smith onye dere Ego nke Mba abụghị onye Peter Kropotkin nwere mmasị na ya karịsịa maka ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke nkà ihe ọmụma. Mana Adam Smith dekwara akwụkwọ akpọrọ Ederede nke Omume Echiche ebe ọ rụrụ ụka na ọmịiko bụ isi n'ịghọta omume mmadụ. Ọ bụ ya mere ndị mmadụ ji na-emere ibe ha ihe ọma. Ha na-eme ihe Kropotkin ga-akpọ enyemaka otu n'ihi na ha nwere ike ịhụ ụwa site n'anya onye ọzọ.

Kropotkin nwere mmasị na Adam Smith ahụ. Ma, maka Kropotkin, Adam Smith emeghị nke ọma n'ihi na ọ na-elekwasị anya naanị n'echiche omume gbasara ụmụ mmadụ. Kropotkin malitere iche na otu ọmịiko a bụ ihe mere ka ụmụ anụmanụ na-enyere ibe ha aka, o kwenyesiri ike na ọ ga-ejedebe na-arụ ọrụ dị oke mkpa n'ịghọta mmekorita anụmanụ yana mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Ya mere, o were Adam Smith, ma ọ bụ naanị Adam Smith onye dere Ederede nke Omume Echiche, ọ bụghị Adam Smith onye dere Ego nke Mba onye ọ hụrụ dị ka onye na-akpata ọgba aghara nke capitalist.

 

Johnson: Ịdela ezigbo ihe gbasara ọrụ nṅomi na omenala omume n'ụdị dị iche iche. Olee otú nke a na oge a na sayensị nke epigenetics metụtara otú Kropotkin atụle tiori nke ndu nketa tụrụ aro site Jean-Baptiste Larmarck? Ị chere na echiche Kropotkin agaghị adị kpamkpam taa?

 

Dugatkin: Kropotkin, karịsịa na njedebe nke ọrụ ya, nwere mmasị na ihe nketa nke Lamarckian. Nke a bụ echiche nke nwetara àgwà, àgwà ndị e nwetara n'oge ndụ mmadụ, nwere ike gafere n'ọgbọ. Echere m na o mere nke a n'ụzọ bụ isi n'ihi na ọ na-achọ usoro nke nwere ike iwepụta enyemaka ibe ya ngwa ngwa. Kropotkin hụrụ ka enyemaka ibe ya na-apụta mgbe ọ bụla gburugburu ebe dị njọ, mana nke a na-eme n'ogo oge nke na-adị ngwa ngwa nke na-eji nwayọ na usoro nke nhọrọ okike na-akwado ụfọdụ àgwà karịa ndị ọzọ. O jiri ihe nketa nke Lamarck mee ihe dị ka usoro nke ka nwere ike ịkwalite enyemaka ibe ya site n'usoro evolushọn mana n'ọsọ ọsọ ọsọ. Kropotkin hụrụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mgbanwe ndu na ndọrọ ndọrọ ọchịchị dịka ihe mere na spurts. Mgbe ọ mere, ọ ga-eme ngwa ngwa, ọ ga-emekwa nke ukwuu. Ma mgbe ahụ, a ga-enwe oge ebe ntakịrị ihe na-eme.

 

Johnson: Nke a na-ada a otutu dị ka tiori nke nha nhata akara nke a ga-emecha tụpụta ya Stephen Jay Gould na Niles Eldredge.

 

Dugatkin: Ee. Nke a bụ ụdị ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke nha nhata akara. Kropotkin hụrụ na enwere mgbanwe mgbanwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke na-esetịpụ maapụ nke ọma na nleba anya nha anya nke mgbanwe ndu.

 

Johnson: Na epigenetics? Kropotkin bụ onye Darwin nwere obi ike ma jụ echiche ahụ na àgwà anụ ahụ si n'ụzọ Lamarck tụpụtara. Ma, dị ka ị na-arụtụ aka, ozizi ya nke enyemaka ibe dabeere na cognition anụmanụ na ọmịiko. Enweela nnukwu ọrụ na nso nso a, ọkachamma site n'aka ọkà mmụta ihe ndị dị ndụ Michael Meaney na Mahadum McGill dị na Montreal, nke achọpụtala mgbanwe ndị na-abụghị mkpụrụ ndụ ihe nketa na omume imekọ ihe ọnụ na-eme dabere na mmetụta gburugburu ebe obibi. Kedu ihe ị chere ndị ọkà mmụta epigenetic ga-ekwu maka echiche Kropotkin?

 

Dugatkin: Echere m na ndị epigeneticists taa ga-enwe obi ụtọ na Kropotkin. Enwere obere ndị mmadụ na-eche na ihe nketa nke àgwà enwetara nwere ike itinye aka na mgbanwe evolushọn n'etiti ndị na-abụghị mmadụ. Ma a bịa n'ihe gbasara imekọ ihe ọnụ mmadụ, echere m na onye ọ bụla na-aghọta na nhọrọ okike Darwin a kpochapụrụ kamakwa ihe bụ ihe nketa nke njirimara enwetara na-akpali mmalite nke omume mmadụ. Ọ bụ mgbanwe n'etiti omenala na mkpụrụ ndụ ihe nketa. Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị na-akpa àgwà anụmanụ taa nwere ike ịchụpụ akụkụ Lamarckian nke Peter Kropotkin dị ka ihe anyị na-ekwesịghị ịdị na-ekwukwa banyere ya ọzọ, ndị ọkà mmụta mmekọrịta ọha na eze ga-adịrị ya mma.

 

Johnson: N'akwụkwọ gị, ị na-ede na "ihe karịrị afọ 80-ruo n'ihe dị ka 1960s - echiche Kropotkin banyere enyemaka otu onye rụrụ ọrụ pụtara ìhè, dị oke egwu n'ịmụ àgwà na evolushọn." Site na nke a, echere m na ị na-ekwu maka ọrụ nke George C. Williams, Aha ya bụ William Hamilton, na John Maynard Smith onye katọrọ nke ukwuu echiche nke otu nhọrọ wee wepụta ihe a na-akpọ mgbe ụfọdụ dị ka “Neo-Darwinism,” nke a kacha mara amara site n'echiche mkpụrụ ndụ nke ịchọ ọdịmma onwe onye naanị. Richard Dawkins.

 

Dugatkin: Kpamkpam. Ọmụmụ sociobiology na ihe omume omume na 1960 bụkwa ọnwụ nke ọrụ Peter Kropotkin n'ime sayensị omume anụmanụ. Ruo mgbe ahụ, e nwere ma ọ dịkarịa ala ụfọdụ ndị na-aṅa ntị na ọrụ Kropotkin, ezughị ezu, ma ụfọdụ ndị na-aṅa ntị. Nke a na-eme karịsịa n'ihe a na-akpọ Ụlọ Akwụkwọ Chicago nke omume anụmanụ nke gụnyere ndị dị ka WC Alee, Alfred Emerson, na ndị ọrụ ibe ha. Ha ṅara ntị nke ọma na Kropotkin. Mgbe GC Williams na Hamilton, yana Richard Dawkins na EO Wilson, bịara gburugburu ya bụ ọnwụ ọnwụ maka Kropotkin n'ihi na echiche na àgwà nwere ike ịbara ndị ọzọ uru na ọnụ ahịa onwe ya katọrọ nke ukwuu, n'ọtụtụ ụzọ ziri ezi. Ma echere m na a chụpụrụ Kropotkin na mmiri ịsa ahụ. Echeghị m na onye ọ bụla n'ime otu mkpụrụ ndụ ihe nketa nke ịchọ ọdịmma onwe onye nanị gụrụ Kropotkin n'ezie. Eji m n'aka na ha emeghị.

 

Johnson: N'ụzọ doro anya, Kropotkin ọ na-akwado ụdị nhọrọ otu mbụ. Ma ọ bụ na Darwin adịghị akwado nke a kwa? Enwere a kwuru nke ọma site n'akwụkwọ ya Ọdịda nke mmadụ na "Obodo ndị ahụ gụnyere ọnụ ọgụgụ kasị ukwuu nke ndị otu kacha nwee ọmịiko ga-eme nke ọma, na ịzụlite ọnụ ọgụgụ kasị ukwuu nke ụmụ." Ọ gara n'ihu na-arụrịta ụka ka otu ndị ahụ ga-esi ejedebe na-eme nke ọma karịa otu ndị ọzọ, nkọwa akwụkwọ ọgụgụ nke nhọrọ otu.

 

Dugatkin: Ee, nke a bụ nhota nhọrọ otu kachasị ama ama metụtara Darwin. Emere m ọrụ m na ndị na-eme nchọpụta bụ ndị mepụtara ụfọdụ n'ime usoro nhọrọ otu a, na ha maara nke ọma na okwu ahụ. Darwin, echere m, kwenyere na nhọrọ otu na-ekere òkè n'ịhazi ọha mmadụ. Otú ọ dị, ọnụ ọgụgụ nke ohere a na-emefu na otu na ọkwa obodo dị ntakịrị ma ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe niile Ọdịda nke mmadụ. Nke a bụ arụmụka nke ndị na-ahọpụta ndị otu na ndị na-achọ ọdịmma onwe ha nanị na-enwe mgbe niile. Darwin nwere àgwà dị ka Jefferson na nke a. Ndị na-ekpochapụ na ndị na-ejide ohu nwere ike ikwu na Thomas Jefferson kwuru "X" gbasara ịgba ohu, ya mere ọ bụ onye malitere mmegharị ha. Mana Darwin kwuru n'ezie maka nhọrọ otu na Kropotkin welitere ya. O wee gbasaa na ya n'ụzọ dị omimi karịa Darwin, mana ọ nwere ike na-achọpụta ya na Darwin n'onwe ya.

 

Johnson: Kropotkin rụrụ ụka na ndị obodo, hapụrụ onwe ha, ga-emesi ike inye aka n'ime ime na ọ hụrụ ndị isi ọchịchị na ndị isi obodo oge mbụ dị ka nje ndị na-erigbu obodo maka ọdịmma onwe ha. Mgbe mmegbu na nrụrụ aka pụtara n'ime etiti ngalaba ego nke America, ị chere na enwere ụfọdụ eziokwu na nkwuputa a?

 

Dugatkin: Ihe mere na United States agaghị eju Kropotkin n'afọ ole na ole gara aga. O n'ozuzu ya nwere echiche na-adịghị mma banyere ikekete ego mana, nke ka mkpa, bụ ọrụ ya n'ịnyere aka na evolushọn mmadụ site na mmalite ruo n'oge ochie. Nnyocha ya gosiri na ugboro ugboro ndị mmadụ na-achọpụta ụzọ ha ga-esi mepụta obere ndị na-emekọ ihe ọnụ dị ka guild na Middle Ages. Mana nsogbu ọ chọpụtara bụ na ozugbo otu ndị a na-emekọ ihe pụta, ọ malitere ozugbo nrụgide nhọrọ nke kwadoro nje nje. Ọrịa nje ndị a ga-abata wee rie ihe dị ha mkpa n’aka ndị na-emere ibe ha ihe ọma, n’ikpeazụkwa, mee ka ọha mmadụ daa. Ya mere, n'ezie, ihe mere taa agaghị eju Kropotkin n'anya.

 

Echere m na nke a na-abanye n'ụdị mgbanwe mmekọrịta ọha na eze na echiche Kropotkin. Ozugbo i hiwere ọha mmadụ na-emekọ ihe ọnụ, ị ga-emepụta ngwa ngwa ndị a dị egwu na-akwado ịghọ aghụghọ ule. Ajụjụ ka a ga-esi kwụsị nke ahụ bụ nke Kropotkin na-achọsi ike. O chere na usoro ụlọ mkpọrọ bụ ihe ngwọta jọgburu onwe ya maka ụdị nsogbu a, na ihe o mere bụ ime ka ndị mmadụ dịkwuo njọ ọbụna karị mgbe ha pụtara n'ihi ọnọdụ ọjọọ ha na-enwe n'ime. Ma, amaghị m na obi dị ya ụtọ maka ihe ngwọta ọ bụla o wetara. Ọ maara na nke a bụ otu n'ime nnukwu nsogbu ndị a ga-emerịrị mgbe niile. Mana n'ime obi ya, echere m na ọ tụrụ anya na ọha ndị anarchist chepụtara nke ọma nwere iwu maka ibelata ụdị aghụghọ a ga-arụ ọrụ. Kedu kpọmkwem iwu ndị ahụ ga-abụ, echere m na nke ahụ siri ike ịmara. O nwere echiche ụfọdụ mana echeghị m na afọ juru ya nke ọ bụla n'ime ha.

Johnson: Na narị afọ nke iri na itoolu Kropotkin chere na-abịa na sayensị nghọta nke obodo ndọrọ ndọrọ ọchịchị (na ihe mgbaru ọsọ nke na-akwalite ọha na-emekọ ihe ọnụ) dị ezigbo mkpa maka ọdịnihu nke ụdị mmadụ. Ma o birikwa ndụ n'oge mgbe ókèala ịdọ aka ná ntị na-esighị ike na onye na-ahụ maka ihe ndị e kere eke ka nwere ihe bara uru ọ ga-enye n'ọgbọ egwuregwu ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ị chere na ọrụ ya ka nwere ihe ọ pụtara na narị afọ nke iri abụọ na otu?

 

Dugatkin: Ana m eme nke ọma. M ga-arụ ụka na nke a bụ otu n'ime ọtụtụ isi ihe na-egosi ike amụma Kropotkin. N'ezie ihe anyị na-ahụ taa, ihe ndị dị ka EO Wilson kpọrọ Nkwenye, bụ ikpokọta sayensị, sayensị mmekọrịta mmadụ na ibe ya, na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na nkọwa sitere n'okike maka ihe niile na-eme na mbara ala, gụnyere mmekọrịta ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ahịrị dị n'etiti ndị na-amụ evolushọn, akụ na ụba, sayensị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, nkà mmụta sayensị, nkà mmụta ihe ọmụmụ, wdg, ji ​​nwayọọ nwayọọ na-amalite ịla n'iyi n'ihi na ndị mmadụ ghọtara na usoro ihe ọmụma dị n'okpuru maka usoro mmụta ndị a niile bụ evolushọn. Kropotkin maara na ọbụna mgbe ahụ. Ọ bụ n'ezie onye mbụ gosipụtara otú a ga-esi nweta obi ike ma gosi ya, ọ bụghị naanị ndị ọkà mmụta sayensị ndị ọzọ, kama onye ọ bụla na onye ọ bụla ga-ege ntị. E nwekwara ọtụtụ ndị mere ya.

 

Eric Michael Johnson nwere akara ugo mmụta Master na Evolutionary Anthropology na-elekwasị anya n'ihe gbasara agwa agwa enwe. Ugbu a ọ bụ nwa akwụkwọ doctoral na akụkọ ihe mere eme nke sayensị na Mahadum British Columbia na-eleba anya na njikọ dị n'etiti bayoloji evolushọn na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.  

---