Afọ iri atọ gara aga etinyere m otu akụkọ na magazin bụ "Democracy  and Nature" nwere aha ya Okpukpe na "Ndị kwere ekwe". Ihe odide nke akụkọ ahụ bụ na n'akụkọ ihe mere eme nke mmadụ ọ dịghị otu mmadụ enwetụla n'ezie kwere na Chineke ma ọ bụ chi, ya mere a akara nhota okwu nke ndị kwere ekwe. Dị ka o kwesịrị ịdị, ndị mmadụ nwere ikike Kwere, inwe okwukwe, ma ọ bụ, ka mma, ka na-ekwu na ha kwenyere, ọkachasị n'ihu mmadụ ndị ọzọ.

Yabụ, na-egosipụta ikike m inwe 'okwukwe', I Kwere na ụmụ mmadụ so na ngalaba ihe e kere eke anyị na-akpọ enwe. Alaka nke enwe kacha nso anyị bụ: ndị Chimpanze (chimps, site ugbu a gaa n'ihu) na Bonobos. The bonobo Achọpụtara ya n'afọ 1929. "Aha ahụ 'bonobo' nwere ike na-esite na ederede na-ezighi ezi na igbe mbupu. Ịgba bọọlụ, obodo dị n’akụkụ Osimiri Kongo” dị n’Afrịka [Frans de waal, "Akụ dị n'ime anyị", Riverhead Akwụkwọ, 2006, p. 9].

Chimps na-eme ihe ike ma dị njọ. Nke bonobo dị obiọma ma na-ahọrọ mmekọahụ karịa ime ihe ike.

[Ihe ndeba ama: Otu chimp, n'ime ụlọ anụ ọhịa Dutch, kpebiri ịghọ onye ndu n'obodo ya. Chimp abụọ ndị ọzọ, ndị ha na ha na-asọrịta mpi, wakporo ya, meghee obere oghere n'ime akpa scrotal ya wee "kpọpụta" amụ ya. Chimp nwụrụ. (De waal, peeji 43 , 44).

Ụbọchị ole na ole gara aga, na Machị 25, 2021, n'ụwa niile enwere 'ememme' nke afọ 200 ka ntọhapụ ndị Gris si n'Alaeze Ukwu Turkey pụta na 1821. Otu n'ime 'ndị dike' kacha mkpa nke mgbanwe 1821 ahụ bụ Odysseas Androutsos, onye dị ike na onye na-agba ọsọ nke ukwuu nke na ọ na-eji ịnyịnya na-asọ mpi, dị ka Jesse Owens mere, iji kpata ihe e ji ebi ndụ, ka olimpik Hitler 1936 gachara. N'abalị nke June 5,1825, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Gris, ngwá ọrụ nke ndị ọkachamara Europe, kpebiri igbu Odysseas, ebe ọ bụ onye na-emegide atụmatụ ha. Ẹkesịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Acropolis.
Onye nche n'ọnụ ụzọ ụlọ mkpọrọ nọ Kostas Kaladzis. E were onye agha ọzọ dochie ya, ndị uwe ojii anọ, bụ ndị gara ụlọ mkpọrọ mana ọ hụrụ ihe na-aga ime Kaladzis zoro n'ọchịchịrị ma bụrụ onye akaebe nke ihe ndị na-esochi. Okwu ya: “Anụwo m ịsụ ude, ịsụ ude, na ịsụ ude ọdụm ahụ, obi gbawara m. Mgbe nke ahụ gasịkwara gbachi nkịtị. (Konstantinos Kleftodemos, 'Roumeliotes Agonites nke 1821′, 1988, p. 49, na Grik). Kaladzis ahụghị otú Androutsos e gburu. Akụkọ gọọmentị bụ nke ahụ Androutsos e gburu mgbe ọ na-agbalị iji eriri gbapụ n'ụlọ mkpọrọ Acropolis. E gburu ya site n'otu onye na-amanye amụ ya na Acropolis. Ọgwụgwụ ndetu]

Ndị ọkà mmụta sayensị enweghị ike ikwu, ma, ma nna nna anyị hà si na chimps ma ọ bụ bonobo. Ọ bụrụ na m ga-eche, m ga-asị na ụfọdụ n'ime anyị na-enweta site na chimps na ụfọdụ n'ime anyị na-enweta site na. bonobo. Nyere na chimps na bonobo bụ otu 'agbụrụ'. N'ezie bonobo ndidi ji mara dị ka pygmy chimps, n'ihi na ha dị obere karịa chimps.

Ya mere ọ bụrụ na anyị so na ngalaba enwe gịnị kpatara anyị ji akpọ onwe anyị mmadụ ? Gịnị kpatara e ji kuziri m n’ụlọ akwụkwọ sekọndrị  na dictum na-esonụ bụ nzọpụta nke mmadụ?

[Mara: Okwu bekee calisthenics bụ ngwakọta nke okwu kalos na okwu stenos. Kalos pụtara 'mara mma' na sthenos pụtara 'ike'. Anthropos pụtara mmadụ, dị ka ọ dị na anthropology. Nkwụsị nke ndetu]

Okwu ahụ:

Ọ bụ Plato kwuru ihe ahụ?

[Mara: Ọbụlagodi na mmalite anyị bụ 'mgbagwoju anya' karịa nke kwụ ọtọ sitere na chimps na bonobos eziokwu a na-apụghị ịgbagha agbagha dị: Ndụ anyị, ọ dị nwute, jikọtara ya na Trump na-esote. Ma ọ bụ, ọ dabara nke ọma, ejikọrọ na Murray nke ọzọ (lee n'okpuru). Yabụ na ọ gwụla ma anyị 'zute' ọnụ ụzọ Murray, Noam, Lucy Parsons na Emma Goldman, anyị agaghị enwe ike ihu opi, Bolsonaros, Erdogans na Thatchers. Ọgwụgwụ ndetu]

Nkwubi okwu na anyị ruru gbasara enwe, ọ bụrụ na nke a dị n'elu, bụ na ndị Turks na ndị Gris (ma ọ bụ ndị Jamani na French) n'ime 'ụkpụrụ' ha bụ otu. Ọdịiche ọ bụla n'etiti ndị mmadụ bụ n'ihi 'narture’ , ya bụ gburugburu na akụkọ ihe mere eme. Ọ bụrụ otu ahụ, gịnị kpatara agha, mgbuchapụ, wdg. Taa (March 26, 2021) na George Orwell's Burma (Myanmar) "ndị agha (na-) na-egbu ndị nkịtị" (The NY Times).Gịnị kpatara Hitlers, Trumps, the Erdogans, ndị Thatcher, na ndị ọzọ?

E nwere ihe atọ kpatara ya: na Obodo, na Onye ndú na Religion!

N'ime ọnwa a Sayensị America, nke Maachị, 2021, na ibe 62, enwere edemede nke Annalee Newitz ya na aha "The Mmalite nke Ụlọ". Ọ bụ otu n'ime ihe ndị a na-adịghị ahụkebe na-ezo aka na otu nchọcha kacha mkpa n'akụkọ ihe mere eme mmadụ: Catalhoyuk (Çatalhöyük,  akpọ Chah-tahl-hew-yook na Turkish, nke pụtara 'mkpọtụ mkpọda'). Catalhoyuk bụ 'obodo' ihe dị ka "acres 34" buru ibu, nke nwere ọnụ ọgụgụ mmadụ dịkarịa ala 6,000, nke e wuru ihe dị ka afọ 9,000 gara aga na ndịda-ọdịda anyanwụ nke Turkey taa. Taa, ihe niile fọdụrụ n'obodo ahụ bụ ntọala ụlọ ya. Ndị mmadụ bi n'obodo ahụ “ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ” afọ 2,000.

Na 1987 Murray Bookchin (1921-2006), 'mmadụ' ahụ dị oké ọnụ ahịa (American), dere akwụkwọ, "The Rise of Urbanization and the Decline  of Citizenship", nke 'Sierra Club Books' (!), nke San Francisco bipụtara.

Laghachi na Murray:

Murray na-ede, sị: “... ndị bi n'obodo ahụ (nke Catalhoyuk) dị ịrịba ama matricentric n'usoro ha." (Ihe Donald Trump ji obi ya niile kwado.), Ọzọkwa, “nlebara anya nke ọma yiri ka etinyere ya na ntinye nke ụmụ nwanyị na ụmụ ọhụrụ n'ime ili nkwonkwo, ma eleghị anya ndị nne na ụmụaka, akụkụ nke na-adịghị na olili nwoke.” The Scientific American isiokwu na-ekwu na; "Ndị mmadụ na-eli onye ha hụrụ n'anya n'okpuru ala'" karịsịa n'okpuru akwa ha, "ikekwe dị ka ụzọ isi mee ka ha dị nso." Ihe kacha mkpa, ọ na-ede: "Ma ọ bụ n'ọkwa na agha adịghị ka atụmatụ nke ndụ mmekọrịta obodo". Ọzọkwa, na "obodo ahụ bụ nha nhata n'ụzọ ziri ezi". Ma ihe dị ịtụnanya, maka ọha mmadụ: “Ọnwụ ọnwụ ike n'ime narị otu narị ọkpụkpụ e nyochara na saịtị ahụ anọghị nke ọma”!

N'ikpeazụ, Murray na-ede, sị: "(T) Mgbanwe site n'ebo gaa n'obodo abụghị ihe dị mkpa sitere na mmekọrịta akụ na ụba nke echiche Euro-American anyị na-adabere na prehistory na akụkọ ihe mere eme… (p. 20)". Ọ gara n'ihu: “...ọ bụ obodo ndị mbụ hibere iji gboo omenala kama ịbụ mkpa akụ na ụba ma ọ bụ nchekwa siri ike. (p. 21)”. Site omenala Murray pụtara "quasireligeous" omume na ọbụna taa na-ewere ọnọdụ na ụmụ mmadụ obodo, dị ka ihe atụ na mbụ nke May mothers.Tie a-acha ọbara ọbara na-acha ọcha eriri eriri, dị ka mgbaaka, iji chebe ụmụ ha megide ihe. Anaghị m echeta ihe nke ahụ bụ, nke nne m na-agwa m. [Banyere ezigbo okpukpe lee n'okpuru]

Anyị niile na-aghọta na. ihe e kere site na anyị nke 'anụ ọhịa', obodo nke nde mmadụ 20, ọbụna obodo nke otu nde mmadụ, na-ebibi anyị na mbara ala. Enwere ngwọta? Ee! The “Main Street” nke Sinclair Lewis, Catalhoyuk nke oge anyị! Nke obodo nta nke America. Enweelarị mkpụrụ nke ngwọta dị otú ahụ. Dịka ọmụmaatụ, ọrụ mpịakọta 3 nke 1975, 1977, na 1979 (Oxford University Press) nke Christofer Alexander, prọfesọ nke Architecture na Mahadum California Berkeley.

Nke a bụ Utopian? Mba! Nsogbu dị n'oge ochie bụ nkwurịta okwu ọha na eze n'etiti obere obodo. 'Digit' ahụ edozila nsogbu nke nkwurịta okwu mmekọrịta. Ihe ngwọta nke nkwurịta okwu anụ ahụ adịlarị! Ọ bụ ya "ọdụ ụgbọ okporo ígwè". Onye na-agụ nwere ike ịhụ eziokwu nke okwu a n’edemede nke Jonathan Kwitny, “The Great Transportation Conspiracy”, na magazin Harper nke February 1981, peeji nke 14-21. Ọzọkwa, ọ bụ ọrụ nke Board Research Board nke US National Research Council, yana nke American Society of Civil Engineers (ASCE) iweghachite igwe nchara n'ọdụ ụgbọ okporo ígwè wee kweta na ụgbọ ala na okporo ụzọ abụghị naanị oke ọdachi kama ọ bụ nhọrọ. omume 'mpụ'. dị ka egosipụtara na Chicago ikpe nke 1949.

Banyere ọha mmadụ àgwà nke Isi Street nke 2021, ma e jiri ya tụnyere nke 1920 nke oge Sinclair Lewis, ọ nwere ike ịbụ ihe ezi uche dị na ya na eziokwu dị ka mgbọrọgwụ chimp ma ọ bụ bonobo na-ekwe ka ọ dịkwuo mma.

Nyocha nke nsogbu ọha na-enweghị nkọwa nke  Onye ndú anaghị arụ ọrụ, ndepụta ndị ndu nso nso a ezuola:

Teddy Roosevelt, De Gaulle, Churchill, The Bushes, Erdogan, German Chancellor dị iche iche, Pinochet, Peron, Stalin, Tito, Bolsonaro, Blair ('poodle'), Thatcher ... na n'ikpeazụ Donald.

Oge gara aga nke Catalhoyuk nke afọ 9,000 BC ruo ma eleghị anya Mesopotemia ihe dị ka  5,000 BC, hụrụ mgbanwe na ‘mma’ nke okpukpere chi site na nke dị mma ma dị jụụ nke Catalhoyuk gaa n’okpukpe na-eme ihe ike na ‘gbadoro ọchịchị’ nke dị ruo n’oge anyị. Okpukpe nke nwere iwu nke ahụ ikpo okwu ụzọ ndụ anyị, site na "Iwu", nke anyị maara site na mmuo, nke na-achọ nnukwu ihe. 'agha' omume sitere n'aka ndị na-eso ụzọ ya,  Nke ahụ nwere ihe bụ isi aku ntọala dịka 'ụlọ ọrụ' nwere ụlọ akụ nke ya. Nke ahụ, dị ka akaebe nke otu seminarị America si kwuo: isii n'ime ndị seminarị iri na-esonyere 'ndị ọrụ' okpukpere chi. mmekọahụ ihe kpatara ya. (Dịka ọmụmaatụ okwu jọgburu onwe ya nke ụkọchukwu nọ n'obodo German nke Regensburg, bụ onye na-edina ụmụaka obodo ahụ ruo ọtụtụ iri afọ, ebe ndị mụrụ ha anwaghị anwa imeghachi omume) Nke ahụ. Onye isi ala US ga-enweta ikike site n'okpukpe ukara ịbụ onyeisi oche. (Okwu okwu Grik yiri nke ahụ ka nke ukwuu.  ‘Ndị agha’ niile nke ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ga-enwetarịrị ikike site na ihe dị ka ndị ụkọchukwu iri na abụọ n'ime ụlọ nke ndị omeiwu Gris, n'ihi na ewezuga Commies na ndị ọzọ ekpe!). Ma nke ka njọ bụ na akụkụ buru ibu nke ihe a kpọrọ mmadụ aghaghị ịdaba n'okpukpe, nanị iji nọgide na-adị ndụ.

Ngwa Okpukpe a dị oke egwu bụ nke ndị opi nke ụwa na-eji maka ọdịmma onwe ha. N'elu eriri nke ndị agha Nazi nke Hitler ka e dere okwu ndị a: Gott Mit Uns (Chineke nọnyeere Anyị).

Ece Temelkuran bụ otu n'ime ndị ode akwụkwọ ama ama nke Turkey na ndị nkọwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị. A chụrụ ya n'ọrụ Milliyet akwụkwọ akụkọ mgbe ọ katọchara ọchịchị Turkey. N'akwụkwọ ya bụ "Turkey the Insane and the Melancholy" (Zed books, 2015), na ibe 7, o dere, sị: "... ọ bụrụ na ahụrụ (otu iberibe) achịcha n'ala, a ga-esusu ọnụ ugboro atọ wee dọba ya n'elu akwa. oke onwe onye."

N’afọ 1939, adị m afọ itoolu. Otu ụbọchị, anọ m na mmalite okporo ụzọ "Mytilinis", naanị okporo ụzọ nwere pavement asphalt, nso ụlọ m, n'oge ahụ. N'elu pavment ahụ, e nwere otu achịcha. M bulitere ya, susuo ya ọnụ ozugbo, m wee malite dị ka onye ara na-agbalị ịchọta ebe dị mma iji tinye ibe achịcha ahụ. E nwere mgbidi mgbidi na-ekewapụ oghere oghere n'okporo ámá dị ihe dị ka mita 5 n'ịdị elu nke e ji ájá ụrọ dị mfe wuo dị ka ngwa agha, bụ nke ruru n'ókè nke na e nwere oghere na njikọ dị n'etiti nkume ndị ahụ. Agbalịrị m idowe ya ebe ahụ mana emeghị m nke ọma, yabụ enwere m ike itinye ya n'elu mgbidi ahụ. Nne m bụ ezi ezi uche (!) nwanyị Gris na nna m bụ onye Grik miri emi nke Onye Kraịst na nke nwere ịhụ mba n'anya.

Mytilini bụ aha ọzọ maka agwaetiti nke Lesbos, nke uri ama. Ọzọkwa, ọ bụ aha isi obodo nke agwaetiti ahụ.

Iji nyochaa mmekọrịta dị n'etiti ndị Turks na ndị Gris, m họọrọ ịtu aka na usoro Turkish "Karadayi". (Nke a, na Nkebi 2)