Sa gen plizyè ane, mwen te fè entèvyou ak yon moun ki te vwayaje toupatou nan Ewòp Santral ak Lès ak Azi Santral ak Sid pou etidye eta ak lagè sivil yo ak kijan ak poukisa eta yo echwe. 'Moun mande m 'sa ki pi mal, yon eta otoritè oswa pa gen eta,' li te di. 'Mwen te nan tou de. Pa gen leta ki pi mal.’ Mwen sipoze li t ap di lè gen règ, kèlkeswa jan mechan oswa abitrè, yon moun konnen kijan pou evite pinisyon, men lè pa gen règ men sèlman pouvwa anvan tout koreksyon, li fè ou menm plis dekouraje.
Etazini opere sou règ ki trè difisil pou konnen. Asire w, gen kèk bagay - tankou devlopman endepandan, tankou Kiba oswa Nikaragwa oswa Vyetnam te eseye - ki pote pinisyon enstantane. Insubordination evidamman pa peye. Men, konbyen sibòdone, ak ki kalite, peye? Pou pati ki pi, gen siyal melanje.
Imajine konfizyon, pa egzanp, nan yon gouvènman an Afrik, tankou Zimbabwe. Li swiv tout konsèy Bank Mondyal ak Fon Monetè Entènasyonal la. Li privatize, li deregilasyon, li liberalize. Epi li pa jwenn anyen men povrete ak ajitasyon an retou.
Imajine konfizyon yon peyizan Kolonbyen ki te jwenn yon liv lekòl nan Chicago School of Economics. Liv la di kiltivatè sa a ke yon ajan ekonomik rasyonèl pouswiv avantaj konpetitif li nan pwodwi atik ki touche plis pwogrè. Agro-biznis Ameriken ki sibvansyone yo bay bannann, yucca, diri, mayi oswa nenpòt lòt rekòt legal yo nan mache lokal yo ki pa gen pwoteksyon, lè sa a, peyizan an tounen vin jwenn yon rekòt ki ka fè l jwenn yon vi – fèy koka. Epi li resevwa fumigasyon ayeryen an retou.
Gouvènman an nan peyi Zend dwe mande kisa li dwe fè pou jwenn kèk lanmou nan men Etazini. ‘Ou te vle nou kapitalis’, yo dwe mande, ‘nou se kapitalis! Ou te vle nou louvri mache vas nou an? Li ouvri! Ou ka patant rekòt kiltivatè nou yo te devlope pandan plizyè syèk nan swen, ou ka prezante biotechnologie, ou ka eksplwate fòs travay nou an bon mache.
Ou te vle nou rayi Mizilman yo? Nou ap ankouraje rayi Mizilman yo! Ou vle nou goumen kont moujahadin yo? Nou ap goumen ak yo ak yon lagè entansite ba nan Kashmir! Lanfè, nou menm eseye fè tankou ou - nou mete bonm nikleyè, nou te entèveni nan lagè sivil Sri Lanka a. Men, olye w montre mond lan konbyen ou apresye koube nou fè bak pou ou, ou tabli baz ou nan Pakistan!’
Ak Pakistan, panse a ki jan konfonn yo dwe. Gouvènman sa a te ede Ameriken antonwa kantite èd militè inonbrabl nan Afganistan pou mujahaddin yo goumen kont Larisi yo. Pakistan te ede mete Taliban yo pandan ke Etazini te gade. Lè sa a, nan gwo risk, Pakistan te vire kont Taliban yo sou demann Etazini an, an echanj pou pwomès èd kont peyi Zend nan Kashmir, yon di nan rejim apre Taliban Afghani a, ak soulajman dèt.
Oke yo te resevwa kèk soulajman dèt, omwen.
Saddam Hussein te wè Irak detwi paske li pa t konprann mank de règ yo. Apre li te fin goumen yon lagè terib destriktif ak Iran, lè l te sèvi ak gaz pwazon sou Kid yo, te rasanble zam danjere yo, epi li te siprime pwòp popilasyon pa l ak anyen men sipò nan men Etazini, li dwe te konkli ke pa t ap gen anyen mal ak anvayi Kowet.
Li te tèlman mal ke li pa t 'kapab menm negosye Irak soti nan li. Men, nan ka li a se pa yon misstep ki retire l 'sou pouvwa a. Li ap prezide sou yon popilasyon brutalize ki mouri tou dousman nan sanksyon ak bonbadman, twò fèb pou ranvèse li.
Apre sa, gen rejim yo ak lame ki reyisi pi lwen pase rèv pi sovaj yo.
Pèp Izrayèl la, ki gen yon asenal nikleyè, ki gen aksyon ki lakòz pwoblèm Etazini yo nan tout Mwayen Oryan an, peyi sa yo ki pwodui lwil oliv Etazini ap eseye rete tèlman pre, epi li toujou resevwa sipò enkondisyonèl ak plis èd militè pase nenpòt lòt peyi.
Lame Liberasyon Kosovo a, ki moun ki pa t 'kapab te anyen men sezi apre li te wè endiferans nan peyi Etazini nan soufrans Bosni nan men yo nan Yougoslavi, endiferans oswa ostilite nan US la nan tout kalite lame ki sanble toupatou nan mond lan.
Imajine sipriz yo lè yo te jwenn Etazini an bonbadman ènmi yo ak sipòte yo an 1999. Apre sa, imajine sipriz yo lè yo te retounen pi resamman nan lis teworis yo akòz aksyon yo nan Masedwan.
Epi kounye a, nan kou, gen Alyans Nò a.
Èske yo ta ka reve pou yo retounen nan enpinite nan Kaboul, ak nouvo inifòm klere ak ekipman ak rasyon ak entèlijans, kowòdinasyon, ak bonbadman tapi sou ènmi yo pou wè yo?
Petèt yo te kapab genyen. Kèk nan yo se mujahaddin yo ki te resevwa sipò ameriken pou konbat Larisi yo. Etazini pa t fè objeksyon lè mujahadin yo te dekrete yon masak nan yon lekòl mixte ti gason ak tifi. Lèzetazini pa t di anpil lè Alliance Nò a te vyole ak asasinen wout yo atravè Kaboul nan ane 1990 yo. Sipò Etazini pa depann de si yo vyole dwa moun oswa ou pa, de si yo swiv dogm ekonomik oswa ou pa, de si yo fè teworis oswa ou pa.
Nan nenpòt ka, si Alyans Nò a janm retounen nan lis teworis la, yo pa pral soufri pi move nan li. Galeano te di li - nan kalite batay sa yo, se toujou moun yo ki te touye. Si gen yon règ difisil ak rapid nan tout bagay sa a, se li.