[Richard Tanter, tus thawj coj ntawm Nautilus Institute Australia, sau hais tias thaum muaj kev kub ntxhov ntawm kev sim tawm tsam hauv East Timor yog qhov txaus ntshai, nws yuav tsum tsis txhob xav tsis thoob. East Timor tau tsiv mus rau ntau qhov kev kub ntxhov rau ntau xyoo. Nws taw qhia tias tam sim no muaj kev kub ntxhov hauv East Timor muaj peb qhov kawg uas tau coj mus rau cov xwm txheej niaj hnub no: txoj cai los ntawm rab phom; nce thiab pom meej intractable impoverishment thiab kev noj nyiaj txiag; thiab tob eroded legitimacy ntawm tag nrho cov loj nom tswv players. Australia ntsib qhov teeb meem loj ntawm kev zam ntawm ib sab tig mus rau East Timor, ntau dua li lwm yam tom qab Tsov Rog Txias UN-coj kev tsim kev thaj yeeb nyab xeeb yog tus qauv ntawm kev saib xyuas thoob ntiaj teb. Tshwj tsis yog tias peb qhov kev kub ntxhov ntawm East Timor tau hais daws tau zoo hauv kev txiav txim luv luv, cov teebmeem yuav xav tau dav dua.]
Feem ntau, cov xov xwm txawv teb chaws tau poob tawm ntawm East Timor ib zaug thaum lub sijhawm ua yeeb yam thiab teeb meem nyob rau nruab nrab xyoo 2006 tau tshwm sim - nrog kev tshaj tawm kev nom kev tswv thiab nyiaj txiag tsawg heev los ntawm cov neeg sau xov xwm lossis pawg neeg loj hlob ntawm cov kws tshawb fawb txawv teb chaws. Qee cov neeg soj ntsuam txawv teb chaws tau ua zoo li peb lub xyoo caum ntawm kev ywj pheej tawm tsam tseem tab tom ua, nrog tib lub cam khwb cia ntawm cov neeg phem thiab tus phab ej nyob hauv Indonesia thiab Fretilin txav ntawm xyoo 1975. Lwm tus tsuas yog saib ntawm lub koom haum ntawm Dili thiab hais lus rau lub ntiaj teb kev nom kev tswv nkaus xwb. cov neeg txawj nyeem ntawv, tsis quav ntsej txog kev loj hlob ntawm kev txom nyem thiab kev tsis sib haum xeeb ntawm ob qho tib si nyob deb nroog thiab cov neeg nyob hauv nroog tsis muaj haujlwm. Tej zaum kev tshaj tawm tsis pub lwm tus paub hauv tsoomfwv, tshwj xeeb tshaj yog nyob hauv tebchaws Australia, tau ua tiav ntau dua thiab muaj lub luag haujlwm, tab sis cov haujlwm ntawm ADF xyoo dhau los tau qhia me ntsis txog kev saib xyuas los ntawm tsoomfwv muaj kev txhawj xeeb heev los pab daws cov teeb meem tseem ceeb thiab tsis txhob hloov ntshav mus rau phem dua.
Qhov kev sim ntawm Horta lub neej thiab Reinado txoj kev tuag yuav ua rau muaj kev sib cav sib ceg ntawm cov neeg txhawb nqa ntawm txhua tus. Dab tsi yog qhov tsis tshua muaj tseeb yog qhov kev kwv yees los ntawm qee cov neeg saib xyuas tias thaum muaj kev kub ntxhov dhau mus, Reinado txoj kev tuag yuav tshem tawm cov huab cua nom tswv, tshem tawm cov teeb meem ntawm cov neeg thov thiab cov tub rog feem ntau, thiab tso cai rau Thawj Tswj Hwm Horta thiab Prime Minister. Xanana Gusmao, uas tseem yog lub hom phiaj, kom tau txais kev lag luam ntawm kev khiav haujlwm hauv lub tebchaws tau zoo dua li yav dhau los tus thawj tswj hwm Mari Alkatiri. Qhov tseeb tiag, Mr Gusmao yuav sim tswj hwm hauv thaj chaw muaj kev kub ntxhov thiab muaj kev hem thawj ntau dua li qhov uas tau ntsib los ntawm Mr Alkatiri, thiab hauv kev lees paub tias kev kub ntxhov yuav nyob ib puag ncig East Timor cov thawj coj ntev dua.
Qhov teeb meem tam sim no nyob rau sab hnub tuaj Timor muaj peb qhov kawg uas tau coj mus rau cov xwm txheej niaj hnub no: txoj cai los ntawm rab phom; kev txom nyem thiab kev noj nyiaj txiag; thiab tob eroded legitimacy ntawm tag nrho cov loj nom tswv players.
Tom qab kev ywj pheej East Timorese kev nom kev tswv tau txiav txim los ntawm phom rau peb lub xyoos dhau los. Nws yog kev tawm tsam los ntawm "cov neeg thov" hauv Timorese tub rog (F-FDTL) uas tau pib ua kev kub ntxhov nyob rau nruab nrab xyoo 2006 uas ua rau tsoomfwv thov rau kev pab tub rog thiab tub ceev xwm thoob ntiaj teb. Kev tshem tawm ntawm Fretilin-coj tsoom fwv thiab kev xaiv tsa tom ntej ntawm tsoomfwv tshiab coj los ntawm Xanana Gusmao tau tshwm sim nyob rau hauv kev saib xyuas ntawm United Nations-tso cai Australian thiab New Zealand International Stabilization Force. Tam sim no muaj 780 ADF thiab 170 New Zealand Defense Force cov neeg ua haujlwm hauv ISF, thiab 1,473 tub ceev xwm los ntawm qee lub tebchaws 20 hauv tebchaws United Nations tub ceev xwm.
Alfredo Reinado muaj kev sib raug zoo rau cov pab pawg qub tub rog, thiab cov lus nug ntawm yuav ua li cas nrog ob qho tib si kev xav tau thiab kev hem ua phem tseem nyob, ntau dua li yav dhau los, thawj txoj haujlwm ntawm tsoomfwv. Nws yog qhov kev puas tsuaj uas tso cai rau cov kev xav tau raug cai ntawm cov tub rog yav dhau los mus tsis tau daws tau ntau dua ib xyoos thaum tso cai rau tus wannabe warlord Reinado txuas ntxiv swaggering thoob lub tebchaws nyob rau hauv kev phem tshaj xov xwm farce. Reinado yog ib tug neeg tsis ruaj khov heev thiab me ntsis charismatic thug uas muaj peev xwm lees txais qhov kev cia siab ntawm ntau tus neeg uas muaj kev ywj pheej ua rau muaj kev poob siab thiab kev txom nyem ntau dua. Reinado txoj kev tuag hnyav yuav muab kev nplij siab me ntsis. Nyob rau hauv ib lub teb chaws uas phom yog ib txwm muaj kev hem thawj los ntawm machete muaj txiaj ntsig txaus rau ntau lub hom phiaj kev nom kev tswv, Reinado tshiab yuav tshwm sim nyob rau lub sijhawm.
Lub International Crisis Group qhia txog Timor-Leste: Kev Ruaj Ntseg Sector Reform Lub Ib Hlis Ntuj xyoo 2008 tau tshuaj xyuas cov txheej txheem dav thiab sib sib zog nqus ntawm kev tsis txaus siab thiab kev ua tsis tiav hauv cov tub rog thiab tub ceev xwm uas xav tau ceev ceev East Timorese thiab kev saib xyuas thoob ntiaj teb kev nom kev tswv. Cov kev txiav txim siab tseem ceeb raug coj los ntawm UN txoj cai hauv kev khiav mus rau kev ywj pheej los ua kom lub teb chaws ob pawg tub rog sib cais - ib qho kev sib cav tsis tsim nyog thiab tub ceev xwm cuam tshuam - xav tau kev tshuaj xyuas sai. Kev txiav txim siab los ntawm Alkatiri cov thawj coj thiab tseem tsis tau daws los ntawm tus thawj tswj hwm Gusmao xav tau kev tshuaj xyuas sai sib npaug. Ntawm no qhov xwm txheej ntawm cov qub tub rog thiab cov neeg thov cov pab pawg, thiab cov teeb meem ntawm kev ua tub rog hauv cheeb tsam yog qhov paub zoo tshaj plaws. Tab sis qhov xav tau ntawm lub cev txawj ntse uas tsis muaj kev tswj hwm zoo ntawm 95 tus neeg ua haujlwm raug cob qhia los ntawm Australian Secret Intelligence Service ua rau muaj lus nug txog ob theem thiab tus cwj pwm ntawm Australian kev txawj ntse thiab kev xav ntawm cov Timorese nom tswv cov thawj coj uas tau tso cai lub cev.
Saib ntawm ib txoj hauv kev, Reinado 2006 kev tawm tsam thiab 2008 kev tawm tsam yuav tsum pom tias yog thawj zaug los ntawm ib feem ntawm Timorese tub rog los txais yuav cov txheej txheem kev ua haujlwm ntawm cov tub rog hauv cov tebchaws tsim: tsuas yog siv lub zog ncaj qha. Nws ua tsis tau tiav hauv qhov no, tab sis qhov muaj peev xwm rov ua tau zoo dua los ntawm lwm qhov tsis txaus ntseeg ntawm cov tub rog dhau los, tsis muaj kev sib koom ua ke thiab tsis tsim nyog ua tub rog tuaj yeem ua rau Timorese nom tswv lub sijhawm rau kev xav ntxiv txog kev ruaj ntseg rov tsim kho.
Kev vam meej ntawm rab phom sib nrug, qhov uas tau ua pov thawj tias qhov kev poob siab tshaj plaws yog kev txom nyem, kev poob hauj lwm thiab kev poob hauj lwm, tshwj xeeb tshaj yog sab nraum Dili, tab sis kuj nyob hauv nws. Qhov kev puas tsuaj tsis txaus ntseeg ntawm kev tsim kho vaj tse nrog rau Indonesian tshem tawm yog kev lag luam hnyav, tab sis qhov tsis ua tiav ntawm qhov pom tau zoo heev thiab tshaj tawm ntau qhov kev pab thoob ntiaj teb los txhawb kev lag luam rov qab tau ntxiv rau lub nra. Thaum Dili raug nplua nyiaj los ntawm cov kev pab cuam txawv teb chaws thiab kev siv nyiaj ntawm cov neeg ua haujlwm txawv teb chaws, nws tsis yog qhov xav tsis thoob tias qhov kev xav tsis zoo yog kos los ntawm cov neeg poob hauj lwm sab plhu los ntawm jowl. Kev ua tsis tiav ntawm kev tsim kho vaj tse thiab kev faib tawm ntawm tsoomfwv cov peev nyiaj, tshwj xeeb tshaj yog sab nraud Dili - thiab qee kis, tshaj tawm tias kev puas tsuaj zuj zus - muab qhov nkag siab tsis txaus ntseeg. Ib kab lis kev cai KKN (korupsi, kolusi dan nepotisme) tau tshwm sim hauv tebchaws Indonesian lub sijhawm, tab sis nws txoj sia nyob tau yim xyoo tom qab Indonesian tawm mus yuav tsum muaj cov lus piav qhia tshiab dhau los ntawm kev liam rau yav dhau los uas txaus ntshai.
Qhov nyuaj tshaj plaws rau ob qho tib si Alkatiri thiab Gusmao tsoomfwv yog cov lus nug ntawm cov nyiaj tau los ntawm roj thiab roj. Qhov no tsis yog ntau npaum li tam sim no tus cwj pwm niggardly ntawm tsoom fwv Howard rau kev sib cais ntawm Timor Hiav Txwv cov nyiaj tau los, tseem ceeb txawm tias yog thiab tseem. Hloov chaw, muaj qhov teeb meem tseem ceeb rau tsoomfwv Timor Leste txog yuav ua li cas thiab thaum twg los qhia txog cov nyiaj tau los ntawm hydrocarbon loj tam sim no tau nce hauv tsoomfwv kev ntseeg siab txawv teb chaws. Qhov kev txiav txim siab kev ntseeg siab yog ib qho tseem ceeb hauv cov ntsiab lus: zoo dua cov nyiaj tau txais txiaj ntsig thiab tau nqis peev los muab cov peev nyiaj yav tom ntej rau txhua tus Timorese dua li raug frittered tam sim no cov kev xav tau. Txawm li cas los xij ntsib nrog kev xav tau loj hlob thiab tam sim ntawd, kev hu mus rau hauv cov nyiaj tau nkag siab. Dab tsi tseem tsis tau paub meej yog tias tsoomfwv Gusmao thiab nws cov kws pab tswv yim tuaj yeem pom qhov kev ua haujlwm nruab nrab uas yuav tiv thaiv kev puas tsuaj tshiab. Tab sis yeej yog Reinado txoj kev tuag yuav tsis xaus qhov kev hu kom dawb li tsawg kawg ib co ntawm cov nyiaj ntawd.
Txawm li cas los xij, cov teeb meem ntawm East Timor yog hais txog kev nom kev tswv thiab kev nom kev tswv. Xanana Gusmao tsis yog lub cim untarnished ntawm lub teb chaws kev sib sau nws yog thaum nws tshwm sim los ntawm Cipinang tsev lojcuj nyob rau hauv 1999 thiab los ua tus thawj tswj hwm tom qab. Paub qhov zoo tag nrho, nws tau ua siab tawv me ntsis rau hauv pawg thawj coj ntawm tus thawj tswj hwm, tab sis nrog deb ntawm kev txhawb nqa ntau dhau thiab tsis muaj kev tswj hwm thoob tebchaws. Fretilin kev coj noj coj ua ntawm tsoomfwv yav dhau los yog qhov sib npaug, ob qho tib si sab hauv thiab sab nraud, txawm hais tias txawv teb chaws dab ntxwg nyoog ntawm kev lees paub tsawg dua li muaj peev xwm ua tau zoo Mr Alkatiri yog ob qho tib si tsis ncaj ncees thiab tsis muaj txiaj ntsig zoo hauv cov phiaj xwm dav dav.
Hauv tsev dab tsi tsis meej yog qhov xwm txheej ntawm kev nom kev tswv uas dag dhau qhov kev paub txog kev nom kev tswv thoob ntiaj teb uas yog tus tswj hwm Dili kev nom kev tswv thiab kev tawm tswv yim thoob ntiaj teb. Ib feem ntawm cov lus nug no cuam tshuam txog theem nruab nrab thiab qis ntawm Fretilin: Puas muaj lub hauv paus rau kev txhawb siab rau kev nom kev tswv tshaj li qhov tsis lees paub rau Mr Alkatiri thiab nws cov npoj yaig uas tuaj yeem muab lub suab rau cov neeg pluag? Lwm qhov ntawm cov lus nug tau muab los ntawm cov lus qhia uas txuas ntxiv mus saib kev nom kev tswv ntawm East Timor los ntawm qhov tseem ceeb sab hnub poob prism ntawm kev xaiv tsa nom tswv - thiab nws cov thawj coj, kev sib koom ua nom tswv ntawm kev ywj pheej tawm tsam - yog los tsim kev tsis ncaj ncees rau kev cuam tshuam ntawm tseem muaj kev vam meej tsis yog. niaj hnub kev nom kev tswv lub moj khaum ntawm lub modernist kev cia siab ntawm lub xeev. Kev sib xyaw ua ke ntawm Reinado cov koob npe thiab cov khoom siv hauv paus ntawm kev txhawb nqa kev nom kev tswv hauv kev coj noj coj ua ntawm KKN thiab kev pab txawv teb chaws hauv lawv tus kheej hais tias qhov no yuav tsum tau ua tiag tiag - kev xav tuaj yeem yog ob qho tib si niaj hnub thiab tsis yog niaj hnub hauv tus cwj pwm, thiab ob hom tuaj yeem muab cov khoom siv rau kev nom kev tswv. manipulation, tshwj xeeb tshaj yog nyob rau hauv hybrid nom tswv cov ntaub ntawv.
Txawm li cas los xij, qhov hnyav dhau los tsis tuaj yeem zam tsis tau lossis raug liam. Lub luag haujlwm tseem ceeb yog ib qho yuav tsum tau hais los ntawm East Timorese cov thawj coj nom tswv - thawj zaug Mr Horta thiab Mr Gusmao, tab sis dhau ntawm lawv ib tiam tshiab tseem tsis tau pom dua.
Txawm li cas los xij, kev txhim kho ntawm kev raug cai thiab yog li kev sib tw nom tswv tseem mus ntxiv, vim East Timor tsis yog lub xeev muaj kev tswj hwm tag nrho, thiab nws yog neeg ruam thiab thuam kom coj zoo li nws yog. Lub hom phiaj ntawm United Nations tau ua tiav. Lub koom haum txawv teb chaws thiab cov neeg ua haujlwm muaj nyob tseem loj heev. Kev ruaj ntseg tseem ceeb yog tswj xyuas los ntawm tub ceev xwm txawv teb chaws thiab tub rog. Thiab qhov tseem ceeb tshaj plaws ntawm txhua qhov kawg, tsoomfwv cov peev nyiaj, tsis muaj cov nyiaj tau los hydrocarbon, feem ntau yog nyob ntawm kev pab txawv teb chaws. Ib lub lis piam ua ntej qhov kev sim tawm tsam, Loro Horta tau ua tib zoo tshuaj xyuas cov kev kub ntxhov - thiab phem dua - ntawm Australian tub rog nyob hauv East Timor lub npe. Aussies Outstay Lawv East Timor Zoo siab txais tos tau sau tseg tias ntau tus Timorese tau hais li cas rau qee lub sijhawm - tias cov neeg Australian tau los raug pom tias yog neeg siab tawv thiab kev thab plaub, txawm tias muaj cov nom tswv loj.
Lwm tus tau pom qhov pom tseeb tsis meej pem thiab kev txwv ntawm Australian tub rog thiab tub ceev xwm txoj cai nyuaj rau kev nkag siab - qhov tsis txaus ntseeg los ntes Reinado xyoo 2006 yog qhov piv txwv uas feem ntau hais. Nyob rau hauv tsis muaj cov ncauj lus kom ntxaws txhim khu kev qha thiab tsis tu ncua thiab kev paub meej ntawm cov cai tswj hwm los ntawm tsoomfwv cov kev txhawj xeeb, nws tsis paub meej tias cov lus hais no puas ncaj ncees. Tab sis qhov tseeb yog qhov kev cuam tshuam Australian thiab New Zealand hauv 2006 tau ua tiav tsawg dua li ntawm INTERFET (International Force for East Timor) txij li xyoo 1999 mus, thiab tau ua ob qho kev nom kev tswv rau Australia hauv East Timor thiab tau ua tsis tiav. xa rau nws lub hom phiaj kev ruaj ntseg.
Australian Prime Minister Mr Rudd tau tshaj tawm tias lwm lub tuam txhab ntawm Australian pab tub rog yuav raug xa mus rau East Timor tam sim ntawd, nrog rau lwm 70 Australian tub ceev xwm. Txawm li cas los xij, qhov tsis muaj kev sib haum xeeb ntawm kev xa tawm ntawm cov tub rog Australian tub rog tseem ceeb hauv Iraq, Afghanistan, Solomon Islands thiab East Timor (thiab ib tug xov tooj ntawm kev xa me me thiab) txhais tau hais tias cov tub rog Australian me tau dhau mus. Qhov no yog ib qho tseem ceeb tshwj xeeb hauv kev tswj hwm kev tswj hwm ntawm kev txawj ntse thiab kev hais kom ua. Piv rau 1998-1999 lub sijhawm ntawm kev coj mus rau INTERFET, Australia cov tub rog txawj ntse cov koom haum muaj ntau ntau ntawm lawv cov phaj - thiab yog li raug txwv nyob rau hauv kev siv zog thiab lub sij hawm ntawm kev saib xyuas uas tuaj yeem muab rau tam sim no ntau yam kev nom kev tswv East Timor ib puag ncig. . Qhov no ua rau muaj lub nra hnyav ntxiv rau cov neeg raug foob los ua lub luag haujlwm East Timor. Ntau pab tub rog yuav xav tau ib ntus thiab siv tau, tab sis qhov ntawd tsis yog kev nom kev tswv (hauv East Timor lossis Australia) lossis kev ua tub rog nyob rau lub sijhawm ntev.
Qhov tseeb Australia ntsib qhov teeb meem loj ntawm kev zam ntawm ib sab tig mus rau de facto colonial take-over thiab ntawm qhov tod tes yog siv tes-wringing los yog delusional kev cia siab tias nrog txaus pab tub rog thiab nyiaj East Timor yuav yog nws tus kheej. Cov nom tswv xaiv nom tswv yuav tsum tau txais kev txhawb nqa, tab sis kev nce hauv kev pab thiab cov peev nyiaj tub rog yuav tsis nyob hauv lawv tus kheej daws qhov teeb meem.
Tab sis tej zaum qhov kev hem thawj loj tshaj plaws tshwm sim rau United Nations. East Timor, ntau dua li lwm yam tom qab Tsov Rog Txias UN-coj kev tsim kev thaj yeeb, yog tus qauv kev cia siab ntawm kev saib xyuas thoob ntiaj teb. Lub xeev daim ntawv tshiab tau tsim los rau UN-kev saib xyuas kev hloov pauv mus rau kev ywj pheej ywj pheej. UN tau rov qab cog lus rau nws txoj haujlwm hauv East Timor, txawm tias muaj kev cia siab tsawg dua li yim xyoo dhau los. Txawm li cas los xij, txij li East Timor tseem yog tus qauv ua haujlwm rau UN-tua thiab UN-tsim kev cuam tshuam txog kev kub ntxhov, ntau ntau yog caij rau kev daws teeb meem zoo ntawm ob qho tib si tam sim ntawd thiab tob dua li kev ciaj sia ntawm East Timor raws li kev coj noj coj ua thiab kev txhawj xeeb ntawm nws cov neeg nyob ze. . Yog tias lub sijhawm ntev UN-tsim Timorese lub xeev ua tsis tiav, tsis muaj lwm txoj hauv kev rau kev saib xyuas thoob ntiaj teb tawm ntawm kev tsis sib haum xeeb nyob rau hauv tis. Tshwj tsis yog tias peb qhov kev kub ntxhov ntawm East Timor tau hais daws tau zoo hauv kev txiav txim luv luv, cov teebmeem yuav xav tau dav dua.
Richard Tanter yog Senior Research Associate ntawm Nautilus Institute for Security thiab Sustainability, Tus Thawj Coj ntawm Nautilus Lub Tsev Haujlwm ntawm RMIT thiab Nyiv Focus Associate. Nws tau sau dav dav txog Nyij Pooj thiab Indonesia txoj cai kev nyab xeeb, suav nrog 'Nrog Lub Qhov Muag Dav Shut: Nyiv, Heisei Militarization thiab Bush Doctrine' hauv Melvin Gurtov thiab Peter Van Ness (eds.), Tawm tsam Bush Lus Qhuab Qhia: Kev Pom Zoo los ntawm Asia- Pacific, (New York: Routledge, 2005). Nws phau ntawv tsis ntev los no, sib koom ua ke nrog Gerry Van Klinken thiab Desmond Ball, yog Masters of Terror: Indonesia's Tub Rog thiab Kev Ua Phem rau East Timor hauv 1999 [thib ob tsab]. Nws tau sau tsab xov xwm no rau Australian Policy Forum thiab rau Nyiv Focus. Tshaj tawm ntawm Nyiv Tsom Faj rau Lub Ob Hlis 11, 2008.
ZNetwork tau txais nyiaj tsuas yog los ntawm kev ua siab zoo ntawm nws cov neeg nyeem.
Pab Nyiaj