Ua hoʻomaka ka lele ʻana mai Ghana ma kahi o ʻehā hola hope. ʻO ia ka SLOK Airline, he hui hou. Ma kahi o ʻehiku mau mahina i hala aku nei i ka wā i loaʻa ai ka mokulele, ua haʻi ʻia iaʻu, e kahi kālai'āina Nigerian nāna i hoʻopaʻa inoa ma ke ʻano ma Gambia - hoʻomaka i nā hana he ʻokoʻa. Ua hōʻea a lele i ka manawa, a kokoke. I kēia manawa ua hoʻonohonoho ʻia i ka maʻamau, a ma kēia ʻāina ʻo ia ka mea e haʻalele i nā papa manawa i kekahi mau hola.
Ua hoʻopaʻa au i kahi noho ma laila i hoʻokahi pule ma mua. Ua makemake au e kipa hou i Liberia. No ka mea, ua hele au ma laila ʻekolu mau manawa ma mua mai ka wā i komo nui ai ka UN i ʻOkakopa 2004 i hōʻailona ai ua loaʻa ka maluhia i ka repubalika i luku ʻia; a no ka mea, ʻaʻole i hoʻolālā ʻia kaʻu huakaʻi, a ma ia ʻano, ʻaʻohe kumu. Ua manaʻo kekahi i ka huki nui ʻana i ia wahi, ka hopena o ka hoihoi lōʻihi a pili i ka ʻāina a me kāna moʻolelo pōʻino loa.
Ua poino ka lewa (ua ua ka la a pau), ua ino ka ai ma ka mokulele, a o ka poe ohua, i ka loihi o ka noho ana ma ke kahua mokulele liilii o Kotoko, ua huhu. Ua hoʻāʻo wau e heluhelu i kahi puke akā ua hoʻopau ʻia. ʻO Liberia, no ka poʻe i kamaʻāina i ka repubalika, hoʻoulu i nā hopohopo ikaika. E loaʻa ana nā mea haohao i kēia manawa? He aha ka mea ʻokoʻa ma kēia huakaʻi? ʻOiai ʻo wau iho - Ua kamaʻāina loa wau i nā kūlana e like me ko Liberia, a nui loa me Liberia ponoʻī - Ua piha wau i nā aʻalolo.
ʻO ke aloha, pōkole ka lele – lōʻihi ma kahi o ʻelua hola. ʻO ke kahua mokulele ʻo Robertsfield International o Monrovia ʻo ia ke ala aʻu i haʻalele ai iā ia i ʻeono mahina ma mua: ʻo nā helikopter keʻokeʻo UN, ʻelua mau mokulele, nā luna o ke kahua mokulele me ka hana ʻē aʻe, kahi ʻāina maloʻo a hoʻohaʻahaʻa ʻia, ʻo ka hale kupapaʻu nui he pūpū me ka hale ʻole. ʻoiai e hāʻawi aku i hoʻokahi hoʻolaha o nā wahi ʻoi aʻe e waiho ana ma mua. Akā, ua puka koke mai kahi ʻokoʻa. Ua hōʻea mai kahi kaʻa kaʻa maʻemaʻe a kokoke i ka puka o ke kahua mokulele, a kau mākou a pau i ke kaʻahele. Ua ʻike au i kekahi kaʻa kaʻa like e kū pono ana i ko mākou hoʻokokoke ʻana. ʻO kahi kaniʻuhū liʻiliʻi: aia kahi hoʻololi iki.
I ka wā i kūkulu ʻia ai e nā ʻAmelika i nā makahiki i hala, ʻo Robertsfield kahi hale nani a nani. ʻO ia ke kiʻekiʻe o ke Kaua anuanu, a ua makemake nui nā ʻAmelika e mālama i ka ʻāina paʻakikī ma lalo o ka nānā pono ʻana, ua hoʻoikaika i ko lākou noho kuʻuna ma Liberia - i hoʻokumu ʻia ma ke ʻano he hoʻoholo no nā kauā ʻAmelika i hoʻokuʻu ʻia i ke kenekulia ʻumikūmāiwa - me ka hoʻohana ʻana. ʻo ia he pou hoʻolohe CIA a me ka hoʻonohonoho ʻana i ke kikowaena relay VOA no ka ʻāina holoʻokoʻa ma laila (ʻoi aku ka like). Aia ʻo Liberia i loko o ka paʻa koko o ka Pelekikena (ma mua ʻo Master-Sergeant) ʻo Samuel Kanyon Doe, ka mea i hele mai i ka mana ma o ka hoʻokō ʻana i ka hoʻokahuli aupuni ma 1980. Ua hāʻawi ʻo ʻAmelika i nā haneli miliona mau kālā iā Doe, a koi aku i ko lākou mau hoa pili ʻIseraʻela e pipi. i nā pūʻali koa pepehi kanaka a Doe. No ka mahalo nui ʻia o ka poʻe ʻAmelika i ka hana a Doe, ua kono aku ʻo Pelekikena Ronald Reagan i ke alakaʻi aupuni ʻaneʻane ʻike ʻole i ka heluhelu ʻana i ka Hale Keʻokeʻo, a ma laila i ʻōlelo ʻia ai iā ia, hiki i kekahi ke hoʻomaopopo i ke aloha, ʻo ia ʻo "Chairman Moe."
Ma ka Pōʻalima Kalikimaka i ka makahiki 1989, ua hoʻouka ʻia kahi hui o kahi 150 mau mea hoʻopaʻapaʻa kaua i ka Nimba County o Liberia mai Ivory Coast. Ua alakaʻi ʻia lākou e Charles Taylor, he luna koʻikoʻi ma mua o ke aupuni o Doe. Ua pakele ʻo Taylor i ka paʻahao ʻana mai kahi hale paʻahao ʻo Massachusetts, kahi i hoʻopaʻa ʻia ai ʻo ia e kali ana i kona hiki ke hoʻihoʻi ʻia i Liberia no ka ʻaihue ʻana i $900,000 mai ke aupuni ʻo Doe. I kēia manawa, ua ʻōlelo ʻo ia ua makemake ʻo ia e hoʻokuʻu i ka ʻāina i ka hoʻopau ʻana o Doe.
Ua kipa au i Liberia ma mua koke o ko Taylor hoouka kaua ana. ʻO ka ʻāina i kēlā manawa, ʻaʻole like me kekahi o kona mau hoalauna, ua maikaʻi ka hana ʻana: He uila a me ka wai kahe ʻo Monrovia, ua piha kona mau hale kūʻai, loaʻa i nā limahana kīwila ko lākou uku i ka manawa, a ʻo ko Monrovia's nightlife, he ʻōpala, he ʻAmelika nāwaliwali. echo, me kona mau kaola a me nā pia ʻino a me ka manaʻo bohemian hopohopo. Akā, he wahi ʻino. ʻO Doe, he paranoid a kokoke i ka psychotic, ua hoʻopunipuni kolohe ʻo ia i nā koho balota i ka makahiki 1985, ua hana i ka pepehi kanaka i ka poʻe i manaʻo ʻia e kākoʻo ana i nā hoa paio o kona aupuni, pepehi i nā hoa paio politika, a ke mākaukau nei no ka hoʻouka kaua ʻana i ka manaʻo demokalaka o Liberians. ma ke ano o na koho balota e malamaia ana i ka makahiki 1990, na koho balota ana e holo ai a me ke kanalua ole. Ua kaahele na koa ona ona pu ma na alanui o Monrovia - he kulanakauhale me ka olinolino, he olohelohe a nele i ka hanohano - e hooweliweli ana i na kanaka maloko o na kaola a me na wahi lehulehu e ae, a ua hoikeia mai no - ˜nalo'. ʻOiai he mea lapuwale paha kēia, no ka ʻike ʻana i ke kua, ua manaʻo ka lewa o Monrovia i kekahi manawa me he mokuna mai Kafka e hana ʻia ana i kēia repubalika liʻiliʻi.
UNMIL'S LIBERIA
ʻAʻole hiki ke ʻike hou ʻia kēlā manaʻo hoʻoweliweli, no laila visceral: mai ke kahua mokulele ramshackle ma, ʻo Liberia ka mea i hoʻomalu ʻia e nā koa UN a me nā mākaʻi, e hāʻawi ana i kahi lewa hōʻoluʻolu. Ke noʻonoʻo nei i ka hopohopo ambient, akā naʻe, e nīnau ka malihini kipa ʻole: pehea ka lōʻihi o kēia?
Ua kau wau i kēia nīnau i kekahi mau lā ma hope o koʻu hōʻea ʻana i Monrovia iā Major General Joseph Owonibi, ka luna koa Nigerian o ka pūʻali UN (UNMIL) ma ka ʻāina. ʻO General Owonibi he luna uʻi a akamai, ʻo ia kekahi o ka poʻe i ʻoluʻolu e kamaʻilio e pili ana i ka hoʻolālā kaua a me ka politika. Ua loaʻa iaʻu kahi kope o kahi pepa e pili ana i ka misionari UN ma Liberia āna i hōʻike ai ma Kofi Annan International Peacekeeping Training Center ma Ghana, kahi aʻu i noho ai i Senior Research Fellow, mau mahina i hala. ʻO ka pepa i kapa ʻia ʻo "Ka unuhi ʻana i ka hoʻolālā kulekele i loko o ka ʻoiaʻiʻo o ka honua," ua hāʻawi i ka ʻike i nā pilikia nui a ka misionari i kū ai, ʻo ia hoʻi i ka pili ʻana i nā manaʻolana kūpono ʻole a me nā manaʻolana o nā ex-combatants, ka hapa nui o lākou e koho nei. e aʻo ʻia no nā ʻoihana i kākoʻo ʻole ʻia e ka ʻoihana Liberian ma ka manawa waena.
"He paʻakikī kēia e ʻōlelo aku ai," wahi a General Owonibi i pane aku ai i kaʻu nīnau. ʻAʻole maʻalahi ka hoʻohui ʻana i kēia ʻāina, kūkulu i kahi ʻōnaehana hana. Nui ka luku. Ua hoʻopau mākou i ke kaʻina hana hoʻokuʻu kaua, me nā poʻe militia 100,000 e hele ana ma ia. Ua manaʻo mua mākou e pili ana mākou ma luna o 30,000. ʻO ia ka mea i hoʻolālā ʻia e kēia misionari. Ua hopena nui kēia i ke kaʻina hana hoʻohui hou, ʻaʻole e holo maikaʻi. Loaʻa ka nele o ke kālā, a ua hoʻomaha nā ex-fighters. Haʻalulu lākou i kekahi manawa, a he hōʻailona maikaʻi ʻole kēia.â€
Hiki ke ʻohi maʻalahi ʻia nā mea a pau mai nā ʻikepili. Ma mua o 100,000 i hoʻopau ʻia, 40,000 i manaʻo ʻia no ka hoʻohui hou ʻana. ʻO 20,000, ʻo nā ʻōpio āpau a i ʻole ka poʻe ʻōpio a pau, ua hoʻouna ʻia i ke kula, a ʻo nā 20,000 ʻē aʻe ke hele nei i nā ʻano aʻoaʻo ʻoihana like ʻole (tailoring, kamana etc.) Pehea ka 60,000 ʻaʻole i manaʻo ʻia? Ua ʻōlelo ʻo General Owonibi ua hoʻokumu kekahi o lākou iā lākou iho i mau hui hui me ka manaʻo e hoʻomaka i nā ʻoihana kōkua. Eia naʻe, ʻo ka pōʻino me ia, ʻo ia ka mālama ʻana i nā hale kauoha o nā pūʻali koa like ʻole, no ka mea, ʻo nā alakaʻi o ka militia e hoʻomalu nei i kēia mau hui hui, wahi a ka General. "ʻO ka paʻakikī ka hoʻokomo ʻana iā lākou a hoʻopuehu i nā ʻōnaehana kauoha, a ʻo ka NCDRR (ke Kōmike National pili i ka UNMIL no ka Disarmament, Reintegration and Reconstruction) kahi kūpono e hana i kēia," wahi āna. ʻAʻole paʻakikī ka hoʻopili ʻana i nā hui hui e ulu nei i ke ʻano o nā haunaele a nā ex-combatants i nā pule i hala iho nei.
ʻO Abdullah Dukuly, ka mea hoʻoponopono o The Analyst, kekahi o nā pepa ʻoi aku ka maikaʻi o Liberia, ʻike iā ia ma nā ʻōlelo koʻikoʻi. ʻO ka lā aʻu i hālāwai ai me ia no ka ʻaina awakea - i loko o kahi hale ʻaina Monrovian maikaʻi: ʻokoʻa loa ka wikiwiki o nā limahana hale ʻaina Liberian me ka haʻahaʻa aʻo ʻana o ko lākou mau hoahānau ma nā wahi e like me Accra a me Freetown - ua lawe kāna pepa i kahi ʻaoʻao hoʻokahi moʻolelo me ka ʻōlelo hōʻeuʻeu. ʻO ka Lurd kekahi o nā pūʻali pūʻali koa i manaʻo ʻia i hoʻopau ʻia, a aia kekahi o kona mau alakaʻi i kēia manawa i ke Aupuni Transitional Transitional o Liberia (NTGL) i alakaʻi ʻia e ke kanaka kālepa maʻalahi ʻo Gyude. ʻO Bryant. Ua hōʻike ʻia e ka mea nāna e hōʻike ana he "hui make" i loko o ka Lurd e "hoʻopau" i kekahi o nā luna koa kahiko o ka Lurd, ʻo Sekou Conneh. "E hana anei ʻo UNMIL a me NTGL i ka manawa e pale aku ai i ka hoʻokahe koko a me ka make ʻana o ke ola i ka "manawa maluhia," i nīnau ai ka pepa me ka ʻole.
He mea hoʻoweliweli paha kēia, e like me ka nui o nā pepa o ka ʻāina maʻamau? "ʻAʻole," wahi a Conneh. “Ke kaohi loa nei makou. Ua ʻike mākou he mea hoʻopunipuni ka hana hoʻohemo ʻana i nā mea kaua. ʻO ka hapa nui o ka poʻe i hoʻopaʻa ʻole ʻia ʻaʻole lākou he poʻe hakakā, a aia kekahi o nā mea hakakā maoli ma waho o ka ululāʻau e hui hou ana. Aia nō nā pūʻali koa kaua, kūpaʻa iā Charles Taylor, ma Gbapolu, a ke hoʻoweliweli nei lākou i nā kānaka ma ia mau wahi. Aia ma kahi o 500 mau kānaka kaua i loko o nā māla lāʻau ma ke komohana o Liberia, e ʻaihue a hoʻoweliweli i nā makaʻāinana. ʻO lākou nā Kamajors mai Sierra Leone. Akā ʻoiaʻiʻo, ʻo nā mea āpau a Unmil e makemake nei e kamaʻilio e pili ana i ke koho balota i ʻOkakopa! ʻAʻole mākaukau ka ʻāina no ke koho balota.â€
ʻO Peter Tingwa ke poʻo o ka ʻoihana Kivila ʻo Unmil i hoʻokuʻu mālie i kēlā mau hōʻike. Ua hālāwai au me ia i ʻelua lā ma hope o koʻu hōʻea ʻana i Monrovia. He kanaka lawelawe kīwila ʻo Tingwa i hana pū ma ka UN's Sierra Leone misionari Unamsil. "Ua hana maikaʻi loa ke kaʻina hana hoʻokuʻu kaua ma ʻaneʻi," wahi āna. "ʻAʻole loa e loaʻa iā ʻoe kahi hoʻopaʻapaʻa piha, 100 pākēneka ma nā wahi āpau. Ua ʻōlelo nā kānaka i nā mea like e pili ana i ke kaʻina hana ʻo Sierra Leone, akā aia i hea nā lima RUF [Revolutionary United Front] i kēia manawa? I nā haunaele nui hope loa, ua hoʻohana nā ex-militia i nā pahi, nā pahi a me nā lāʻau. ʻAʻohe pū. He mea liʻiliʻi ka pōā me nā mea kaua. ʻO ke kaʻina hana ma ʻaneʻi ua ʻano ākea e like me ka hiki i nā kūlana.â€
ʻAʻole nā 100,000 i hoʻopaʻa ʻia he poʻe hakakā, ʻae ʻo Tingwa. ʻO kekahi o lākou he poʻe hahai hoʻomoana a i ʻole "nā wahine" o nā pūʻali koa militia - ʻo kēia mea hou he mea hiki ke hoʻomaʻamaʻa maikaʻi loa ʻo UN, ka hopena o "nā haʻawina i aʻo ʻia" mai ke kaʻina hana ʻo Sierra Leone. ʻO nā mea kaua wale nō i hoʻopaʻa ʻia, e alakaʻi ana i ka hoʻohewa ʻia e nā hui kuleana i ʻaihue i nā wahine a me nā keiki i mālama ʻole ʻia e UN.
Me ka ʻoi aku o 1000 mau limahana kīwila (ka wahi a me ka honua) a me 15,000 pūʻali, ʻo Unmil ka misionari maluhia nui loa a me ka pipiʻi loa o UN, ʻoi aku ka nui o ka hapalua piliona kālā i kēlā me kēia makahiki. Ua hoʻomaka ka misionari i ka hoʻokomo piha ʻana i ka mahina ʻo Kepakemapa 2003 ma hope o ka hoʻokuʻu ʻia ʻana o Charles Taylor ma ka ʻaelike a hele pio iā ia iho ma Nigeria. I ka pau ana o ka makahiki 2004, ua hai aku o Unmil ua pau ka hoopau ana i na mea kaua i na aoao like ole, a ua hoolaha aku ia e hooponopono hou ana i ka puali aupuni o Liberia ma ka hoopau ana i ka nui o na koa. ʻO ka pūʻali koa 14,000 he 9,000 i hoʻopaʻa koke ʻia a me 5,000 mau mea maʻamau (ʻo ia hoʻi, he mau koa ʻoihana i lawelawe i ka pūʻali decrepit no nā makahiki). ʻO ka hoʻolālā e hoʻoneʻe i ka 9,000 a hoʻomaʻamaʻa hou a hoʻolako i ke koena 5,000, akā ʻehiku mau mahina ma hope o kēia kaʻina hana. ʻO ka US, ka mea e alakaʻi i ke kaʻina hana - e like me ka UK i hana ai ma Sierra Leone - he ʻoluʻolu loa ia e pili ana iā ia, makemake i ke komo ʻole ʻana (e hāʻawi i kekahi kālā a me ka hoʻolimalima ʻana i nā ʻoihana palekana pilikino e hana i ka hana.) I loko o kahi lāhui palupalu -ʻo ka hoʻoikaika ʻana, ʻaʻole hiki ke ʻoi aku ka maikaʻi ma mua o kēlā.
KOHO BLUES
ʻO ka pōʻino, aia ma Liberia i kēia lā, ʻike ʻole ʻia kekahi o kēia mau pilikia koʻikoʻi. ʻO ke kamaʻilio e pili ana i nā koho balota e hiki mai ana i ʻOkakopa, ka mea nui o ke komo ʻana o UN i ka ʻāina. ʻO nā luna o ka UN a me nā poʻe kālai'āina ʻo Liberia e manaʻo nui loa no ke koho balota. He ʻāpana kēia o ka manaʻo maikaʻi ʻole i mālama ʻia ai ke Aupuni Transitional National (NTLG). Ua ʻike ʻia nā deformities o NTLG mai ka hoʻomaka ʻana, akā ʻaʻohe mea hiki ke ʻōlelo ua hana ke aupuni i alakaʻi ʻia e Bryant i nā mea liʻiliʻi a lākou e hoʻomaka ai. Ua hoʻopiʻi ʻia ke aupuni no ke komo ʻana i nā kuʻikahi malu me nā ʻoihana eli a me ka ʻaihue i nā kālā aupuni; a ua maʻa ʻo Bryant i ka hele pinepine ʻana i nā ʻāina ʻē me nā ʻelele nui ma ke kumukūʻai o ka mokuʻāina. ʻAʻohe mea i hoʻāʻo e hoʻoponopono hou i kekahi o nā hale aupuni lehulehu a me nā ʻōnaehana kumu o Liberia i hōʻino ʻia e ke kaua (ʻaʻohe lako wai i mālama ʻia, koe ka uila).
Me he mea lā, ʻo kāna ʻahaʻōlelo wale nō ka mea e hoʻopakele ai i ke aupuni - a i ʻole, inā e haʻi ʻia ka ʻoiaʻiʻo, he senator hoʻokahi e pani ana i ka hui kīwila, ʻo Conmany Wesseh. Ua hoʻi mai ʻo Wesseh mai ke pio ʻana ma Ivory Coast i 2003 (kahi i noho ai ʻo ia no nā makahiki he nui ma hope o ka hoʻouka ʻana o nā poʻe pōā o Taylor i nā keʻena o Center for Democratic Empowerment (CEDE), nāna i hoʻokumu pū me ka ʻO Amos Sawyer ka mea hoʻonaʻauao kaulana a me ka kālai'āina, e hahau ana i nā kāne ʻelua a me ka hoʻoweliweli ʻana e pepehi iā lāua), a ua lilo i lālā o ka Senate i hoʻoponopono hou ʻia ma ke ʻano he koho no ka neʻe ʻana o ka hui kīwila o Liberia. E kūʻē i ke kūʻē nui, ua hoʻolauna ʻo Wesseh a kōkua i ka hoʻoholo ʻana i ka bila koho balota (ua kūʻē kekahi o nā lālā NTGL no ka mea ua makemake lākou i ka hoʻopanee ʻana i nā koho balota), a, i ka mahina ʻo Iune, ua hōʻoiaʻiʻo ʻo ia i kāna mau hoa hana e hoʻoholo i ka Truth and Reconciliation Commission (TRC). ) Act, a me Bryant e kakau inoa i kanawai. "He paio ia," wahi a Wesseh, e kamaʻilio ana e pili ana i ke kānāwai TRC. He laconic ʻo ia. Ua ʻike au ma hope mai he nui nā hoa hana o Wesseh, he mau lālā mua o nā pūʻali koa, ua kūʻē kūʻē i ka bila no nā kumu maopopo a maopopo.
Ua hālāwai mua au me Conmany Wesseh ma kahi hālāwai kūkā ma Kanada i ka makahiki 2000, a ua launa pū me ia i ka wā o ka hakakā paʻakikī e hoʻokuʻu iā Taylor mai ka mana a e kū i ka hoʻopono no kāna mau hewa he nui. I loko o kēia huakaʻi, ua ʻike ʻia ʻo Wesseh, ka mea maʻamau ebullient. ʻAʻole ʻo ia i loaʻa ka manawa e hāʻawi mai iaʻu i kahi ninaninau e pili ana i kāna hana kau kānāwai a i ʻole e pili ana i nā koho balota e hiki mai ana ma Liberia, ʻoiai ua lawe ʻo ia iaʻu e hālāwai me nā poʻe ʻē aʻe. ʻO kekahi o ia hālāwai a mākou i hele ai, ʻo ia ʻo ka Young Men's Christian Association (YMCA) ma ke kaona ʻo Monrovia. ʻO Medina Wesseh ka mea haʻiʻōlelo nui ma ka hālāwai, kāna wahine.
Ua kamaʻilio ʻo Mrs. Wesseh, he wahine maikaʻi a akamai i ka haʻi ʻōlelo ma Ghana's Institute of Journalism, e pili ana i ka wā e hiki mai ana o ko Liberia ʻōpio. ʻO ka ʻōpio o Liberia (ma waena o 15-35 mau makahiki), ʻōlelo ʻo ia, ʻo ia ke kumu o nā pūʻali koa; he ʻehiku pakeneka o lākou i hakakā i ke kaua (e hoʻohālikelike i kēia: ʻoi aku ka liʻiliʻi o ka helu ma mua o hoʻokahi pākēneka i ka hihia o Sierra Leone). I ka wā o ke kaua, ua ʻōlelo ʻo ia, ua "haʻihaʻi ʻia nā hale ʻohana" ua hana ʻia ka makaʻu a me ka hilinaʻi ʻole, a me ka lawe ʻana i ka mana kuʻuna e nā ʻōpio hele hewa a me nā ʻōpio. ™ ʻo ia ka mea e 'alakaʻi iā mākou i ke ala i mua, ʻoiai ʻaʻole pono mākou e noʻonoʻo ma laila.â€
Mai ka nānā ʻana i nā mea, ʻike maopopo ʻia ʻo Mrs. Wesseh. No ka mea ʻē aʻe, ʻo Liberia (ʻaʻole ʻo ʻAmelika) e like me ka mea a James Baldwin i manaʻo ai i kāna ʻōlelo ʻana e pili ana i ka mōʻaukala he moeʻuhane ʻaʻole hiki i kekahi ke ala. "E ka poʻe," wahi a Baldwin, ka mea kākau nui ʻAmelika ʻAmelika, "ua paʻa i ka mōʻaukala a paʻa ka mōʻaukala i loko o lākou." ʻO ke ʻano o ka paʻa ʻana o ka poʻe Liberian i loko o kā lākou moʻolelo e ʻike ʻia ma ke ʻano o ke kaʻina koho. ua wehe ʻia.
Ua hoʻomaka maikaʻi ke kaʻina hana me ka hoʻopaʻa inoa ʻana o ka poʻe koho, i hoʻopau ʻia i Iune. Wahi a Ray Kennedy, he ʻAmelika nāna e mālama i ka ʻēheu koho balota o Unmil (ma ke ʻano o ka holo ʻana i ke Komisina Koho Koho Lahui o Liberia), ʻo ke kaʻina hana, i hoʻomaka i ʻApelila, ua hoʻopaʻa inoa ʻia he 1.34 miliona mau mea koho, a he 671,519 nā wahine a 671,379 he mau kāne. He 35 makahiki ka awelika o na makahiki o ka poe koho balota, aka, o kela mau makahiki he 27 a oi, he 40 pakeneka o ka huina. He 59,671 a i ʻole 4 pākēneka o ka huina o ka poʻe Liberian i hoʻoneʻe ʻia i loko, a ʻo kēlā 70 pākēneka i koho e hoʻopaʻa inoa no ke kalana o ko lākou hānau ʻana, ʻo Kennedy, ka mea i hōʻea i ka ʻāina mai Afghanistan (kahi i kōkua ai ʻo ia i ka hoʻonohonoho ʻana i nā koho balota o kēlā ʻāina) ʻekolu pule ma mua o koʻu hālāwai ʻana me ia, haʻi mai iaʻu me ka manaʻo nui.
Ua manaʻo wau he liʻiliʻi loa ka heluna o ka poʻe koho pāloka i loko, a manaʻo wau he 70 pākēneka he mea weliweli. ʻO ke kumu, ʻo ka pilikia holoʻokoʻa he koʻikoʻi koʻikoʻi koʻikoʻi koʻikoʻi ma Liberia. ʻAʻole i hoʻokumu ʻia ka hoʻopaʻa inoa ʻana ma ka helu ʻāina - ʻaʻohe helu ʻāina ma Liberia no nā makahiki he 20 i hala aku nei, a ʻaʻohe koho balota ma ka ʻāina i hoʻokumu ʻia ma ka helu ʻāina. Ua hoʻoneʻe nui ʻia ke kaua ma ke kuaʻāina, a ua ʻoi aku ka nui o ka heluna kanaka o Monrovia ma mua o ka pālua i nā makahiki kaua. ʻO kēia hoʻololi demographic, hiki ke hoʻololi iki ʻia i ka lilo ʻana o ka ʻāina i ʻoi aku ka paʻa, he mau manaʻo politika koʻikoʻi.
ʻO ka laina kuʻuna kuʻuna o Liberia, ʻo ia ka māhele ma waena o nā kamaʻāina kuaʻāina (i kapa ʻia he kamaʻāina) a me nā poʻe ma ke kūlanakauhale kahakai ʻo Monrovia a me nā kūlanakauhale e pili ana (ʻo ia hoʻi ʻo Americo-Liberians, ma ke ʻano he mamo o nā kauā ʻAmelika i hoʻokuʻu ʻia i ko ʻApelika Komohana. Ua kapa ʻia ka mokuʻāina i ka makahiki ʻumikūmāiwa.) ʻO ka hoʻokahuli aupuni o 1980, ka mea i hōʻailona i ka hoʻomaka ʻana o ka iho ʻana o Liberia i loko o ka manaʻo ʻino, ua alakaʻi ʻia e nā NCO 'ōiwi' e hoʻohiki nei e hoʻopau i ka Americo kahiko. -Liberian hegemony, akā, ua lilo koke ia septic. Ua hoʻohana ʻo Doe junta hoʻokahe koko i nā ʻano hana like ʻole a me ka hoʻokaʻawale ʻana e like me ka mea kahiko i hoʻohilahila ʻia āna i hoʻokahuli ai, e hōʻike ana me ka wiwo ʻole i nā hana ʻino like ʻole o ka poʻe hoʻoluhi a me ka hoʻoluhi ʻia ʻo ia kahi hiʻohiʻona o ka politika honua ʻekolu. Ua kōkua paha ke kaua luku, ma kekahi ʻano, e hoʻopau i nā pono waiwai a ka poʻe elite kahiko i paʻa - a ʻo ka poʻe Liberian hoʻonaʻauao wikiwiki e pāʻani i ka mahele kahiko, e like me kā lākou mau hoahānau ma Sierra Leone e ʻoi aku ka maopopo ʻana - akā, ʻaʻohe mea kānalua he kumu kēia.
No ke aha kēia mau mea? He 15 kalana ʻo Liberian, a ua hoʻoholo ʻia ka ʻae ʻana i ka ʻAhaʻōlelo Lahui ma muli o ka poʻe koho balota i kēlā me kēia kalana. Aia naʻe he paepae o ʻelua senator no kēlā me kēia kalana. Akā he 64 mau noho e hoʻopiha ʻia, a ʻo nā noho ʻelua no kēlā me kēia kalana e hui pū ʻia i kanakolu mau noho. Pono e hoʻopiha ʻia ke koena ma muli o ka helu o nā poʻe koho pāloka i kēlā me kēia kalana. He hōʻike ʻana ma muli o ka ʻāpana koho, a huikau loa. Ma ka palapala ʻāina koho, ʻo Montserrado County, ʻo ia hoʻi ʻo Monrovia a ʻo ia ka ʻāina kuʻuna o ka poʻe ʻAmelika-Liberians, ʻoi aku ka nui o nā poʻe koho i hoʻopaʻa inoa ʻia, 471,657. ʻO kēia kekahi ma muli o ka neʻe nui ʻana o ka poʻe mai nā wahi e like me Lofa (he 85,659 wale nō ka poʻe koho balota) i Monrovia i nā makahiki kaua; a ʻo kekahi hapa no ka nui ʻole o ka poʻe ma ia kalana, a me nā poʻe ʻē aʻe e like me Nimba, ʻaʻole hiki ke koho balota ma muli o ke kaohi ʻana o ka logistic (nā alanui maikaʻi ʻole, nā kauhale hiki ʻole ke komo, ka palekana maikaʻi ʻole).
ʻOiaʻiʻo, ua nui ka hoihoi ma waena o Liberians no ka hoʻomaʻamaʻa ʻana i ka poʻe koho - ʻoiaʻiʻo, i kekahi mau hihia, ʻoi aku ka hoihoi. (Nupepa Demokarata Hou, 23 Mei 2005: “Ua pau ke kakau inoa o ka poe koho balota ma ka eli mua o Bong Mines i ka haunaele i ka Poaono, e koi ana i na limahana koho e holo—i na opio i hookiekie i ka pahi—ua hoouka lakou i ke keena kakau e koi ana e kakau inoa.†) Akā, aia kēia mau mea ma nā wahi hiki ke hele. E hoʻohui ʻia ka moeʻuhane ʻino i ka wā koho i ʻOkakopa - ka pau ʻana o ke kau ua, i ka wā i holoi ʻia ai nā alanui ʻeleʻele, kahi e noho ai, e ka ua nui - a he hopena maikaʻi kēia i ka koho balota. (Ua hoʻokumu ʻo Unmil i kahi hoʻolaha kaiaulu elaborate – i alakaʻi ʻia e kāna Pūnaehana ʻIke Puʻupuʻu lehulehu – e komo pū ana me nā hana hana, nā hoʻolaha media, a me nā hoʻopaʻapaʻa ma nā kula kiʻekiʻe. Ua hele au i kekahi o ia mau hoʻopaʻapaʻa, ma ka Len Millar High School, a ua kāhāhā paha i ka ʻōlelo a ka poʻe ʻōpio o Liberia.) Ma hope o ke koho balota, ʻo ia ka mea e uku ai i ka misionari UN he $18 miliona, e kāhāhā paha ka poʻe Liberia i ka ʻike ʻana i nā wahi e like me Montserrado ka helu nui loa. o na lunamakaainana (ma kahi o 20 senators). Ke koi nei ka poʻe kālai'āina noʻonoʻo e like me Ellen Johnson-Sirleaf, he moho peresidena, i nā hale hoʻokele mokulele mai Unmil no nā moho i ka wā hoʻolaha.
ʻO Johnson-Sirleaf, ʻo ia ka mākaukau a me ka ʻike a me ka nani, ua waiho ʻia ma mua o ʻumikūmākahi mau alakaʻi alakaʻi pelekikena mua (aia ma kahi o 30 hopefuls i kēia manawa) e kahi koho balota e ka Liberian Institute of Public Administration. (Full discloration: Au i halawai mua me Johnson-Sirleaf ma Ivory Coast, kahi i mahuka ai oia e pakele ai i ka make o Taylor, i ka makahiki 2001, a ua hahai a mahalo i kana hana mai ia manawa mai. Ua ninaninau au iaia no keia hoike.) e komo pū me kahi hōkū pōpeku akamai ʻole, kekahi mau loio a me nā ʻoihana a me nā mea panakō. Aia kekahi mea hoʻoweliweli iki e pili ana i kahi wahi, ua kākau ʻo Graham Greene e pili ana iā Liberia i ka makahiki 1930, "kahi loio i kēlā me kēia kanaka ʻē aʻe, a ʻo ka mea ʻē aʻe he waihona kālā."
MA KA EPILOGUE
No nā kumu maopopo, ua wikiwiki nā luna o Unmil i ke koʻikoʻi o ke koho balota e hiki mai ana ma ʻOkakopa, me ka ʻōlelo ʻana he hoʻololi wale lākou. Akā no kēlā kumu, he mea nui lākou. Pono ka UN e loaʻa i kēia pono - a ma Liberia, ʻo ka ʻoiaʻiʻo ʻo ka mea hiki ke hele hewa ke hele hewa.
He mea maʻalahi ka hoʻomāʻewaʻewa ʻana i nā luna o UN; ʻO ke poʻo kālaiʻāina mua o ka misionari, ʻo Jacques Klein, nāna e pane aku i nā ʻōlelo hoʻohewa no kona ʻano alakaʻi hoʻomākeʻaka ma ka haʻi ʻana ua hana kāna misionari i ka hānai ʻana i nā tausani o Liberia i kēlā me kēia lā. Akā, hoʻomanaʻo kekahi i nā ʻālana nui a me ke koa o ka lawelawe ʻana ma kahi ʻāina i ʻike ʻole ʻia a hiki i ka pōʻino, kahi ma luna o 50 mau limahana UN i make i nā maʻi hiki ke pale ʻia a hiki ke hoʻōla ʻia mai ka wā i hoʻomaka ai ka misionari ma muli o ka nele o ka mālama ola kino a i ʻole nā mea hana e hiki ai. mālama i nā kūlana haʻahaʻa o ka hōʻoluʻolu hou. A i ka nānā pono ʻana iā ia, ʻo ka misionari Liberian, noʻonoʻo kiʻekiʻe a paʻakikī, hiki ke ʻike ʻia he mea hoʻoikaika maoli - ʻoiai ʻo ke kaʻina hana hoʻihoʻi haphazard a me ka politika pedestrian a me nā kālā, ʻo nā kālā mau. He pipiʻi loa ʻo Liberia. ʻOiai aia ke kālā Liberian - he kiʻi o ka dictator thuggish ʻo Doe e hoʻonani ana i ka palapala 50 dollar - ʻoi aku ka maikaʻi o ka US greenback, ʻoiai e nā poʻe noi. ʻO ke kumukūʻai ʻai maikaʻi ma ka liʻiliʻi ʻelua ʻoi aku ka nui ma Monrovia e like me Accra, a me ka noho ʻana
ʻO ka noʻonoʻo ʻana e pili ana i Liberia i kēia manawa, nā heroisms a me nā pathos, he mea pohihihi ia: pehea e hiki mai ai ka leʻaleʻa, ka makaʻu i ke Akua (he nui ka poʻe Liberia i ʻike ʻia he Karistiano), a ʻo ka poʻe aloha e hana i kēlā luku iā lākou iho? ʻAʻole pōkole ke kaua Liberian. Ua hoʻomau ʻia no nā makahiki he ʻumi. Ua mālama ʻia ka hana ʻino a me ka luku ʻana no nā makahiki he nui, a aia nā poʻe a me nā hui hoʻolaʻa, nā Liberian āpau, e lawe ana iā lākou. Aia kekahi ʻano o ka millenarianism e pili ana i nā hōʻike mua a me ka hope o ke kaua, akā he pupule me ke ʻano. No laila, no ka hoʻomaopopo ʻana i ka pilikia Liberian, pono kekahi e kū i kahi mea i ʻoi aku ma mua o ka hana ʻino a me ke alakaʻi ʻino: pono kekahi e nānā i ke ala i hoʻokumu ʻia ai ka mokuʻāina, pehea ka holomua ʻana i nā makahiki a hiki i ka makahiki 1980. e hoʻopau ʻia e ka politika scum, kahi e manaʻo ai ka poʻe e hoʻopau ʻia nā pilikia koʻikoʻi ma ka hoʻopau wale ʻana i ka poʻe 'pololei'.
Ua hāʻawi ʻo James Youboty, kahi mea nūpepa Liberian, i kāna ʻike ponoʻī. ʻO ka pilikia Liberian, kākau ʻo ia ma A Nation in Terror: The True Story of the Liberian Civil War (2004), "hiki ke hoʻopiʻi ʻia ma ke ala hoʻokaʻawale i hoʻokumu ʻia ai ka ʻāina a nā ex-kauā mai ʻAmelika a mālama i ka hapa nui Ua pōʻino ka heluna kanaka maoli no hoʻokahi haneli mau makahiki. ʻO kēia mau ʻokoʻa a pau i loko o ka hui i hoʻonohonoho i ke kahua no Sātana e hoʻohuli i nā kaikunāne me ka hoʻomāinoino ʻana i nā kaikunāne.' ʻOiai ʻo Taylor, kākau ʻo Youboty, ua like ia me ka hapa nui o Liberia - i waena o "nā kānaka lokomaikaʻi loa ma ka honua. “Aka, ua hele mai o Satana, ka diabolo, mai Gehena mai, a ua hoowahawaha i ka manao o na kanaka Liberian aloha maluhia e hoomaka e pepehi kekahi i kekahi me ke kumu kupono ole.
I koʻu holo wikiwiki ʻana i ke kahua mokulele e hopu i ka mokulele e lohi ana, ua noʻonoʻo wau i kēia mau huaʻōlelo – a ʻoiai ʻo wau iho, ʻaʻole hiki iaʻu ke kūʻē iā Youboty…
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai