Υπάρχει ένας ισχυρά επικίνδυνος και συγκαταβατικός μύθος που κυκλοφορεί για τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών» στη Βενεζουέλα, ο οποίος λέει κάπως έτσι: Το έθεσε ο Daniel Levine σε ένα πρόσφατο ραδιοφωνικό πρόγραμμα, «απλώς δεν υπάρχουν ανεξάρτητες ομάδες όπως αντιλαμβανόμαστε την κοινωνία των πολιτών» στη Βενεζουέλα. Εστιάζοντας πάνω απ' όλα στο φαινόμενο του Κοινοτικού Συμβουλίου, ο Levine απεικονίζει αυτούς τους άμεσα δημοκρατικούς θεσμούς όχι ως το ριζικά συμμετοχικό πείραμα που ισχυρίζονται ότι είναι, αλλά ως κάτι περισσότερο από ένα κυνικό τέχνασμα του αείμνηστου Hugo Chávez και του κινήματός του για επιβολή πολιτικών στόχων από ψηλά.
Μπορώ να εντοπίσω το ενδιαφέρον μου να μετακομίσω στη Βενεζουέλα σε αυτό ακριβώς το ζήτημα της κοινωνίας των πολιτών. Ως νεαρός φοιτητής διδακτορικού, θυμάμαι ξεκάθαρα ότι διάβαζα μια σειρά από ακαδημαϊκά άρθρα που προσπάθησε να επιβάλει αδέξια το προκαθορισμένο εννοιολογικό πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών στην ανάπτυξη συμμετοχικών θεσμών στη Βενεζουέλα. Πρώτα με τους εκκολαπτόμενους Βολιβαριανούς Κύκλους και αργότερα με τα Κοινοτικά Συμβούλια που ιδρύθηκαν επίσημα το 2006, ακαδημαϊκοί των ΗΠΑ κράτησαν ψηλά το πρότυπο της κοινωνίας των πολιτών, ξέσπασαν το κεφάλι τους γιατί δεν ταιριάζει και μετά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αφού δεν ταιριάζει, κάτι πρέπει να κάνουν λάθος με τη Βενεζουέλα και όχι με τη δική τους ιδέα. Οι Κύκλοι και τα Συμβούλια, ήταν και συνεχίζει να υποστηρίζεται, δεν είναι πραγματικά ανεξάρτητοι από το κράτος και επομένως δεν μπορούν να είναι κοινωνία των πολιτών «όπως αντιλαμβανόμαστε».
Πρώτον, η έννοια της κοινωνίας των πολιτών όπως το αντιλαμβανόμαστε εμφανίστηκε και εδραιώθηκε στους αγώνες ενάντια στη δικτατορία στον Νότιο Κώνο και ενάντια στη σοβιετική γραφειοκρατία στην Ανατολική Ευρώπη, εκτοπίζοντας την πολύ πιο κρίσιμη παραλλαγή που σχετίζεται με τον Γκράμσι. Αυτή η νέα έκδοση παρέχει προνόμια αυτονομίας από το κράτος ως ο κριτήριο, συστηματικά συσκότιση άλλων κρίσιμων δυνάμεων από τις οποίες οι οργανώσεις μπορεί να θέλουν να παραμείνουν αυτόνομες: αυτοκρατορικές δυνάμεις, καπιταλιστική αγορά κ.λπ.
Ως αποτέλεσμα, πολλοί δέχονται ως ονομαστικά «ανεξάρτητες» πολλές δυνάμεις που δεν είναι τίποτα τέτοιο: ιδιωτικά οικονομικά συμφέροντα, ΜΚΟ με ισχυρούς χρηματοδότες και πολιτικά κόμματα που υποστηρίζονται από το εξωτερικό. Τέτοιες δυνάμεις αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος της οργανωμένης αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας, της οποίας τα «πολιτικά» διαπιστευτήρια αμφισβητούνται από λίγους. Ως εκ τούτου, ορισμένοι περιέγραψαν το πραξικόπημα του 2002 κατά του Τσάβες (το οποίο ανατράπηκε μετά από 48 ώρες) ως «πραξικόπημα της κοινωνίας των πολιτών», και δικαίως. Ήταν αυτή η οικειοποίηση μιας άκριτης έννοιας της κοινωνίας των πολιτών περισσότερο από οτιδήποτε άλλο που οδήγησε πολλούς Τσαβίστα της Βενεζουέλας να εγκαταλείψουν τη γλώσσα της κοινωνίας των πολιτών την ίδια στιγμή που την άδραξαν οι αντι-Τσαβίστα: αυτή η έννοια δεν περιγράφει αυτό που είμαστε κάνοντας, έτσι ας το έχουν.
Δεύτερον, ωστόσο, και πιο σημαντικό, αυτή η ιδέα ότι δεν υπάρχουν ανεξάρτητες οργανώσεις στη Βενεζουέλα περιέχει μια εσκεμμένη παραμέληση και περιφρόνηση των πολλών χιλιάδων λαϊκών οργανωτών που αγωνίζονται και συνεχίζουν να αγωνίζονται αυτόνομα και ανεξάρτητα για να καθορίσουν το μέλλον του Επανάσταση. Στο βιβλίο μου που κυκλοφόρησε πρόσφατα, Δημιουργήσαμε τον Τσάβες: Μια Λαϊκή Ιστορία της Επανάστασης της Βενεζουέλας, ανατρέπω αυτή την τάση του εννοιολογικού ιμπεριαλισμού μιλώντας απευθείας με αυτούς τους διοργανωτές και ερευνώντας τους δεκαετίες τους αγώνες.
Μιλώντας σε εκείνους τους επαναστάτες που ειρωνικά αποφεύγονται από τους κριτικούς επειδή δεν είναι κατά η κυβέρνηση, αλλά για να είναι for Βρήκα έναν τομέα που συχνά παραβλέπεται εσωτερικός επικριτές της διαδικασίας του Μπολιβαριανού, εκείνοι που απαιτούν περισσότερες λύσεις, λιγότερη διαφθορά και πάνω από όλα εμβάθυνση των ίδιων άμεσα δημοκρατικών θεσμών που οι ακαδημαϊκοί της «κοινωνίας των πολιτών» αρνούνται ότι υπάρχουν. Η σύγχρονη Βενεζουέλα πραγματικά ξεσπά από τον πολλαπλασιασμό των οργανώσεων βάσης: από επαναστατικές συλλογικότητες που δεν αφήνουν καν την επίσημη αστυνομία να εισέλθει στις γειτονιές τους (κοινώς γνωστή ως «Tupamaros»), σε δημοφιλή μέσα ενημέρωσης που επικρίνουν ριζικά τις κυβερνητικές πολιτικές, σε εκείνα που μάχονται συλλογές εργατών, αγροτών, κατοίκων των πόλεων και φοιτητών που καταλαμβάνουν τα εργοστάσια, τη γη, τη στέγαση και τα πανεπιστήμιά τους κατά τις ρητές απαιτήσεις της ηγεσίας των Τσαβίστα.
Το πιο σημαντικό, ενώ οι κριτικοί επικεντρώνονται σε επίσημους θεσμούς όπως τα Κοινοτικά Συμβούλια, τα οποία είναι ομολογουμένως ρηξικέλευθα και σημαντικά, ανακαλύπτω την προϊστορία που δίνει περιεχόμενο στη μορφή τους. Στους ιστορικούς τους αγώνες ενάντια σε μια διεφθαρμένη και βίαιη δικομματική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αυτοί που θα γίνονταν ριζοσπάστες Τσαβίστα πειραματίστηκαν και ανέπτυξαν λαϊκές συνελεύσεις και πολιτοφυλακές της γειτονιάς. Αλλά όταν εμφανίστηκε ο Τσάβες, πιο σημαντικό γι' αυτούς από το να απορρίψουν απλώς το κράτος για να διατηρήσουν το καθεστώς τους ως σωστά «αστικής» κοινωνίας, έβρισκε έναν τρόπο να χρησιμοποιήσει αυτό το κράτος ως μηχανισμό για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας (και του ίδιου του κράτους). Η άρνηση της εξουσίας να συμμορφωθεί με τα ακαδημαϊκά πρότυπα της «κοινωνίας των πολιτών» δεν ήταν πολυτέλεια που μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά αυτοί οι διοργανωτές.
Αλλά φαίνεται ότι, απλώς για την υποστήριξη και την ταύτιση με ένα σχέδιο πολιτικού μετασχηματισμού, αυτοί οι ριζοσπαστικοί οργανωτές εξαφανίστηκαν με το χτύπημα μιας πένας από τον Βορρά, καταδικάστηκαν στην ανυπαρξία και αποκλείστηκαν από μια έννοια της κοινωνίας των πολιτών που ήταν όχι δικά τους για αρχή. Να απορρίψει ως «εξαρτώμενους» από το κράτος όσους αγωνίστηκαν για δεκαετίες κατά το κράτος καθώς πάλευε ενάντια στον καπιταλισμό, κερδίζοντας την πολιτική τους ανεξαρτησία συχνά εις βάρος της φυλάκισης, των βασανιστηρίων, ακόμη και του θανάτου, είναι στην καλύτερη περίπτωση μια παραποίηση και στη χειρότερη μια προσβολή. Και εδώ είναι η ειρωνεία: είναι επίσης ένα εσωτερίκευση, μεταμφιεσμένη ως κριτική, των χειρότερων καρικατούρες του λαϊκισμού και του πελατειακού χαρακτήρα, όπου οι φτωχοί άνθρωποι ορίζονται ως απλώς πολύ χαζοί για να γνωρίζουν καλύτερα.
Αυτή η ανάρτηση γράφτηκε από έναν καλεσμένο blogger, George Ciccariello-Maher, ο οποίος είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Τμήμα Ιστορίας και Πολιτικής του Πανεπιστημίου Drexel. Για να επικοινωνήσετε με τον συγγραφέα, στείλτε email στο gjcm(at)drexel.edu.
Το ZNetwork χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τη γενναιοδωρία των αναγνωστών του.
Κάνε μια δωρεά