Amademokhrasi abonakala elungele ukuthatha i-US House of Representatives. Phezulu kwe-ajenda yabo kufanele kube nezinqubomgomo eziklanyelwe ukwethula intando yeningi eyengeziwe โendlini yabantu.โ
Ushintsho luyadingeka ngempela. Abasunguli bethu bomthethosisekelo baklama iNdlu yase-US ukuthi ibe igatsha likahulumeni elinamandla amakhulu kanye nalapho ilungu ngalinye kufanele likhethwe ngabantu. Bekuyindawo yentando yeningi ohlelweni lwethu, ngokungafani nokuba nomongameli abaqokwe yi-Electoral College kanye nezigele zase-US ngabashayimthetho bezifundazwe.
Kodwa iqiniso liwukuthi i-US House manje isibonakala kakhulu ngeSoviet Union yangaphambili kunentando yeningi. Kube nokushintshwa okukodwa kokulawula kwezinhlangothi eminyakeni engaphezu kwamashumi amahlanu, okuthathe ukhetho lwama-26 kanye nesikhathi lapho ihhovisi likamongameli lishintshashintsha phakathi kwamaqembu amakhulu izikhathi eziyisithupha. Ukuhlinzekela ukuziphendulela kwangempela kufanele kube yinto ehamba phambili.
Ukushintsha amasiko amabi abaholi bakamuva bekhongolose, sithemba ukuthi amaDemocrats azophatha iNdlu ngokuvuleleka okwengeziwe emibonweni yezinqubomgomo kungakhathalekile ukuthi isukaphi. Iqembu elincane kufanele likwazi ukuphakamisa izichibiyelo, izimpawu zokubhalela kufanele zivinjelwe noma okungenani zivulwe ukuze zidalulwe ngokugcwele, futhi izikweletu ezinkulu kufanele zivumele isikhathi sokubuyekezwa nokudingidwa.
Kodwa umthombo wokugcina wokuziphendulela ukuthi siluqhuba kanjani futhi siluhlela kanjani ukhetho. Sekuyisikhathi sokwenza ukhetho lwethu lube ngesimanjemanje futhi luhambisane nemithetho yamazwe ngamazwe. Ngaphandle kokuthuthukiswa okunjalo, sizohluleka ukumisa intando yeningi ebalulekile. Cabangela lezi ziphakamiso:
1) Yiba nelungelo lokuvota kuMthethosisekelo. AmaDemocrat angamashumi ayisithupha asevele esayine ku-House Joint Resolution 28, isiphakamiso sokusungula ilungelo elivumayo lokuvota kuMthethosisekelo. Kufanele sivikele ilungelo lethu lokuvota into ekhathaza izwe lonke, efuna ukuvikeleka okuningi njengaleyo enye insika enkulu yentando yeningi, ilungelo lethu lokukhuluma ngokukhululeka.
2) Yenza izikhulu zokhetho zingathathi hlangothi futhi ziphendule. Akusho lutho ukuthi indlela yokuvota ingeyamaphepha nepeni noma ngemishini yekhompuyutha yomthombo ovulekile uma abalawuli bokhetho bengathembekile noma bengaphenduleki ngezenzo zabo. Onobhala bombuso abengamele ukhetho lukamongameli ngo-2004 ezifundazweni ezintathu zase-Ohio, eMissouri, naseMichigan-babengosihlalo ababambisene bemikhankaso yezifundazwe zabo zokuqokwa kabusha kukaGeorge Bush. EMissouri unobhala wezwe wayengenele ukhetho lokuba umbusi futhi engamele ukhetho lohlanga lwakhe! Ingasaphathwa eyokuthi unobhala wombuso weRiphabhulikhi owayenengxenye kakhulu wangenela ukhetho eFlorida, kanye neqembu leDemocratic Party lakwenza lokho eNew Mexico. Umbukeli waseMexico wokhetho lwango-2004 waphawula, "Lokho kubukeka kubi kakhulu kimi njenge-PRI yakudala yaseMexico." Abaphathi bokhetho kufanele kube yizisebenzi zikahulumeni ezibonisa ulwazi lwezobuchwepheshe, ukuqhuba ukhetho nokwenza inqubo yokhetho ibe sobala futhi ivikelekile. Uma benza amaphutha, kufanele babhekane nemiphumela.
3) Ukwakha ikhomishana yokhetho lukazwelonke. I-US ishiyela ukuphathwa kokhetho kubaphathi ezifundeni ezingaphezu kuka-3,000 kanye nomasipala abacishe babe ngu-10,000 abahlakazeke ezweni lonke abanamazinga ambalwa nokufana okuncane. Lena indlela yokhetho olungenabulungiswa. Imibuso eminingi yentando yeningi esungulwe isebenzisa amakhomishana okhetho lukazwelonke ukuze kusungulwe amazinga aphansi kazwelonke nokufana, kanye nokubambisana nezikhulu zokhetho zombuso nezendawo ukuze kuqinisekiswe ukuziphendulela kwangaphambi kokhetho kanye nangemva kokhetho ngezinhlelo zabo zokhetho. Ikhomishana Yosizo Lokhetho esungulwe kamuva nje yi-Help America Vote Act iyinguqulo ephaphathekile yalokhu futhi kufanele iqiniswe kakhulu.
4) Yiba nokubhaliswa kwabavoti emhlabeni wonke. Asinalo uhlelo lokubhalisa abavoti emhlabeni wonke lapho izakhamuzi ezihlanganisa iminyaka engu-18 ubudala zibhalisela ukuvota yiziphathimandla zokhetho. Lona umkhuba osetshenziswa imibuso eminingi yentando yeningi esungulwe kakhulu, ibanike uhlu lwabavoti oluphelele kakhulu futhi luhlanzeke kakhulu kunelethuโeqinisweni, amaphesenti aphezulu abantu abadala base-Iraqi ababhalisele ukuvota kunabantu abadala baseMelika. Ukubhaliswa kwabavoti emhlabeni wonke e-US manje sekungenzeka ngenxa ye-Help America Vote Act eyagunyaza ukuthi zonke izifundazwe kufanele zisungule imininingwane yabavoti yezwe lonke. Ukwenza lokhu kuzokwengeza abavoti abayizigidi ezingu-50 ohlwini lwabavoti, ingxenye engalingani abantu abasha kanye nabantu bebala.
5) Sebenzisa izinto zokuvota โezithakasela umphakathiโ. Njengamanje amathuluzi okuvota ayasoleka, alulaza ukuthenjwa okhethweni lwethu. Isofthiwe yobunikazi kanye nezingxenyekazi zekhompuyutha kwakhiwa izinkampani ezimnyama ezinezibopho zezinhlangothi ezithengisa amathuluzi ngokuwina kanye nokudla abaphathi bokhetho abanolwazi oluncane lobuchwepheshe bokuvota. Uhulumeni kufanele abheke ukuthuthukiswa kwesoftware ephethwe umphakathi noma okungenani elawulwa umphakathi kanye nehardware, esebenzisana nezingqondo ezibukhali emkhakheni ozimele. Bese-ke leyo mishini yokuvota yomthombo ovulekile kufanele isetshenziswe ezweni lonke ukuze kuqinisekiswe ukuthi zonke izifunda kanye nawo wonke umvoti-usebenzisa amathuluzi angcono kakhulu. Ezinye izizwe sezivele zikwenza lokhu ngemiphumela emihle.
6) Bamba ukhetho ngempelasonto noma ulwenze lube yiholide likazwelonke. Sivota ngosuku olumatasatasa lomsebenzi esikhundleni seholide lezwe noma impelasonto (njengoba kwenza ezinye izizwe eziningi), sidala umgoqo kubasebenzi abayisi-9 kuya kwabayi-5 futhi okuholela ekushodeni kwezisebenzi zokuvota nezindawo zokuvota. I-Puerto Rico ivamise ukuba nenani eliphakeme kakhulu labavoti e-United States, futhi yenza Usuku Lokhetho lube yiholide.
7) Ukuqeda ukukhawula kabusha ama-shenanigans ngokwamukela ukuvota ngokulinganayo. Iningi labashayamthetho likhetha abavoti babo ngesikhathi sokuhlelwa kabusha, esikhathini eside ngaphambi kokuba labo bavoti babakhethe. Bangaphezu kwamaphesenti angama-98 abangenele ukhetho e-US House okhethweni ngalunye lweNdlu kusukela ngo-1998 kuya ku-2004, ngamaphesenti angaphezu kuka-90 azo zonke izinhlanga eziwine ngamamagins angenakuncintisana. Into eqhubayo akukhona ukungalingani kwezezimali zomkhankaso kodwa ukhetho lokuthatha wonke umuntu owinile oluhlanganiswe nemigqa yesifunda yomthetho ekhwabanisiwe. Njengesiqalo, ukuvinjelwa kabusha akumele kungabi necala, kuqhutshwe yimibandela engezona ezombangazwe. Kodwa kuze kube manje isixazululo esibaluleke kakhulu wuhlelo lokuvota olulinganayo olungenza abavoti babaluleke kakhulu kunemigqa yezifunda.
8) Bamba ukuvota okugijima ngokushesha. Indlela yethu "yokuthola ivoti ephezulu kakhulu" yokukhetha amahhovisi aphezulu idala isisusa sokugcina amakhandidethi ezinkampani zangaphandle angekho okhethweni njengabangase baphangi. Isistimu yethu yamanje yobuningi ayakhelwanga ukuthwala izinketho ezintathu noma ngaphezulu, okuvumela izindawo zenqubomgomo ezibalulekile ukuthi zinganakwa ngokuphelele yizinkampani ezinkulu. Imibuso eminingi yesimanje yentando yeningi ivumela ukukhetha kwabavoti ngokuphindaphindiwe kwemizuliswano emibili noma okhethweni olusheshayo lwamahhovisi aphezulu. Ukuvota okusheshayo kwethulwe ngempumelelo ekhazimulayo e-San Francisco nase-Burlington, Vt., iqhubeka nokuwina ebhokisini lokuvota futhi inokusekelwa yiwo womabili ama-Democrats aphambili afana no-Howard Dean, u-Dennis Kucinich no-Barack Obama kanye nama-Republican ahamba phambili njengo-John McCain. Imikhankaso emithathu emikhulu kaNovemba kulo nyaka izongena esikhundleni sokhetho lokuqala kube neningi elilodwa, ukhetho olungenakonakala ngoNovemba-ushintsho olungenziwa yiCongress ngomthetho kulo lonke ukhetho lwayo.
Mhlawumbe ngeke sikwazi ukunqoba zonke lezi zinguquko ngesikhathi esisodwa, kodwa singakwazi ukuthuthuka uma sigxilisa iso lethu emklomelweni futhi siphishekela amathuba avelayo. Ngokuthatha isinyathelo sangempela, amaDemocrat angathatha isinyathelo esikhulu ekuzuzeni ukholo nenhlonipho yabavoti abavela kuwo wonke umkhakha. Noma ngabe uyiDemocrat, Republican, Green, Libertarian noma uzimele, ungaba yingxenye yesikhulu esisodwa.
Iphathi: Iphathi โYentando Yeningi Engconoโ.
USteven Hill uqondisa Uhlelo Lwezinguquko Kwezombusazwe lwe-New America Foundation futhi ungumbhali weZinyathelo Eziyishumi Zokulungisa Intando Yeningi YaseMelika. URob Richie ungumqondisi omkhulu weFairVote.
I-ZNetwork ixhaswa kuphela ngokuphana kwabafundi bayo.
Nikela