Jakejado awọn 20 orundun nibẹ wà loorekoore aforiji ati awọn ẹtọ fun awọn atunṣe fun awọn ika ti a ṣe ni ibamu si awọn ibatan laarin awọn eniyan ati awọn orilẹ-ede, gẹgẹ bi a ti ṣe apejuwe nipasẹ awọn ipilẹṣẹ Germany pẹlu iyi si Bibajẹ ati nipasẹ idahun AMẸRIKA ni ọran ti awọn ara ilu Japanese ti o tọju. labẹ imuni nigba Ogun Agbaye II. Ni ọrundun 21st o ti tẹtimọ (ati kii ṣe akiyesi nigbagbogbo) ibeere fun idariji nipa awọn ika, iwa-ipa ati awọn iwa-ipa ti o ṣe ni diẹ sii tabi kere si ti o ti kọja ti o jinna labẹ ijọba amunisin Yuroopu. Nigba miiran awọn ibeere fun idariji wa pẹlu awọn ẹtọ fun atunṣe tabi isanpada. Eyi ni awọn apẹẹrẹ diẹ.
Lọ́dún 2004, ìjọba orílẹ̀-èdè Jámánì dá ìwà ipá tí wọ́n hù sí àwọn ará Namibia nínú ìpakúpa tí wọ́n pa 65,000 Herero, tí wọ́n ṣọ̀tẹ̀ sí àwọn tí wọ́n ń ṣe àkóso wọn lọ́dún 1904. Ní ọdún 2018, ìjọba Namibia béèrè pé kí wọ́n tọrọ àforíjì lọ́fẹ̀ẹ́, kí wọ́n sì san án fún àwọn ìwà wọ̀nyẹn, èyí sì mú kí ìjọba orílẹ̀-èdè Nàmíbíà fèsì. Ijọba Jamani kọ lati ṣe. Lori ijabọ kan si Libiya ni ọdun 2008, Prime Minister ti Ilu Italia Silvio Berlusconi ti tọrọ gafara fun awọn eniyan Libyan fun “awọn ọgbẹ ti ko ni iwosan” ti o jẹ nipasẹ awọn ọdun 30 ti ileto Ilu Italia ati ṣe adehun isanpada ni irisi idoko-owo $ 5 bilionu kan. Láìpẹ́ lẹ́yìn náà, “àwọn ọmọ ogun alájọṣepọ̀” gbógun ti Líbíà tí wọ́n sì pa á run, èyí tí Ítálì jẹ́ apá kan rẹ̀. Lẹhinna, ni ọdun 2014, Igbimọ Atunse Agbegbe Karibeani fọwọsi imọran kan lati ṣe aṣeyọri idajọ ododo fun awọn olufaragba ipaeyarun, isinru, iṣowo ẹrú ati ẹlẹyamẹya ti ẹda, eyiti Igbimọ ka pe o jẹ awọn odaran si ẹda eniyan. Imọran naa ni lokan awọn orilẹ-ede akọkọ ti o ni ẹrú ni agbegbe naa — Netherlands, England, ati Faranse—ṣugbọn o ṣee ṣe si awọn orilẹ-ede miiran pẹlu. O ni ero iṣe ti o gbooro pupọ pẹlu awọn aaye wọnyi: idariji deede, ipadabọ, eto idagbasoke awọn eniyan abinibi, awọn ile-iṣẹ aṣa, ilera gbogbo eniyan, imukuro aimọwe, eto imọ Afirika, isọdọtun ọpọlọ, gbigbe imọ-ẹrọ.
Lori ijabọ kan si Ilu Jamaica ni ọdun 2015, Prime Minister UK ni akoko yẹn, David Cameron, ṣe ipinnu eyikeyi iṣeeṣe ti awọn atunṣe. Nígbà tó ṣèbẹ̀wò sí Íńdíà ní ọdún méjì ṣáájú ìyẹn, Dáfídì Cameron kan náà ti mọ̀ pé ìpakúpa 1919 tí àwọn ará Íńdíà tí kò fi bẹ́ẹ̀ gbógun ti 1,000 tí wọ́n ń tako ìṣàkóso ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì jẹ́ “ìtìjú ńláǹlà,” ṣùgbọ́n kò fi àforíjì lọ́wọ́lọ́wọ́ rí bẹ́ẹ̀ ni kò gbà láti sanwó. Ni ọdun 2013, labẹ titẹ ti igbese ofin, UK gba lati san £ 2,600 fun ọkọọkan awọn ọmọ ẹgbẹ 5,000 ti egbe Mau Mau Kenya ti wọn ti mu ati jiya ni awọn ọdun 1950 fun ikọjukọ imunisin Ilu Gẹẹsi, ni akoko kanna ti o ṣafihan “ kábàámọ̀ àtọkànwá” fún ìṣẹ̀lẹ̀ náà. Lati igba naa, diẹ ninu awọn ara Kenya 44,000 ti ṣe awọn ibeere kanna fun bi a ṣe ṣe wọn ni ilokulo lakoko akoko amunisin. Ni ọdun 2017, oludije fun ipo aarẹ nigba naa, Emmanuel Macron, jẹwọ pe imunisin France ti Algeria ti jẹ ẹṣẹ lodi si ẹda eniyan.
Laipẹ diẹ, ni ayẹyẹ ọdun 500 ti iṣẹgun ti Ilu Sipania ti Ilu Meksiko, Alakoso António Manuel López Obrador kowe Ọba Spain ati Pope ti n beere idariji ni deede fun awọn iwa ika ti o ṣe si awọn eniyan abinibi lakoko akoko amunisin, lakoko ti o fi ararẹ le lati ṣe kanna. gẹ́gẹ́ bí arọmọdọmọ àwọn amúnisìn. Ìbéèrè náà kọ̀ jálẹ̀ pátápátá nípasẹ̀ ìpínlẹ̀ Sípéènì; ṣugbọn ijọba adase Catalonia yara lati gba awọn ilokulo, iku awọn miliọnu eniyan ati iparun ti gbogbo awọn aṣa ni ọwọ ijọba amunisin Spain. Ati ni kete bi 4 Kẹrin 2019, ijọba Belijiomu tọrọ gafara metis Awọn ara ilu Belijiomu, ẹgbẹẹgbẹrun awọn ọmọ ti o dapọ ti awọn baba Belijiomu ati awọn iya Kongo ti wọn bi ni opin ijọba ijọba Belijiomu (laarin awọn ọdun 1940 ati 1950), ni a mu kuro lọdọ awọn idile wọn lati fi agbara mu ni awọn ile alainibaba ati, ni diẹ ninu awọn igba, ranṣẹ si Belgium.
Kini itumọ ti iṣipopada yii fun idajọ ododo itan pẹlu gbogbo awọn ramifications rẹ, eyiti o ti dagba lati pẹlu ibeere fun ipadabọ awọn ohun elo aworan ti a mu (kilode rara?) Lati awọn ileto Yuroopu ati ni bayi ni ifihan ninu awọn ile ọnọ ti Ariwa agbaye, tabi ipadabọ ilẹ, gẹgẹ bi ọran pẹlu Zimbabwe tabi, diẹ laipẹ diẹ, ti South Africa—niti nipa akoko eleyameya, eyiti o jẹ fọọmu amunisin kan pato—ati Australia. Awọn ariyanjiyan ofin tabi ti iṣe boya ọna ko dabi lati ṣafikun pupọ si rẹ. O han ni eyi kii ṣe nipa wiwa awọn idi lati mu awọn iran ti o wa lọwọlọwọ ti awọn orilẹ-ede amunisin ṣe jiyin fun awọn odaran ti o ṣe ni igba pipẹ sẹhin. Eyi jẹ iṣoro oloselu kan ti o fa nipasẹ ọpọlọpọ awọn okunfa, eyiti o ṣe pataki julọ ni otitọ pe ominira iṣelu wa ni ẹgbẹ lẹgbẹẹ pẹlu idurogede ti igbẹkẹle amunisin.
Awọn ijakadi ti ileto ti o wa ni Latin America (ọdunrun ọdun 19th) ati lẹhinna Afirika ati Asia (ọdun 20) ni ifọkansi lati rii daju pe idajọ itan-akọọlẹ, mu awọn agbegbe pada si awọn olugbe wọn ati gba eniyan laaye lati jẹ akọle ti ọjọ iwaju tiwọn. Òótọ́ ibẹ̀ ni pé kò sẹ́ni tó ṣẹlẹ̀, gẹ́gẹ́ bí ó ṣe ṣe kedere jù lọ nínú ìtúsílẹ̀ ìṣàkóso gbogbo ènìyàn àkọ́kọ́, ti Haiti, ní 1804. Àwọn ipò tí a fi lé àwọn ẹrú tí a dá sílẹ̀, nísinsìnyí dojú kọ àìní náà láti borí. okeere ipinya, je o kan itele ti buru ju (bi awọn ipo ti awọn atunṣeto igbekale IMF si tun tesiwaju lati fa pẹlu laijiya jakejado South agbaye), ati awọn abajade jẹ ni itele ti oju ni oni Haiti. Ilọsiwaju ti igbẹkẹle amunisin jẹ ṣiṣafihan ni didan ni ọdun 1965 nipasẹ Kwame Nkrumah, Alakoso akọkọ Ghana, nigbati o ṣẹda ọrọ neocolonialism. lati ṣe apejuwe awọn ipo ti o jẹ gidi nigbana bi wọn ti wa ni bayi. Ipilẹṣẹ awọn ohun elo adayeba ti o jẹ ẹya ti amunisin n tẹsiwaju titi di oni, ti awọn ile-iṣẹ ọpọlọpọ orilẹ-ede ti Ariwa agbaye ṣe pẹlu ifarakanra ti awọn agbaju agbegbe, ti, ninu ọran ti Latin America, ṣẹlẹ lati jẹ awọn ọmọ ti awọn oluṣakoso ileto. .
Ibeere fun idajọ ododo itan jẹ ọna miiran ti ofin si Ijakadi lodi si awọn aiṣedeede ati awọn aidogba ti o tẹsiwaju lati ṣe afihan awọn ibatan laarin awọn ipilẹ ati awọn orilẹ-ede agbeegbe. Ati pe nigba ti idahun ba jẹ idariji lasan, boya wọn gba tabi rara, wọn kii ṣe nkankan bikoṣe awọn ilana isọdọtun ni apakan ti awọn ti o beere tabi gba idariji, ki ohun gbogbo le wa bakanna. Ni awọn ọrọ miiran, ijọba amunisin ko pari pẹlu ominira iṣelu. Opin kan ti fi opin si iṣẹ amunisin ti awọn agbegbe nipasẹ awọn agbara ajeji, ṣugbọn otitọ ni pe amunisin n tẹsiwaju lati jade ni awọn ọna miiran, diẹ ninu wọn buruju ju ti ijọba amunisin itan lọ. Gẹ́gẹ́ bí ìsìnrú ṣe ń bá a lọ ní “ìṣẹ́ tí ó jọra pẹ̀lú ìfiniṣẹrú,” láti lo gbólóhùn UN, bẹ́ẹ̀ náà ni ìṣàkóso ń bá a lọ títí di òní olónìí kìí ṣe ní ìgbẹ́kẹ̀lé ọrọ̀ ajé nìkan ṣùgbọ́n pẹ̀lú ní ìrísí ẹlẹ́yàmẹ̀yà, xenophobia, ẹlẹ́yàmẹ̀yà ẹlẹ́yàmẹ̀yà, ọlọ́pàá. iwa ika si awọn alawodudu ọdọ, Islamophobia, “idaamu asasala,” “ogun lori ipanilaya,” ipaniyan ti awọn oludari awujọ ti n ja lati daabobo ilẹ wọn lodi si ikọlu nipasẹ iwakusa, gedu tabi awọn ile-iṣẹ agro-ise, lodi si awọn ajalu ayika ti o halẹ awọn olugbe isọnu gbé ní àwọn ibi tí a fi sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí “agbègbè ìrúbọ,” àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
Ninu ọran ti Latin America, nibiti ominira ti gba nipasẹ awọn arọmọdọmọ ti awọn oluṣafihan, itẹramọṣẹ ijọba amunisin mu ni irisi kan pato: imunisin inu inu eyiti awọn olugbe abinibi ati awọn arọmọdọmọ ti awọn eniyan Afirika ti o jẹ ẹrú ti wa ni itẹriba. Awọn “awọn awoṣe idagbasoke” ti awọn ọdun 150 ti o kẹhin ti yi oju afọju ni ọna ṣiṣe si awọn ire, awọn ireti ati aṣa ti awọn eniyan wọnyẹn. Ti López Obrador tẹnumọ lori imuse diẹ ninu awọn iyatọ ti awọn awoṣe wọnyi, ko yẹ ki o jẹ iyalẹnu pe, dipo ki o beere fun idariji, awọn ara abinibi beere kii ṣe ibowo otitọ nikan fun awọn aṣa ati awọn agbegbe wọn, ṣugbọn tun pa awọn megaprojects ati neo-extractivist kuro. awọn eto imulo ti a kọ nipasẹ awọn olugbe ti o kan, ni kete ti wọn ti gba imọran ati sọ fun wọn ni igbagbọ to dara.
Nipa sisọ fun oluṣeto naa lati gafara ati ṣiṣe ararẹ ati ijọba tirẹ ni ilana naa, Lopez Obrador n mu nkan tuntun wa nitootọ si ariyanjiyan lori idajọ ododo itan. O kọlu iduro kan ti ooto ajalu ni itumọ ajalu Giriki. Ó máa ń ta orí abẹ́rẹ́ tí ó lè sọ ọ́ kúrò níwọ̀ntúnwọ̀nsì kí ó sì mú kí ó ṣubú bí ó ti ń gbìyànjú láti dìde. Oun, boya dara julọ ju ẹnikẹni miiran lọ, mọ pe ni bayi o ṣe aṣoju aiji awujọ ti o ga julọ ti o ṣee ṣe ni apakan ti awoṣe idagbasoke ti o jẹ aibikita awujọ, nitori a ṣe apẹrẹ lati ṣe agbejade awọn ipadabọ nla ti a pinnu lati pari ni awọn apo ti agbaye. kapitalisimu. O mọ pe kapitalisimu ti ode oni, ti o jẹ gaba lori nipasẹ owo-owo, kii yoo gba lati dunadura awọn ofin ikogun ti ikogun funrararẹ ni ibeere. O mọ pe, labẹ eyikeyi iyatọ, awoṣe yi ti kuna ni awọn orilẹ-ede Latin America miiran ni aipẹ (Brazil, Argentina, Ecuador, Venezuela). Ní ìhà àríwá, ògiri ọba kan wà tí ó ń tini lójú, tí ó lágbára jù láti yọ́ pẹ̀lú ẹ̀jẹ̀ àwọn tí wọ́n gbìyànjú láti sọdá rẹ̀. Oun ni o ni ireti ireti ti o ku ti kọnputa kan ti o ya nipasẹ AMẸRIKA ati ijọba ijọba Yuroopu pẹlu ifaramọ ti awọn agbaju agbegbe, ti ko gba laaye awọn kilasi olokiki rara—los de abajo-ani ala nipa opin ti amunisin. Lábẹ́ irú àwọn ipò bẹ́ẹ̀, ẹni tó bá ru ẹrù iṣẹ́ ìrètí gbọ́dọ̀ ru ẹrù ìjákulẹ̀. Idahun ọba Spain ko dara. Ṣugbọn o tun jẹ otitọ pe lati ọdọ ọba ti ohunkohun ko le reti ohun gbogbo.