Chilcot ati awọn ile-ẹjọ ko ni ṣe, nitorina o wa si wa lati fihan pe a ko ni jẹ ki ipaniyan ipaniyan ti ko tọ si lọ laisi ijiya.
Ibeere kan ṣoṣo ti o ṣe pataki ni ọkan ti iwadii Chilcot kii yoo koju: ṣe ogun pẹlu Iraq jẹ arufin bi? Ti idahun ba jẹ bẹẹni, ohun gbogbo yipada. Ogun naa kii ṣe ọrọ iṣelu mọ, ṣugbọn ọdaràn kan, ati pe awọn ti o fi aṣẹ lelẹ yẹ ki o ṣe idajo fun ohun ti ile-ẹjọ Nuremberg ti a pe ni “iwafin agbaye ti o ga julọ”: ẹṣẹ ti ibinu.
Ṣugbọn iṣoro kan wa pẹlu awọn ibeere osise ni United Kingdom: ijọba yan awọn ọmọ ẹgbẹ wọn ati ṣeto awọn ofin itọkasi wọn. O jẹ deede ti afurasi ọdaràn ti wọn gba ọ laaye lati yan kini awọn ẹsun yẹ ki o jẹ, tani o yẹ ki o ṣe idajọ ọran rẹ ati tani o yẹ ki o joko lori igbimọ. Gẹgẹbi adajọ agba kan sọ fun Olutọju ni Oṣu kọkanla: “Wiwo sinu ofin ti ogun ni ohun ti o kẹhin ti ijọba nfẹ. Ati ni otitọ, o jẹ ohun ti o kẹhin ti alatako fẹ boya nitori wọn dibo fun ogun naa. titẹ lati ṣawari ibeere ti ofin - wọn ko beere nitori wọn ko fẹ idahun naa."
Awọn miiran ti ṣawari rẹ, sibẹsibẹ. Ni ọsẹ meji sẹyin iwadii Dutch kan, ti adajọ ile-ẹjọ giga julọ ti iṣaaju, rii pe ikọlu naa “ko ni aṣẹ ti o ni ẹtọ ninu ofin kariaye”. Ni oṣu to kọja Lord Steyn, oluwa ofin tẹlẹ kan, sọ pe “ni aini ti ipinnu UN keji ti o fun laṣẹ ikọlu, o jẹ arufin”. Ni Oṣu kọkanla Lord Bingham, adajọ adajọ oluwa iṣaaju, sọ pe, laisi ibukun UN, ogun Iraq jẹ “ofinju nla ti ofin kariaye ati ofin ofin”.
Labẹ iwe-aṣẹ United Nations, awọn ipo meji gbọdọ wa ni ibamu ṣaaju ki ogun le waye ni ofin. Awọn ẹni ti o ni ariyanjiyan gbọdọ kọkọ “wa ojutu nipasẹ idunadura” (abala 33). Wọn le gbe ohun ija laisi aṣẹ ti o han gbangba lati ọdọ igbimọ aabo UN nikan “ti ikọlu ologun ba waye si [wọn]” (abala 51). Ko si awọn ipo wọnyi ti a lo. Awọn ijọba AMẸRIKA ati UK kọ awọn igbiyanju Iraq lati ṣe idunadura. Ni akoko kan Ẹka ipinlẹ AMẸRIKA paapaa kede pe yoo “lọ si ipo idiwọ” lati ṣe idiwọ fun awọn ara ilu Iraqi lati bẹrẹ awọn ọrọ lori ayewo ohun ija (gbogbo awọn itọkasi wa lori oju opo wẹẹbu mi). Iraaki ko ṣe ifilọlẹ ikọlu ologun si orilẹ-ede mejeeji.
A tun mọ pe ijọba UK mọ pe ogun ti o pinnu lati bẹrẹ jẹ arufin. Ni Oṣu Kẹta ọdun 2002, Ọfiisi Ile-igbimọ ṣalaye pe “idalare ofin kan fun ikọlu yoo nilo. Koko-ọrọ si imọran awọn oṣiṣẹ ofin, ko si ọkan lọwọlọwọ.” Ni Oṣu Keje ọdun 2002, Lord Goldsmith, agbẹjọro gbogbogbo, sọ fun Prime Minister pe “awọn ipilẹ ofin mẹta ti o ṣee ṣe” nikan ni o wa fun ifilọlẹ ogun - “olugbeja ara ẹni, - idawọle omoniyan, tabi aṣẹ UNSC [igbimọ aabo]. keji ko le jẹ ipilẹ ninu ọran yii." Bush ati Blair nigbamii kuna lati gba aṣẹ igbimọ aabo.
Gẹgẹbi lẹta ikọsilẹ ni efa ti ogun lati ọdọ Elizabeth Wilmshurst, lẹhinna igbakeji oludamoran ofin si Ọfiisi Ajeji, fi han, ọfiisi rẹ “ni igbagbogbo” gba imọran pe ikọlu kan yoo jẹ arufin laisi ipinnu UN tuntun kan. O ṣalaye pe “lilo ipa ti ko tọ si lori iru iwọn bẹ jẹ irufin ifinran”. Awọn mejeeji Wilmshurst ati ọga rẹ tẹlẹ, Sir Michael Wood, yoo jẹri ṣaaju iwadii Chilcot ni ọla. Reti ise ina.
Laisi idalare ti ofin, ogun pẹlu Iraq jẹ iṣe ipaniyan pupọ: awọn ti o ku ni a pa ni ilodi si nipasẹ awọn eniyan ti o fi aṣẹ fun u. Awọn iwa-ipa ifinran (ti a tun mọ si awọn iwa-ipa si alaafia) jẹ asọye nipasẹ awọn ilana Nuremberg gẹgẹbi “igbero, igbaradi, ipilẹṣẹ tabi ija ogun ti ifinran tabi ogun ni ilodi si awọn adehun agbaye”. Wọn ti mọ wọn ni ofin agbaye lati ọdun 1945. Ofin Rome, eyiti o ṣeto ile-ẹjọ ọdaràn kariaye (ICC) ati eyiti ijọba Blair ti fọwọsi ni ọdun 2001, pese fun ile-ẹjọ lati “ṣe agbara aṣẹ lori ẹṣẹ ti ifinran” ni kete ti o ti pinnu bi o ṣe yẹ ki a ṣalaye irufin naa ati pe wọn ṣe ẹjọ.
Awọn iṣoro meji wa. Ohun àkọ́kọ́ ni pé bẹ́ẹ̀ ni ìjọba tàbí ẹgbẹ́ alátakò kò ní ìfẹ́ kankan láti máa tẹ̀ lé àwọn ìwà ọ̀daràn wọ̀nyí, nítorí ìdí tí ó ṣe kedere pé tí wọ́n bá ṣe bẹ́ẹ̀, wọ́n máa fi ara wọn hàn sí ìgbẹ́jọ́. Ekeji ni pe awọn ilana ofin ti a beere ko sibẹsibẹ wa. Awọn ijọba ti o fọwọsi ofin Rome ti ni ibinu ni ibinu lati ṣe idaduro aaye ti irufin le jẹ ẹjọ nipasẹ ICC: lẹhin ọdun mẹjọ ti awọn ijiroro, ipese pataki ko tun ti gba.
Diẹ ninu awọn orilẹ-ede, pupọ julọ ni ila-oorun Yuroopu ati agbedemeji Asia, ti ṣafikun iwa-ipa ifinran sinu awọn ofin tiwọn, botilẹjẹpe ko tii ṣe afihan eyiti ninu wọn yoo fẹ lati gbiyanju ọmọ orilẹ-ede ajeji kan fun awọn iṣe ti o ṣe ni okeere. Ni UK, nibiti o ti jẹ arufin lati wọ T-shirt ibinu, iwọ ko le ṣe ẹjọ sibẹ fun ipaniyan ipaniyan ti a fi aṣẹ fun ni okeokun.
Gbogbo awọn ti wọn gbagbọ ninu idajọ ododo yẹ ki o ṣe ipolongo fun awọn ijọba wọn lati dẹkun idamu nipa ati gba ile-ẹjọ ọdaràn kariaye laaye lati bẹrẹ lati ṣe ẹjọ irufin ti ifinran. A tun yẹ ki o tẹ fun isọdọmọ sinu ofin orilẹ-ede. Ṣugbọn mo gbagbọ pe awọn eniyan orilẹ-ede yii, ti wọn tun yan ijọba ti o ti gbe ogun ti ko tọ si, ni ojuse lati ṣe diẹ sii ju iyẹn lọ. A gbọdọ fi han pe a ko tii, gẹgẹ bi Blair ti beere, “lọ siwaju” lati Iraq, pe a ko mura lati jẹ ki irufin rẹ wa laisi ijiya, tabi lati gba awọn oludari ọjọ iwaju laaye lati gbagbọ pe wọn le tun ṣe lailewu.
Sugbon bawo? Bi mo ṣe rii nigbati mo gbiyanju lati mu John Bolton, ọkan ninu awọn ayaworan ti ogun ni ijọba George Bush, ni ajọdun Hay ni ọdun 2008, ati bi Peter Tatchell ṣe ri nigbati o gbiyanju lati da Robert Mugabe duro, ko si ohun ti o da ifojusi si awọn oran wọnyi siwaju sii. ju ohun igbidanwo ilu ká sadeedee. Ni Oṣu Kẹwa Mo sọ ero ti ẹbun ti gbogbo eniyan le ṣe alabapin si, sisanwo fun ẹnikẹni ti o gbiyanju lati mu Tony Blair ti o ba di alaga ti European Union. Ko ṣe bẹ dajudaju, ṣugbọn Mo beere lọwọ awọn ti o ti ṣe adehun owo boya a yẹ ki o lọ siwaju lonakona. Idahun si jẹ rere pupọ.
Nitorinaa loni Mo n ṣe ifilọlẹ oju opo wẹẹbu kan - www.arrestblair.org - ẹniti idi rẹ ni lati gba owo bi ẹsan fun awọn eniyan ti o ngbiyanju imudani ti ilu alaafia ti Prime Minister tẹlẹ. Mo ti ṣeto £100 akọkọ, ati pe Mo gba ọ niyanju lati baamu. Ẹnikẹni ti o ba pade awọn ofin ti Mo ti gbe kalẹ yoo ni ẹtọ si idamẹrin ti ikoko lapapọ: awọn ẹbun yoo wa titi Blair yoo fi dojukọ ile-ẹjọ ti ofin. Awọn ti o ga ere, ti o tobi awọn nọmba ti eniyan ti o wa ni seese lati gbiyanju.
Ni ipele yii awọn imuni yoo jẹ aami ni pataki, botilẹjẹpe wọn le ni ariwo ti iṣelu nla. Ṣugbọn Mo nireti pe bi titẹ ti n dagba ati pe awọn ile-ẹjọ gba irufin ifinran, awọn igbiyanju wọnyi yoo ṣe iranlọwọ lati tẹ awọn ijọba lati ṣe ẹjọ. Kò gbọ́dọ̀ sí ibi ìpamọ́ fún àwọn tí wọ́n ti hùwà ọ̀daràn lòdì sí àlàáfíà. Ko si orilẹ-ede ọlaju ti o le gba awọn apaniyan pupọ lọwọ lati tẹsiwaju.