Ni ọsẹ meji sẹyin, Ile-ẹjọ T’olofin ti Guatemala doju idajo ẹbi itanjẹ ti ijọba ologun tẹlẹri Efraín Ríos Montt ti orilẹ-ede naa, ẹniti o ti jẹbi ipaeyarun ati awọn iwa-ipa si ẹda eniyan lakoko ijọba kukuru rẹ lati ọdun 1982 si 1983. Ipinnu Ile-ẹjọ t’olofin ti fagile Montt's 80-86- gbolohun ẹwọn ọdun ati paṣẹ pe awọn ọsẹ ikẹhin ti ẹjọ naa yoo tun ṣe. Ni ẹni ọdun XNUMX, Ríos Montt jẹ olori orilẹ-ede akọkọ tẹlẹ ni Latin America ti o jẹ ẹjọ fun ipaeyarun nipasẹ orilẹ-ede tirẹ.
Ni idahun, awọn ẹgbẹ ẹtọ eniyan kaakiri Latin America ṣeto awọn iṣe ti o ṣe atako ifagile gbolohun ọrọ naa, ṣe atilẹyin awọn olufaragba ipaeyarun ati lẹbi aibikita ofin. Ni Guatemala, awọn eniyan ti o ni ifoju 5,000 ti rin nipasẹ olu-ilu ni May 24. Awọn iṣe nigbakanna waye ni iwaju awọn ile-iṣẹ aṣoju Guatemalan ni Buenos Aires, Argentina; Ilu Mexico, Mexico; Managua, Nicaragua; Lima, Perú; Tegucigalpa ati San Pedro Sula ni Honduras. Awọn ikede afikun waye ni El Salvador ati Costa Rica.
Awọn ohun idije
David Oliva, ọmọ ẹgbẹ ti eto eto eto eniyan HIJOS Guatemala, sọ pe irin-ajo ni Guatemala jẹ ikojọpọ ti o tobi julọ ti o ti rii ni ayika ọran ti iranti ati aibikita aibikita ninu eto idajọ.
“Loni awọn eniyan diẹ sii ju ọjọ ti Guatemala kojọ lati ṣe atako ipaniyan ti Monseñor Gerardi,” o sọ, ni tọka si biṣọọbu Guatemalan ati olugbeja ẹtọ eniyan ti o pa ni ọjọ meji lẹhin titẹjade 1998 ti ijabọ ipaniyan naa. Guatemala: Kò tún. Ìròyìn náà ṣàkójọ ọgọ́rọ̀ọ̀rún àwọn ẹ̀rí nípa àwọn ìwà ọ̀daràn tí wọ́n ṣe lákòókò ogun abẹ́lé tí orílẹ̀-èdè náà ti pẹ́ àti ìpakúpapọ̀ sí àwọn àgbègbè ìbílẹ̀, ó sì fi ìpìlẹ̀ lélẹ̀ fún ìgbẹ́jọ́ Montt tí ó tẹ̀ lé e.
Ní ìrìnàjò náà, àwọn alájàpá ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn tí wọ́n ti lo ọ̀pọ̀ ọdún láti ṣètò fún ìgbẹ́jọ́ Montt sọ pé ìdájọ́ àti ìdájọ́ náà ṣì wúlò.
Pilar Maldonado ti Ile-iṣẹ fun Idajọ ati Iṣiro - ọkan ninu awọn igbimọ-igbimọ meji lori idanwo naa - ti lo awọn ọdun 13 to koja lati wa idajọ fun awọn odaran Montt. Ó ṣàlàyé pé, “Ọ̀rọ̀ náà ní pàtó, a sì fẹ́ gbèjà rẹ̀. Idajọ yii lati Ile-ẹjọ t’olofin ko le da idajọ duro ni Guatemala. A ko fẹ lati tun ẹjọ naa ṣe, nitori pe o jẹ alaibọwọ fun awọn olufaragba Ixil ati awọn agbegbe miiran ti wọn tun jẹ ipalara ipaeyarun.”
Ogun ofin Montt bẹrẹ ni 1999, nigbati o jẹ ẹsun fun ijiya, ipaeyarun ati awọn iwa-ipa si ẹda eniyan. Ni ọdun 2012, o tun fi ẹsun kan, ati pe awọn agbegbe Ixil abinibi bẹrẹ iṣafihan awọn ẹri nipa ijọba ti ẹru ati ipaniyan ti o waye labẹ ijọba ijọba olominira Montt lati ọdun 1982 si 1983.
Ṣugbọn ni akoko kanna, awọn alakoso iṣowo ti Guatemala bẹrẹ si ipo ti ara ẹni ni gbangba lodi si idanwo Ríos Montt. Ẹgbẹ alakoso iṣowo ti orilẹ-ede, Igbimọ Alakoso ti Iṣẹ-ogbin, Iṣowo, Awọn ile-iṣẹ ati Awọn ẹgbẹ Iṣowo, gbangba pé ó “gbèjà ìjẹ́pàtàkì mímọ bí a ṣe lè fi ohun tí ó ti kọjá sílẹ̀ sẹ́yìn.” Si Oliva, iduro yii ṣe afihan awọn ti o ṣe inawo ipaeyarun ni Guatemala - ati awọn ti o ni anfani bayi lati sin itan-akọọlẹ yii.
Gẹgẹbi Nelson Rivera, alafojusi ẹtọ eniyan ati ọmọ ẹgbẹ ti Community Press, ipaeyarun, iranti itan ati awọn iṣe iṣowo ode oni ni gbogbo sopọ. “Gbogbo wọn ni o kan,” o sọ. "Awọn ti o wa ninu awọn ẹgbẹ apa ọtun, awọn ti o wa ninu ilufin ti a ṣeto ati gbigbe kakiri oogun, awọn idile olokiki ibile - ati ni bayi awọn ire eto-aje kariaye.”
Ṣugbọn lakoko ti awọn alamọdaju ṣe aniyan pe gbigba ti ipaeyarun n ṣe ihalẹ idoko-owo kariaye, awọn ti o wa ni agbegbe abinibi ti o ti ro pe ẹru ilu jiyan pe yiyi idajọ naa pada jẹ itiju orilẹ-ede.
Andrea Ixchiu Hernandez, ọ̀dọ́bìnrin kan tó jẹ́ ọmọ ìbílẹ̀ kan láti àgbègbè Quiché ní Totonicapán, jẹ́ ọ̀kan lára ẹgbẹẹgbẹ̀rún èèyàn tí wọ́n rìn láti tako ìparun náà. Ixchiu salaye pe ohun ti n ṣẹlẹ ni bayi jẹ ẹṣẹ, kii ṣe si iyi ti awọn eniyan Ixil nikan, ṣugbọn si gbogbo awọn eniyan Guatemala.
“Laanu a lo si awọn ẹtan idọti wọnyi nipasẹ eto idajọ, eyiti o ṣe anfani fun awọn ti o ni owo,” o sọ bi irin-ajo naa ti kọja Ile-ẹjọ giga ti Guatemala. Ó lo àkókò díẹ̀ láti ka àwọn àmì náà sókè: “Ìpakúpa jẹ́ kíkọ G, fún Ìjọba ológun.” "O le tun wọn gbiyanju ṣugbọn wọn kii yoo jẹ alaiṣẹ." "Ọkàn mi ni Ixil."
Ixchiu salaye pe oun ati awọn miiran n ja fun iduroṣinṣin ti eto idajọ ododo ti Guatemala, ṣugbọn tun fun idanimọ ofin ti ofin Maya ati awọn ofin ti gbogbo awọn agbegbe abinibi.
Oju obinrin
Kọja Latin America ati Spain, awọn ajọ abo ni o ṣe itọsọna agbeka iṣọkan naa. Ni Honduras, ọkan ninu awọn oluṣeto pataki ti ikede ni ita ile-iṣẹ ijọba ilu Guatemalan ni Tegucigalpa ni Helen Ocampo, ọmọ ẹgbẹ ti ẹgbẹ ikẹkọ abo kan.
“A wa ni iṣọkan pẹlu awọn obinrin ti o kọlu, ifipabanilopo ati pa,” o ṣalaye ninu ifọrọwanilẹnuwo foonu kan.
Neesa Medina, lati Ile-iṣẹ fun Awọn ẹtọ Awọn Obirin ni Honduras, tun wa ni ikede ni Tegucigalpa. “O jẹ iṣe ti iṣọkan laarin awọn obinrin ti o kọja ohun ti o ṣẹlẹ ni orilẹ-ede tiwa,” o sọ. O salaye pe ipe fun awọn ehonu iṣọkan wa lati ọdọ ẹgbẹ kan ti awọn obinrin ni Guatemala ju lati ọdọ awọn ajọ tabi awọn ẹgbẹ oloselu. Medina darapọ mọ igbiyanju iṣọkan, o salaye, nitori pe o ranti awọn aworan lati inu awọn idanwo, ninu eyiti o le rii irora awọn obirin, o si mọ wọn. “Emi ko le pa awọn aworan ti awọn obinrin Ixil kuro ni ọkan mi, tabi awọn itan wọn. Iyẹn ni idi ti a yoo tẹsiwaju lati duro fun ipa ti awọn obinrin ni awọn agbegbe abinibi, kii ṣe gẹgẹ bi awọn olufaragba ṣugbọn bi awọn onija,” o sọ.
Ni Ilu Madrid, Mercedes Hernández, alaga ti Ẹgbẹ Awọn Obirin Guatemalan, tun ṣe iranlọwọ lati ṣeto awọn ehonu iṣọkan. Fun rẹ, gbogbo Ijakadi fun awọn ẹtọ eniyan ni oju obinrin, ati itan-akọọlẹ ti resistance ni Latin America ni a le rii bi itan-akọọlẹ ti awọn ẹtọ ati awọn ija ti awọn obinrin. Ni Guatemala, awọn obinrin opo lo awọn ọdun mẹwa ṣeto lati daabobo awọn ẹtọ eniyan, ti ro pe awọn ipa olori agbegbe ati ojuse kikun fun awọn ọmọde nigbati awọn ọkunrin pa ninu rogbodiyan naa. Gbogbo awọn orilẹ-ede Latin America ni awọn obirin wọnyi. Ni Ilu Argentina, fun apẹẹrẹ, Awọn iya ti Plaza De Mayo - agbari ti awọn obinrin ti awọn ọmọ tabi awọn ọmọ-ọmọ wọn parẹ lakoko awọn ijọba ijọba ologun ti orilẹ-ede - jẹ ẹgbẹ olokiki julọ ti o daabobo awọn ẹtọ eniyan.
Ṣogan, whenuho tito-to-whinnusẹ́n ehe tọn nọ saba yin dìdì, to apadewhe na danuwiwa dowhenu tọn ma yin yinyọnẹn mlẹnmlẹn gbede. Hernández ṣàlàyé pé àwọn ìgbìmọ̀ òtítọ́ tí wọ́n sọ̀rọ̀ nípa àwọn ìforígbárí ní Látìn Amẹ́ríkà ti sábà máa ń fi ìlò ìwà ipá ìbálòpọ̀ pamọ́ gẹ́gẹ́ bí ohun ìjà ogun. Ni Honduras, fun apẹẹrẹ, awọn abo abo pọ si 160 ogorun lẹhin igbimọ ijọba 2009, ti o mu Medina ati awọn miiran bẹrẹ igbiyanju iṣeto ti ko duro titi di oni. “A ko jẹ ki a gbagbe ara wa,” ni o sọ. “Nitori a ni iberu igbagbogbo pe nkan ti o jọra le ṣẹlẹ lẹẹkansi.”
Gẹgẹbi Hernández, awọn igbimọ wọnyi tun ti ṣipaya iwa-ipa abo ni Guatemala ti o ti kọja, ninu eyiti awọn obinrin ti ko ni ihamọra jẹ diẹ sii ju 40 ida ọgọrun ti awọn ti o pa lakoko diẹ ninu awọn akoko ti o buruju ti aawọ naa.
A continent nwa fun idajo
José Guadalupe Pérez Rodríguez, ẹni ọdun mọkandinlọgbọn jẹ ọkan ninu awọn ọgọọgọrun eniyan ti o darapọ mọ atako iṣọkan ni ile-iṣẹ ijọba ilu Guatemalan ni Ilu Mexico. Pérez Rodríguez salaye pe o ti sopọ si Guatemala kii ṣe nipasẹ isunmọ agbegbe nikan ṣugbọn tun nipasẹ awọn itan-akọọlẹ pinpin awọn orilẹ-ede ti awọn ipadanu ti a fi agbara mu - itan-akọọlẹ ti o sọ baba tirẹ ni 1990. Ni Ilu Meksiko, o ṣalaye, diẹ sii ju awọn eniyan 20,000 ti sọnu lori akoko naa. odun mefa to koja - nigba akoko kan ninu eyi ti awọn orilẹ-ede ti wa ni titẹnumọ labẹ tiwantiwa ofin.
Pelu ifagile ti gbolohun ọrọ naa, Pérez Rodríguez tun rii idanwo Montt gẹgẹbi apẹẹrẹ ti bii awọn orilẹ-ede Latin America ṣe le koju iwa-ipa ti ijọba - mejeeji ti o ti kọja ati lọwọlọwọ. "Wọn wa fun ọdun 31 lati mu ọkan ninu awọn ti o ni idajọ fun ipaeyarun si idajọ, ati ni Mexico a jina pupọ lati ṣaṣeyọri ohunkohun ti o jọra," o sọ.
Fun ọpọlọpọ ni gbogbo Latin America, iwadii lodi si Ríos Montt jẹ ifihan agbaye pe eto idajọ orilẹ-ede le fi itan-akọọlẹ tirẹ si idanwo laisi ifihan ti ẹnikẹta. Lori ilẹ ni Guatemala, o mu ariyanjiyan nipa ipaeyarun sinu awọn ita, nija awọn ti o ni idaniloju pe ipaeyarun ko waye. O tun ṣii ilẹkun fun awọn iwadii siwaju, kii ṣe si ipaeyarun ti a ṣe si awọn eniyan Ixil laarin 1982 ati 1983, ṣugbọn sinu awọn odaran ti o waye jakejado akoko ogun ọdun 36 ti Guatemala - ati lakoko awọn akoko miiran ti iwa-ipa nla ni Latin America.
Awọn oluṣeto ṣe alaye pe Ijakadi atẹle ni lati ni idajọ Montt - ati iyi ti idanwo naa — mu pada. Oluṣeto ọmọ ọdun mọkanlelogoji Daniel Pascual wa lati El Quiche, agbegbe kan ni gusu Guatemala. Ni agbegbe rẹ, idaji gbogbo awọn olugbe ni a pa. Mẹta ninu awọn arakunrin rẹ mẹfa ni a pa, ati pupọ ninu awọn iya ati awọn aburo rẹ. O salaye pe igbesẹ ti o tẹle ni lati tẹsiwaju ogun lori iranti ati iyi ti Guatemala.
Bridget Brehen, ti o ṣiṣẹ pẹlu Nẹtiwọọki ni Solidarity pẹlu Awọn eniyan ti Guatemala, gba. Ó rántí pé nígbà tí ìgbẹ́jọ́ Montt parí, ọ̀pọ̀ èèyàn sọ pé, “‘A ṣe é!’”
“Ṣugbọn ni bayi a koju ipenija ti nbọ,” o sọ. “Pẹlu iṣẹgun eyikeyi ni ipele ti o tẹle ti Ijakadi.”