"Yo'q, yo'q, yo'q", - deya javob berdi Avstraliya Bosh vaziri Toni Ebbot uning mamlakati dengizda qolib ketgan 8,000 ga yaqin rohinja qochqinlaridan birini qabul qiladimi yoki yo'qmi degan savolga.
Abbottning mantig'i dunyodagi eng quvg'in qilingan ozchilikni eng qorong'u soatlarida tark etishga qaror qilgani kabi shafqatsizdir. "Odam kontrabandachisining buyrug'i bilan suv oqadigan qayiqqa chiqish sizga yoki oilangizga foyda keltiradi deb o'ylamang", dedi u.
Lekin Abbott Myanma yoki Birmada istiqomat qiluvchi musulmon etnik guruh rohingyalarning davom etayotgan azob-uqubatlarida asosiy tomon emas. Butun Janubi-Sharqiy Osiyo mintaqasi aybdor. Ular yillar davomida rohinjalarning og‘ir ahvoliga e’tibor bermadilar. O'n minglab rohinjalar etnik jihatdan tozalanayotgan, qishloqlari yondirilgan, kontsentratsion lagerlarga, ba'zilari esa qullikka majburlanayotgan bir paytda, Birma g'arbiy va Osiyoning turli kuchlari tomonidan harbiy xuntaga aylangan demokratiyaning muvaffaqiyat tarixi sifatida nishonlanmoqda.
“Myanma 2011-yilda diktaturadan demokratiya tomon oʻtganidan soʻng, yangi soʻz erkinligi diniy ozchilikka qarshi nafrat uygʻotgan va musulmonlar mamlakatni egallab olishayotganini aytgan buddist ekstremistlarga ovoz berdi”, — deya xabar beradi Associated Press Birma poytaxti Yangondan.
Bu "yangi so'z erkinligi" yuzlab odamlarning hayotini, minglab mol-mulkini yo'qotdi va "yana 140,000 XNUMX rohinjalar o'z uylaridan haydab chiqarildi va hozir olomon lagerlarida aparteidga o'xshash sharoitda yashamoqda".
So'z erkinligi ba'zan nafrat so'zlarini keltirib chiqarishini qabul qilish mumkin bo'lsa-da, Birmaning go'yoki demokratiyasi rohinjalarning qurboniga aylangani haqidagi fikr haqiqatdan qanchalik uzoqdir. Ularning cheksiz iztiroblari o'nlab yillarga borib taqaladi va Janubi-Sharqiy Osiyoning zamonaviy tarixidagi eng qorong'u boblardan biri hisoblanadi. 1982 yilda ularga fuqarolik berilmaganida - ular Arakan va boshqa Birma mintaqalarida 1,000 yildan ortiq vaqt oldin istiqomat qilgan musulmon savdogarlardan kelib chiqqan deb hisoblanishiga qaramay - ularni ta'qib qilish deyarli rasmiy siyosatga aylandi.
Hatto Birmadagi qiyinchiliklardan qutulish uchun dengizga chiqqanlar ham orzu qilingan najotga erishish qiyin. “Myanmada ular majburiy mehnatga tortiladi, yer huquqiga ega emas va qattiq cheklangan. Bangladeshda ham ko‘pchilik juda qashshoq, na hujjati, na ish istiqboli yo‘q”, — deya xabar beradi BBC.
Va ko'plab partiyalar Birma demokratiyasining o'sib borayotgani illyuziyasini targ'ib qilishdan manfaatdor bo'lganligi sababli - Qo'shma Shtatlar, Xitoy va ASEAN davlatlari uchun kamdan-kam uchraydigan uchrashuv nuqtasi, barchasi iqtisodiy ekspluatatsiyaga intilmoqda - kam sonli hukumatlar rohinjalar haqida qayg'uradilar.
Yaqinda Malayziya va Indoneziya ko'p kunlardan beri dengizda qolib ketgan omon qolgan rohinjalarni shartli ravishda qabul qilishga tayyor ekanliklarini ko'rsatganiga qaramay, "Arakan loyihasi" rohinja faollar guruhidan Kris Levaning so'zlariga ko'ra, butun mintaqa "juda yoqimsiz".
“Shimoliy afrikalik muhojirlarning Oʻrta yer dengizida choʻkib ketishini hech boʻlmaganda toʻxtatishga harakat qilayotgan Yevropa davlatlaridan farqli oʻlaroq, Myanma qoʻshnilari hech qanday yordam koʻrsatishni istamaydi”, dedi u.
Albatta, rohinjalarning davom etayotgan genotsidi, Noble Tinchlik mukofoti sovrindori, Aung San Su Chi kabi soxta demokratiya butlarini fosh qilishga yordam bergan bo'lishi mumkin - u uyatsiz sukut saqlagan, hatto hukumatning rohinjalarga qarshi irqchilik va zo'ravonlik siyosatiga sherik bo'lmasa ham - lekin nima yaxshi? shunday qiladimi?
Omon qolganlarning hikoyalari dengizda suzib yurgan, oziq-ovqat va suvsiz yoki ba'zan aniq manzilsiz o'lganlar kabi dahshatli. O'tgan yil oxirida namoyish etilgan hujjatli filmda Aljazeera ushbu hikoyalarning ba'zilari haqida xabar berdi.
“Muhibulla kontrabandachining qayig‘ida 17 kun o‘tkazdi va u yerda bir odamni dengizga tashlab ketganini ko‘rdi. Tailand qirg'oqlariga etib borganida, u yuk mashinasiga o'ralib, yuzlab qochqinlar va qurollangan odamlar bilan to'la o'rmon lageriga yetkazildi, u erda uning dahshatli tushi kuchaydi. Bambuk o'qlariga bog'langan u oilasidan 2,000 dollar to'lov olish uchun ikki oy qiynalganini aytadi.
“Doimiy kaltaklanishiga qaramay, u butaga sudrab olib ketilgan va zo'rlangan ayollarni yomon his qildi. Ba'zilari qarzga, fohishalikka va majburiy nikohga sotilgan."
Inson huquqlari guruhlari har kuni bunday dahshat haqida xabar beradilar, biroq ularning aksariyati ommaviy axborot vositalarida yoritilmaydi, chunki rohinjalarning ahvoli “muhim masala” emas. Ha, inson huquqlari muhim siyosiy yoki iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan masalaga bog'langandagina ahamiyatlidir.
Shunga qaramay, rohinjalar 2012-yil iyunida va keyingi oylarda, Rakxayn buddistlari zo'ravonlik bilan to'qnash kelgan, qishloqlarni yoqib yuborgan va Birma politsiyasining kuzatuvi ostida odamlarni o'tga qo'ygani kabi, bizning yangiliklarimizga vaqti-vaqti bilan kirib boradi. Keyin Birma AQSh va Yevropa davlatlarining qo'llab-quvvatlashi va qo'llab-quvvatlashi bilan pariyadan tashqari davlat maqomiga ko'tarildi.
Birma xalqi hayvonlar kabi ovlanib, ayanchli lagerlarga majburlangan, armiya va dengiz o'rtasida qamalib qolgan bir paytda, minglab odamlarning "oqish qayiqlari" va Andaman dengizidan boshqa qochishi mumkin bo'lmagan bir paytda uni demokratiya sifatida sotish oson emas. Abbott rohingyalarni o'z baxtsizligida ayblashdan oldin biroz tadqiqot qilishni xohlashi mumkin.
Hozircha demokratiya gambiti ishlamoqda va ko'plab kompaniyalar Yangonda o'z ofislarini ochib, katta daromad olishga tayyorgarlik ko'rmoqda. Bularning barchasi yuz minglab begunoh bolalar, ayollar va erkaklar o'z yurtlarida hayvonlar kabi qafasda, dengizda qolib ketgan yoki qo'shni o'rmonda to'lov uchun ushlab turilibdi.
ASEAN davlatlari yaxshi qo‘shnichilik munosabatlari to‘liq savdoga tayanib bo‘lmasligini, inson huquqlarini buzganlar o‘z jinoyatlari uchun javobgarlikka tortilishi va jazolanishi kerakligini tushunishlari kerak.
Qochgan rohinjalarga yordam berish uchun hech qanday sa'y-harakatni ayamaslik kerak va Yangon o'zining g'azablantiradigan takabburligidan voz kechishi uchun haqiqiy xalqaro bosim o'tkazilishi kerak. Birma hukumati ta'kidlaganidek, rohinjalar alohida ozchilik emasligini tan olsak ham, bu ular yillar davomida boshdan kechirib kelayotgan chidab bo'lmas ta'qiblarni, vaqti-vaqti bilan etnik tozalash va genotsid harakatlarini oqlamaydi. Ozchilikmi yoki yo'qmi, ular milliy va xalqaro qonunlar bo'yicha to'liq himoyaga loyiq insondir.
Garchi AQSh va uning ittifoqchilaridan urush yoki sanktsiyalar so'ramasa-da, eng kamida kutish kerak bo'lgan narsa shundaki, Birma o'zining soxta demokratiyasi uchun mukofotlanmasligi kerak, chunki u ozchiliklarni shafqatsiz qiladi. Buni qilmaslik fuqarolik jamiyati tashkilotlarini Birma hukumati bilan biznes yurituvchi kompaniyalarni boykot kampaniyalarini uyushtirishga majbur qilishi kerak.
Aun San Su Chiga kelsak, uning axloqiy hokimiyat sifatidagi muvaffaqiyatsizligini tushunish ham, kechirish ham mumkin emas. Bir narsa aniqki, u Nobel mukofotiga loyiq emas, chunki uning hozirgi merosi ushbu mukofotning ruhiga mutlaqo ziddir.
Ramzy Baroud - www.ramzybaroud.net - xalqaro sindikatlangan sharhlovchi, media maslahatchisi, bir nechta kitoblar muallifi va PalestineChronicle.com asoschisi. Hozirda Ekseter universitetida doktoranturani tamomlamoqda. Uning so'nggi kitobi Mening otam ozodlik kurashchisi edi: G'azoning aytilmagan hikoyasi (Pluto Press, London).
ZNetwork faqat o'z o'quvchilarining saxiyligi orqali moliyalashtiriladi.
hadya etmoq