Ha se motlae; monna ea tla okamela seboka se tlang sa boemo ba leholimo, COP28 (e tla etsahala ka Dubai, United Arab Emirates (UAE), ho tloha ka la 30 Pulungoana ho isa ho la 12 Tšitoe), ke eona molaoli ea ka sehloohong oa oli ea Naha ea Abu Dhabi Oil Khampani (ADNOC), ea ea boraro e kholo khampani ea oli Hloahloeng ea Arabia: Sultan Ahmed Al Jaber, eo hape e leng Letona la United Arab Emirates la Indasteri le Theknoloji e Tsoetseng Pele.
Mekhatlo le baetsi ba molao, ho akarelletsa le sehlopha sa Basenete ba 133 ba US le baetsi ba molao ba European Union e amehang ka tšenyo ea tikoloho, phetoho ea boemo ba leholimo, le litokelo tsa botho babuelli ba molao, ba nyatsitse khohlano ea thahasello e bakoang ke hore hlooho ea k'hamphani ea oli e etelle pele seboka se seholo sa machaba sa phetoho ea maemo a leholimo se ikemiselitseng ho fokotsa ho ntšoa ha mafura a lintho tsa khale. Ho sa le joalo, ka 2022, ADNOC phatlalatsoa lipolane bakeng sa ho cheka ho ncha, hoo, ha ho ka hlokomeloa, ho neng ho tla emela katoloso ea bobeli e kholo ka ho fetisisa ea tlhahiso ea oli le khase lefatšeng ka bophara.
Lihlekehleke tsa Socotra
Sehlekehleke sa Socotra se Rephabliking ea Yemen se na le lihlekehleke tse 'nè (Socotra, Abd al-Kuri, Darsa, le Samha) le lihlekehleke tse peli tsa majoe. E sebakeng se bohōle ba lik’hilomithara tse 200 ho tloha lebōpong la leoatle la Yemen, ’me e lutse hantle Leoatleng la Arabia, karolong e ka leboea-bophirimela ea Leoatle la Indian, le ka bochabela ho Kou ea Aden le Leoatle le Lefubelu—e leng libaka tse peli tsa metsi tse hokahanyang Leoatle la Mediterranean le Leoatle la Mediterranean. Asia Boroa le Bochabela bo Hōle. Kahoo, e haufi le tsela ea bohlokoa ea likepe e etsang hore khoebo pakeng tsa Bochabela le Bophirimela e atlehe moruong. Ho hakanngoa 20,000 likepe tsa likepe li feta Socotra selemo le selemo, li nkile karolo ea 9 lekholong ea oli ea lefatše.
Sehlekehleke sa Socotra, sehlekehleke se seholo ka ho fetisisa, se emetse ho potoloha liphesente tse 95 sebakeng se seholo sa lihlekehleke tsa Socotra. Liphesente tse mashome a mararo a metso e supileng tsa limela tsa eona tse 825 ba tsoaletsoe sehlekehlekeng. Socotra e boetse e amohela ho feta 190 mefuta ea linonyana, le karolo ea 90 lekholong mefuta ea eona ea lihahabi e fumaneha sebakeng sa lihlekehleke. Liphesente tse mashome a robong a metso e mehlano mefuta ea likhofu tsa naha e fumaneha feela sehlopheng sa lihlekehleke. Liphoofolo tsa eona tse fapaneng tsa leoatle li kenyelletsa Likorale tse 253 tse hahang mafika le mefuta e 730 ea litlhapi tsa lebopong. Baahi ba batho ba sehlopha sa lihlekehleke, ba lulang haholo lihlekehlekeng tsa Socotra le Abdul al-Kuri, ba phela bophelo bo bonolo, ho itšetlehile haholo ka ho rua kapa ho tšoasa litlhapi bakeng sa mekhoa ea bona ea boipheliso.
Libaka tsohle tsa likarolo tsa Socotra li fanoe tshireletso ya molao ya tikoloho ka UNESCO. E nkoa e le e 'ngoe ea linaha tsa lefats'e lihlekehleke tse hlano ka ho fetisisa tsa mefuta-futa ka Boleng bo Ikgethileng ba Bokahohle ka lebaka la eona limela le liphoofolo tse ikhethang. Ka 2008, Socotra e khethiloe e le Sebaka sa Bohlokoa ba Lefatše sa UNESCO.
Mosebetsi o seng molaong le ho hlekefetsoa ka ho Fetisisa
Ka 2015, maholiotsoana a mabeli a ile a otla Socotra, a baka tšenyo e khōlō ea batho, ea tikoloho le ea mehaho, 'me a bontša hore sehlekehleke sena se kotsing ea ho fetoha ha boemo ba leholimo. UAE e rometse lithuso tsa botho ho Socotra, lokisitsoe likolo, lipetlele, matlo, litsela, le tsamaiso ea metsi, le ho theha litsi tsa bophelo bo botle.
Komiti ea Bohlokoa ba Lefatše (WHC) e boletse ho tšoenyeha mabapi le tšenyo e bakiloeng ke maholiotsoana le litokiso tse neng li hloka ho etsoa mme a kopa Lekhotla la Ts'ireletso ea Tikoloho ea Yemen (EPA) ho etsa bonnete ba hore litokiso li latela Tataiso ea Ts'ebetso ea Lefa la Lefatše, marang-rang a litsela a se ke a atolosoa, 'me ho tsosolosoa ha kou ea leoatle e senyehileng ho lekanyetsoe ho boemo ba eona ba pele.
Qalong, baahi ba Socotra ba ile ba ananela thuso ea UAE. Leha ho le joalo, butle-butle, ba ile ba qala ho hlokomela hore UAE, setho sa bohlokoa ntoeng ea koporasi e etelletsoeng pele ke Saudi Yemen, e ne e holisa boteng ba eona ba sesole Socotra. Liofisiri tsa UAE li ile tsa qala ho etela sehlekehlekeng sena khafetsa. Lifofane tse tsamaisang thepa ea sesole fihla ka litanka tsa ntoa, likoloi tse hlometseng, le masole, le hoja Socotra e ne e sa kenelle ntoeng.
UAE le eona e ile ea atolosa boema-fofane ba sehlekehlekeng sena motse-moholo, Hadibo, ea haha libaka tsa sesole le likampo le ho kenya tse 'maloa. litora tsa puisano le mekhoa e 'meli ea bohlale ba matšoao (SIGINT). Liketso tsena li hatakela boipuso ba Yemen tlas'a molao oa machaba le Tumellano ea Bohlokoa ea Lefatše ea 1972.
Ho ile ha boela ha totobala hore UAE e ntse e tiisa taolo ea eona ho Socotra ka moemeli oa eona, Southern Transitional Council (STC). Sehlopha sa batho ba ikarotseng se batlang boipuso ba mebuso e ka boroa ho tloha leboea, STC e tšehelitsoe ka lichelete le ho tšehetsoa ka sesole ke UAE. Hlooho ea STC, Aidarous Al Zubaidi, o lula Abu Dhabi.
Ba boholong UAE ba ile ba leleka 'musisi oa Socotra le molulasetulo oa EPA, ba ba nkela sebaka ka batho ba tšepahalang ho Emirates. Ba boetse ba nkile sebaka sa masole a Yemen a lebelang boema-fofane le boema-kepe ka masole a UAE, ba abela moemeli oa UAE sehlekehlekeng, le nkeloa sebaka Lifolakha tsa UAE le tsa Rephabliki ea Yemen. Ka selemo sa 2019, mmuso oa US o ile oa romela mabotho ho kenya a Patriot missile tsamaiso ea Socotra ka kopo ea UAE.
Takatso ea UAE mosebetsing oa Socotra ke ho laola litsela tse haufi tsa likepe tsa likepe, ho theha setsi sa bohlale, le ho ntshetsapele indasteri ya bohahlaudi sehlekehlekeng sena.
UAE e sentse haholo mokhoa oa bophelo ho baahi ba lihlekehleke. Mohlala, sehlekehlekeng sa Abd al-Kuri, baahi ba lulang sehlekehlekeng sena ba ile ba lelekoa ka thata ka 2022 ho ea theha. setsi sa sesole sa UAE- tlōlo ea molao oa machaba oa botho le molato oa ntoa. Socotra, e nang le baahi ba 60,000, UAE e khothalelitse baahi ho rekisa matlo a bona, e ts'episa beng ba matlo a bona le tumello ea ho sebetsa UAE, hammoho le bophelo bo botle.
Moeti ea lakatsang ho se tsejoe ka lebaka la ts'ireletso le ea tloaelaneng le Socotra o hlalositse hore baahi ba nyahamisitsoe ke bajaki ba tsoang kantle ho naha ba sitisang lefa la bona la tlhaho le ho loants'a sehlekehleke sena. Baahi ba Hadibo ba ruruhile ka lebaka la tšubuhlellano ea baphaphathehi ba Yemen ba balehang ntoa le ka lebaka la basebetsi ba Maindia le ba Pakistani ba tlisitsoeng ke UAE ho sebetsa mererong ea bona ea kaho. Hadibo ka boeona e fetotsoe ke ho hahoa ha konkreite le meaho ea samente ntle le ho ela hloko mekhoa ea setso ea ho haha le ntle le lisebelisoa tse hlokahalang bakeng sa ho tšehetsa baahi ba ntseng ba eketseha, joalo ka tsamaiso ea litšila e lekaneng.
Baahi hangata bonts'a khahlano le UAE mosebetsi. Ba bangata ba bona ba kentsoe teronkong "libaka tsa botlamuoa tse seng molaong” e tsamaisoang ke UAE sehlekehlekeng seo. Ba boetse ba kentse litletlebo le mmuso oa Yemeni, e leng botlamuoeng ba Riyadh, mabapi le ho tlatlapa le ho senya lisebelisoa tsa tlhaho tsa UAE, haholo-holo ho fothola limela le lifate tse sa tloaelehang, ho hapa linonyana tse sa tloaelehang bakeng sa ho romelloa le ho rekisoa UAE, le ho tlosa majoe a khale ho tloha UAE. libaka tsa baepolli ba lintho tsa khale le libaka tsa bolulo.
Ho arabela, mabotho a Saudi a fihlile Socotra ka 2018 ho fokotsa mabifi a UAE. Joalo ka UAE, ba ile ba iphapanyetsa Litaelo tsa Ts'ebetso ea Bohlokoa ba Lefatše, ba aha tora ea bona ea mehala ea mehala le setsi sa sesole mme ba fetolela ofisi ea EPA hore e be. ntlo-khōlō ea bona. Likhohlano ka Socotra li ntse li le teng pakeng tsa balekane ba kopanelo e etelletsoeng pele ke Saudi.
Ho Potlakisa Phetoho ea Boemo ba Leholimo le Tšenyo ea Mefuta-futa ea Lihloliloeng
Ho senya tikoloho ho kenyelletsa ditshebetso tse pedi tse hohlaneng: phetoho ea boemo ba leholimo le ho senngoa ha mefuta-futa ea lihloliloeng, tse matlafatsang ka bobeli. Phetoho ea boemo ba leholimo hase eona e etellang pele tahlehelo ea mefuta-futa ea lihloliloeng; ke tlatlapo e feteletseng ea batho le ho senngoa ha libaka tsa bolulo. Ho sireletsa mefuta-futa ea lintho tse phelang ho thusa ho sireletsa khahlanong le phetoho ea boemo ba leholimo. Tabeng ea United Arab Emirates, baitseki, maparamente le boralitaba ba totobalitse phetoho ea maemo a leholimo ha ba ntse ba iphapanyetsa tahlehelo ea mefuta-futa ea lihloliloeng.
Joalokaha ho boletsoe, UAE e na le boikarabello ba ho senya mefuta-futa ea lihloliloeng tsa UNESCO World Heritage Site: Socotra archipelago.
UAE e bolela hore mesebetsi ea eona e etsa merero ea tsoelo-pele ea nako e telele, haholo-holo tlas'a Khalifa Bin Zayed Al Nahyan Foundation; leha ho le joalo, liketso tsena li hatakela boemo ba molao ba machaba ba Socotra joalo ka Sebaka sa Bohlokoahali ba Lefatše le leano la eona la paballo ea libaka. Temana ea 98 ea Litaelo tsa Ts'ebetso bakeng sa Phethahatso ea Tumellano ea Bohlokoa ba Lefatše e re: “Mehato ea molao le taolo maemong a naha le a lehae e lokela ho netefatsa tšireletso ea thepa likhatellong tsa sechaba, moruo, le liphetoho tse ling tse ka ’nang tsa ama hampe Boleng bo Ikhethileng ba Bokahohle, ho kenyeletsoa botšepehi le/kapa bonnete ba thepa.”
Ho feta moo, mesebetsi ena, e kang ho chesoa ho eketsehileng ha libeso bakeng sa ho fana ka motlakase bakeng sa ho bonesa, lisebelisoa le moea o pholisang moeeng mehahong e sa tsoa ahoa ea sesole, ea bolulo le ea khoebo, e potlakisa ho ba kotsing ea Socotra ho tlelaemete.
Lifate tse fotholang ka metso li ntša carbon dioxide eo li e bolokang. Palo e ntseng e eketseha ea likoloi, literaka, likepe le lifofane tse bakoang ke ts'ebetso ea UAE ea ho tlatlapa sehlekehleke sena khoebong e baka ho eketseha ha likhase tse futhumatsang lefatše, haholo-holo carbon dioxide.
Phetoho ea boemo ba leholimo sehlekehlekeng sena e se e bonahala ka maholiotsoana, ho phahama ha mocheso o tloaelehileng, komello e ntseng e eketseha ea khaello ea metsi, ho fothola lifate tse sa tloaelehang, le phokotso ea tlhahiso ea lijalo bakeng sa batho le liphoofolo, tseo kaofela ha tsona UAE li ntseng li mpefala.
Ka mokhoa o ts'oanang, mesebetsi ea UAE e beha kotsing ea mefuta-futa ea bophelo ba leoatle haufi le lebopo la leoatle le maoatle a haufi a sehlopha sa lihlekehleke. Majoe a likorale a oval a tsoang lebopong la leoatle le granite e khubelu ho tloha li-wadis (liphula) a sebelisetsoa ho aha mabota ho potoloha masimo a rekiloeng lebopong ke batseteli ba tsoang linaheng tsa Gulf, ho latela moahi. Mesebetsi e joalo e iphapanyetsa leano la paballo ea libaka, e senya ponahalo ea naha, ’me e sokela khoholeho ea mobu lebōpong la leoatle le matsoapong nakong ea lipula.
Ka ho nyelisa litlhaloso tsa WHC, UAE e atolositse boema-kepe ba Hadibo ho amohela likepe tsa ntoa tse isang libetsa sehlekehlekeng le. ho tšoasa litlhapi tsa khoebo likepe ho laela litlhapi tse ngata tse rekisoang machabeng le ho rekisoa e le litlhapi tse tsoang UAE. Ka nako e ts'oanang, ba boholong UAE ba thibetse batšoasi ba litlhapi ba lehae ho tšoasa litlhapi haufi le kou ea leoatle, ba ba hanela mokhoa oa ho iphelisa.
Baahi ba boetse ba rekile limela ho tsoa linaheng tse ling, tse atisang ho jara mefuta e meng e hlaselang le ho sebelisa chefo e bolaeang likokoanyana Litemoso tsa WHC hore liketso tse joalo li sokela mefuta-futa ea lintho tse phelang ea Socotra. Ho ea ka Socotra UN Zoning Plan, 2000, Article 10: “Ho thiba lipeō, lipeo, chefo e bolaeang likokoanyana kapa manyolo lihlekehlekeng tsa Socotra ha hoa lumelloa ntle le haeba balaoli ba ikarabellang ba entse tlhahlobo le tlhahlobo e hlokahalang ’me ba fane ka tumello ka tšebelisano le lekhotla.”
UAE e boetse e na le sebaka sa bohahlauli, ho bapatsa Socotra e le sebaka sa phomolo sa bahahlauli ba li-visa. e hlahisitsoe ke UAE ha e ntse e tsamaisa lifofane ho tloha Abu Dhabi.
Hase Motlae
UAE e senya se seng sa lihlekehleke tse nang le mefuta e mengata ka ho fetisisa lefatšeng ka bophara le ho potlakisa phetoho ea maemo a leholimo. Leha ho le joalo, ke naha e ikarabellang bakeng sa ho tšoara UN COP28, ka molaoli oa eona ea phahameng oa oli a okametseng seboka sa boemo ba leholimo.
Baetapele ba lefats'e le UN ba shebahala ka tsela e 'ngoe, ba nolofalletsa UAE ho phehella litlolo tsa eona tsa machabeng ntle le kotlo. Batšehetsi ba boemo ba leholimo le mekhatlo ea tikoloho ba iphapanyetsa koluoa e potlakileng ea mefuta-futa ea lihloliloeng hobane ba tsepamisitse maikutlo haholo ho ntšoeng ha libeso.
Ka mokhoa o ts'oanang, mecha ea litaba e tloaelehileng ha e bone tlamo ea ho tlaleha timetso ea UAE ea Sebaka sa Bohlokoa sa Lefatše sa UNESCO.
E tletse likhang, COP28 e mateanong a litsela; e ka khutlisetsa ts'epo ea eona ka ho pepesa litlolo tse kholo tsa tikoloho, joalo ka tsa UAE sehlekehlekeng sa Socotra, 'me ea amohela mokhoa o akaretsang o kenyelletsang ho sireletsa mefuta-futa ea lihloliloeng, kapa ea tsoela pele ho theoha.
Mouna Hashem, PhD, ke moeletsi oa machaba oa nts'etsopele ka boiphihlelo bo batsi ba ho lekola ntshetsopele mananeo le maano ka Mekhatlo ea Machaba a Kopaneng (Lenaneo la Ntšetso-pele la Machaba a Kopaneng, UNICEF, Mokhatlo oa Machaba oa Basebetsi) le mekhatlo e meng, ho akarelletsa le Komiti ea Machaba ea Sefapano se Sefubelu, le Banka ea Lefatše, har'a ba bang. Hape ke mofuputsi oa nts'etsopele ea Yemen ea moruo le moruo. Lingoliloeng tsa hae li akaretsa litaba tse ngata tse amanang le puso, pheliso ea bofuma, le nts'etsopele. Ke mothusi ho Observatory.
Martha Mundy ke moprofesa ea hlahelletseng oa thuto ea anthropology Sekolong sa London sa Economics. O qalile mosebetsi oa hae oa ho etsa lipatlisiso ka leboea ho Yemen (1973-77), eaba o ruta Jordane, Lebanon, Fora, United States le United Kingdom. Ka 2011-12, o ile a khutlela Yemen ho ea sebetsa le litsebi tsa temo mabapi le phetoho ea temo. Ho tloha ha ntoa e qala ka 2015, o hlahlobile phello ea leano le ntoa sechabeng sa mahaeng sa Yemen le lits'ebetso tsa lijo, ho kenyelletsa le ho ngola tlaleho "Maano a Kopano Ntoeng ea Yemen” (World Peace Foundation, Fletcher School of Law and Diplomacy, 2018). Ke mothusi ho Observatory.
Sehlooho sena se hlahisoa ke Lefatshe | Lijo | Bophelo, morero oa Setsi se Ikemetseng sa Litaba.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate