Ho khethoa ha ramotse oa Teheran ea thata, Mahmoud Ahmadinejad, holim'a Mopresidente oa mehleng Ayatollah Hashemi Rafsanjani joalo ka hlooho e ncha ea Iran ntle ho pelaelo ke tšitiso ho ba tšepileng ho ntšetsa pele tokoloho e kholo ea sechaba le lipolotiki naheng eo. Leha ho le joalo, ha ea lokela ho bonoa e le ho fetohela ka ho le letona ke bakhethoa ba Iran. Rafsanjani ea lilemo li 70—e leng moruti le morekisi oa likoloi oa pele ho tloha setsing sa lipolotiki - o ne a hlahisoa e le motho ea itekanetseng haholoanyane. Taba ea hore ebe e ile ea e-ba ralimilione ha a ntse a le pusong e ne e bonahala e se ea bohlokoa ho feta morero oa hae o itekanetseng oa liphetoho. Ka lehlakoreng le leng, ramotse e monyane oa Tehran o ile a shebana le mahlomola a mafutsana le ho hloekisa bobolu.
Naheng ea Iran, matla a 'nete a lipolotiki a lutse ho bo-ralipolotiki ba sa khethoang, ba moruo le ba mapheo a nepahetseng, mme likhethong tsa la 25 Phuptjane, bakhethi ba Iran ba ile ba qobelloa ho khetha lipakeng tsa bonkgetheng ba babeli ba nang le liphoso. Mohanyetsi ea batlang a lokolohile o ile a iponahatsa e le setsebi sa maemo a holimo, 'me mohanyetsi oa hae ea matla o ile a khona ho bokella sehlopha sa bakhethi ba mahaeng, ba sa rutehang, le ba fundamentalist ho etsa lets'olo la pseudopopulist le ipapisitseng le ho khothaletsa boitšoaro le boetapele ba bohlokoa. Boemo bo joalo ba lipolotiki ha boa lokela ho ba bo sa tloaelehang ho bakhethi ba Amerika.
Ehlile, Washington ha ea ka ea fa batho ba Irani khothatso e kholo ea ho khetha motho e mong ea tsoelang pele ho etella naha ea bona pele. Ho tloha likhethong tsa 1997 tsa Mopresidente ea tsoelang pele oa phetoho Mohammed Khatami, United States e matlafalitse likotlo tsa eona tsa moruo khahlanong le Iran mme e bile e sokela tlhaselo ea sesole. Le hoja batho ba bangata ba Iran ba ne ba ka rata ho ntlafatsa likamano le United States, ho bonahala ba ile ba fumana molaetsa oa hore bora ba U.S. khahlanong le naha ea bona bo ne bo tla tsoela pele ho mang kapa mang eo ba mo khethang e le mopresidente.
Lits'oants'o tsa mantlha tsa Washington mabapi le Tehran li shebane le khatello ea mmuso oa Iran ea tokoloho ea lipolotiki, ts'ehetso ea eona ea bokhukhuni le pherekano, le lenaneo la eona la nyutlelie. Leha tsena tse tharo kaofela e le libaka tse amehang ho sechaba sa machabeng, litekanyetso tse habeli tse bonts'itsoeng ke tsamaiso ea Bush le boetapele ba congressional ba li-partisan ha ba hatella litaba tsena ha baa etsa letho ho khothaletsa tokoloho ea motho ka mong, bokhukhuni le ho se atolose ha batho Iran kapa tikolohong eo. ka kakaretso.
Khalemelo ea U.S ea Ts'ebetso ea Likhetho
Tsamaiso ea Bush e lekile ho sebelisa mokhoa o fosahetseng oa likhetho Rephaboliking ea Islamic ea Iran ho tsoela pele ho arola naha eo le ho nyelisa 'muso oa eona. Leha ho le joalo, leha ho na le pitso e entsoeng ke baholehuoa ba bang ba United States bakeng sa ho ts'oara, ba fetang karolo ea bobeli ho tse tharo ea bakhethoa ba tšoanelehang ba Iran ba ile ba ea likhethong nakong ea potoloho ea pele, e leng liperesente tse holimo ho feta likhethong tsa morao-rao tsa mopresidente oa U.S.
Leha ho le joalo, ba bangata, leha e se bohle, ba nang le maikutlo a phetoho ba ile ba thibeloa ho matha, 'me kaha Mopresidente Khatami a ne a sa khone ho lokolla tsamaiso ea lipolotiki, baruti ba sa khethoang ba nang le mekhoa e metle ba ntse ba khona ho busa Iran. Leha ho le joalo, ho sa tsotellehe mefokolo ena ea 'nete, lets'olo la likhetho le ile la sebelisoa ke mokhatlo o ntseng o hola oa demokrasi ho khothaletsa lipuisano tse kholo tsa lipolotiki le ho tebisa ho kenya letsoho ha sechaba tšebetsong ea sechaba.
Ka lekhetlo la pele ho tloha ha Iran e fetoha rephabliki lekholong la kotara e fetileng, likhetho tsa mopresidente li ile tsa qobelloa ho kena moketjaneng oa bobeli. Ho soetseha ha likhetho tse fanoeng ho lebisitse ho fokotseng palo ea bakhethoa nakong ea likhetho, empa ho hlakile hore batho ba bangata ba Irani ba ne ba nka sephetho se le bohlokoa ho lekana ho tiisa hore ba nka karolo tšebetsong ea likhetho. Batho ba bangata ba Irani ba ne ba ikutloa eka ba na le karolo e itseng tsamaisong.
Leha ho le joalo, Mopresidente Bush o ile a tsitlallela hore likhetho tsa Iran li hlōlehile ho finyella "litlhoko tsa motheo tsa demokrasi" le hore "rekoto ea khatello" ea babusi ba naha e entse hore likhetho e be tse seng molaong. ho pholletsa le mekhahlelo ea lipolotiki, bao bongata ba bona ba hopolang kamoo United States e entseng ho lihuoa ha 'muso oa ho qetela oa demokrasi oa naha ea bona ka 1' me ea tšehetsa puso ea khatello ea shah e neng e sa khethoa ho fihlela a lelekoa ka phetohelo e tummeng ka 1953.
Boiteko ba tsamaiso ea Bush ea ho hlahisa boemo ba lipolotiki naheng ea boahelani ea Iraq le Afghanistan bo phahametse ba Iran le bona bo hlolehile ho kholisa bakhethi ba Iran. Leha linaha tseo li sa tsoa ba le mekhoa ea likhetho tse hlokang leeme, ka bobeli li tšoeroe ke matšolo a tšollo ea mali a neng a etelletsoe pele ke Mamosleme a fetelletsang litaba esita le matšolo a loantšanang le mali a mangata a hlophisitsoeng ke United States. Ho feta moo, Baghdad le Kabul ha ba na taolo e tobileng ho boholo ba linaha tsa bona, 'me ha ho le ea mong oa mebuso ena e khethiloeng e khonneng ho bonts'a boipuso ba 'nete ho tsoa sesoleng sa US le pusong ea moruo.
Ho sheba boholo ba lilekane tse ling tsa US sebakeng sena ha ho fane ka khothatso e ngata ho ba lakatsang tokoloho e kholoanyane le demokrasi. Ha ho na likhetho tsa tlholisano bakeng sa mopresidente, tonakholo, kapa mofuta ofe kapa ofe oa lekhotla la ketsa-molao le ka qalang le ho fetisa melao e utloahalang le ho etsa leano la sebele Saudi Arabia, Jordan, Egepeta, Oman, Kuwait, Bahrain, Qatar, United Arab Emirates, Pakistan. , Uzbekistan, kapa Azerbaijan, le hoja mebuso ena ea bohatelli e tšehelitsoe ke thuso ea sesole le ea moruo ea U.S. Ehlile, boholo ba mebuso e ikopantseng le US tikolohong eo ha e na demokrasi ho feta Iran.
Bonyane 'muso o busang oa Iran ha o bolaee baipelaetsi ka makholo kapa ho belisa bahanyetsi ho fihlela lefung, joalo ka mmuso oa Karimov o tšehelitsoeng ke Uzbekistan. Leha e le hore baetapele ba hajoale ba Iran ha ba nke boholo ba maruo a naha mme ba thibela matla a lipolotiki ho lelapa le le leng le atolositsoeng, joalo ka bohatelli ba malapa a tšehelitsoeng ke U.S. Saudi Arabia le mahosana a mang a Hloahloeng ea Arabia. 'Me bakhethi ba Iran ba ile ba sireletsoa liketsong tse sehlōhō tsa letsatsi la likhetho tse kang tsa Egepeta tlas'a puso ea bohatelli ea Mubarak e tšehetsoeng ke U.S., moo mapolesa a sa tsoa felehetsa masholu a tšehetsang' muso ho hlasela sehlopha sa basali ba ileng ba iteta sefuba ho tšoara boipelaetso bo se nang mabifi ho tšehetsa tokoloho e kholoanyane ea lipolotiki.
Leha ho le joalo Iran feela, eseng mebuso ena ea bohatelli e tšehelitsoeng ke U.S, e mamellang litletlebo tsa Mopresidente Bush tsa hore matla a matsohong a "ba seng bakae ba sa khethoang." Likhetho tsa Iran, hobane bakhethoa ba basali ba ne ba thibetsoe peisong ea bopresidente, empa o thoholetsa likhetho tsa lekhotla la lehae la Saudi Arabia, moo basali, ho fapana le Iran, ba neng ba bile ba sa lumelloa ho vouta.2
Maemo a joalo a habeli ho hang ha a lokafatse khatello, khaello ea likhetho tsa 'nete ts'ebetsong ea likhetho, le liphoso tse ling tse ngata tsa baetapele ba Iran ho ikamahanya le maemo a machaba a litokelo tsa botho le mmuso oa boemeli. Leha ho le joalo, ba bonts'a hore maikutlo a mabeli a Washington mabapi le khaello ea demokrasi le litokelo tsa botho Iran ha e bakoe ke takatso ea ho ntlafatsa mehopolo ena, empa ho tsoa takatsong ea ho otla, ho itšehla thajana le ho sokela sesole se ruileng ka oli. naha e hanang ho sebelisana ka ho lekaneng le meralo ea moruo le maano ea U.S. Middle East.
Ketso le Bokhukhuni
Lehloeo la US ho Iran hangata le latela liqoso tsa bofetoheli le bokhukhuni ho feta meeli ea eona. Mohlala, Washington e ile ea leka ho qosa Tehran bakeng sa mokhatlo o tummeng o hananang le ’muso seterekeng sa Maarabo sa Bahrain se Persian Gulf, moo bongata ba Mamosleme a Shiite a ileng a qala ho hanyetsa puso ea bompoli ea borena ba Mamosleme a Sunni lilemong tsa bo-1980. United States e boetse e batla ho hokahanya Iran le liketso tsa bokhukhuni - ka bobeli ka baemeli ba eona le ka lihlopha tsa lehae - 'me ea qosa Tehran ka litšokelo tsa sesole le liketso tsa ho khelosa mebuso ea Maarabia sebakeng seo. Le linaha tsa Maarabo tse belaellang maikemisetso a Iran, leha ho le joalo, li bontšitse ho tšoenyeha ka tšekamelo ea U.S. ea ho hlalosa "lihlopha tsa likhukhuni tse tšehelitsoeng ke Iran" ka bophara, ho kenyelletsa, mohlala, likhukhuni tsa Lebanon tse loantšang mabotho a Iseraele pele ho Iseraele. ™ e tla tlosoa ka May 2000.
Leha mahlahana a Iran a koetlisitse, a tšehelitse ka lichelete le ho fana ka libetsa ho lihlopha tse 'maloa tsa Mamoseleme a feteletseng, liqoso tsa US tsa boikarabello bo tobileng ba Iran bakeng sa liketso tse itseng tsa bokhukhuni khahlano le lipheo tsa Isiraele kapa Amerika li ntse li belaetsa. Mohlala, Washington e ile ea beha khatello e kholo ho mmuso oa Saudi hore o kenyelletse Iran tlhaselong ea bokhukhuni ea 1996 Khobar Towers e Dharan, e ileng ea bolaea masole a 19 a US, leha bafuputsi ba Saudi ba sa ka ba fumana khokahano e joalo. Iran e phephelitse United States ho hlahisa bopaki sebokeng sa machaba sa boahloli ho paka liqoso tsa eona, empa Washington e hanne. .
Lipatlisiso tsa Lefapha la Naha la U.S. li senola hore tšehetso ea Iran bakeng sa bokhukhuni e tsoa ka ho khetheha ho Balebeli ba Revolutionary le lits'ebeletso tsa Bohlale, tseo ka bobeli li leng kaholimo ho taolo ea mopresidente le lekhotla la ketsamolao la Iran. Ho feta moo, liketso tse ngata tsa bokhukhuni ba machaba tse amanang ka ho hlaka le Tehran li lebisitsoe ho bahanyetsi ba Iran ba lelekiloeng, eseng khahlanong le United States. e khelositse tlhokomelo ea boetapele ba eona. Ho feta moo, Ma-Irani a fapane ka setso le bolumeli ho Maarabia a Sunni a laolang boholo ba Middle East. Sebopeho sa maemo a phahameng sa Boislamo ba Shiite se neng se sebelisoa Iran se fokotsa boipiletso ba phetohelo e le mohlala bakeng sa linaha tse ling tsa Bochabela bo Hare.
Ho na le bopaki bo fokolang ba ho tšehetsa litemoso tsa Washington mabapi le meralo e mabifi ea Iranian Koung ea Persia, kapa. Iran ha e so sokele - ebile ha e na lebaka la ho qholotsa - khohlano ea litsela tsa leoatle, joalo ka ha bahlahlobisisi ba 'maloa ba U.S. ba tšohile. Iran bonyane e ts'epa joalo ka baahisani ba eona ba Maarabia mabapi le ho sesa ho sa thibeloang, kahoo haeba e ne e ka koala Straits of Hormuz, Iran e ne e tla intša kotsi haholo. Ka liphaephe tse fokolang tse sebeletsang libaka tsa eona tsa oli tse ka boroa, Iran e itšetlehile haholo ka likepe tsa likepe ho feta naha efe kapa efe e lebopong la Persia Gulf.
Iran e fokotse haholo tšebeliso ea eona ea sesole ka lebaka la mathata a sa feleng a moruo. Ka 'nete, ka lidolara tse sa feleng, tšebeliso ea sesole sa Iran ha se karolo ea boraro ea seo e neng e le sona lilemong tsa bo-1980, ha Washington e ne e romela libetsa ho Rephabliki ea Maislamo ka sekhukhu. bokhoni ba metsu, ho sebeletsa (hammoho le Sesole sa Metsing sa U.S.) e le matla a thibelang.
United States e boetse e qotsitse ho hapa ha Iran lihlekehlekeng tse tharo tse nyane tse boletsoeng ke United Arab Emirates e le bopaki ba meralo e mabifi ea Iran Koung ea Persia. Tunbs—ka 7 tlasa shah le ka khothatso ea U.S. le Borithane.1971
Teko e 'ngoe ea litmus ea meralo e mabifi ea naha ho baahisani ba eona ke theko ea sesole. Ha naha e bokella lihlomo, e matlafatsa mabotho, 'me e fumana koetliso, monyetla oa hore e ka qala ntoa oa eketseha, hobane monyetla oa katleho oa eketseha. Tabeng ena, Iran le eona e bonahala e se tšokelo e nyane. Theko ea sesole ea Iran e amanang le Gulf States e tlase haholo ho feta kamoo e neng e le ka teng lilemong tsa bo-1970 tlasa shah, ha United States e ne e hlile e khothaletsa thekiso ea libetsa ho Iran. Ntle le moo, boholo ba matla a sesole sa Iran a ile a senngoa ke United States ntoeng ea litanka tsa 1987-88, 'me Iran e ile ea lahleheloa ke boholo ba libetsa tsa eona tsa fatše nakong ea tlhaselo ea Iraq ea 1988. Hoo e ka bang halofo ea lihlahisoa tsa Iran tsa libetsa tse kholo tsa naha li ile tsa senngoa nakong ea ntoa le Iraq. tshoso e kgopisang ya sebele sebakeng. Ehlile, litanka le lifofane tsa Iran li hlile li ba tlase ho feta ka 9
Mabapi le likhohlano tse ka 'nang tsa e-ba teng moeling o ka bochabela oa naha, Iran e ile ea atamela ho phatlalatsa ntoa khahlanong le' muso oa Taliban oa Afghanistan ka 1998 ka lebaka la khatello e khahlanong le sehlotšoana sa Shiite sa naha le lipolao tsa baemeli ba robong ba Iran motseng o ka leboea. ea Mazar-e-Sharif. Iran e amohetse baphaphathehi ba Maafghan ba ka bang limilione tse peli nakong ea lilemo tse fetang 20 tsa ntoa Afghanistan, naha eo Ma-Irani a nang le likamano tse haufi tsa merabe le eona. Iran e boetse e fane ka tšehetso ea sesole bakeng sa Northern Alliance ntoeng ea eona khahlanong le Taliban. Ho sa tsotellehe sena sohle, tsamaiso ea Bush e lemositse Iran hore e se ke ea kena-kenana le litaba tsa ka hare tsa Afghanistan, keletso e makatsang e tlang joalokaha e entse ka mor'a likhoeli tse ngata tsa ho kena-kenana le US Afghanistan e neng e kenyelletsa libomo tse matla, ntoa ea fatše, ho lelekoa ha 'muso o le mong, le ho kenya emong.
Tsamaiso ea Bush e boetse e boletse hore Tehran e lumelletse litho tsa al-Qaida ho batla sehalalelo Iran, leha e sa khone ho fana ka bopaki bo bongata mabapi le seo. Ha e le hantle, Iran e hanyetse ka matla al-Qaida mme e amohetse ho lelekoa ha bona Afghanistan. Ka mokhoa o ts'oanang, al-Qaida e 'nile ea hanyetsa Iran, karolo e' ngoe e le ka lebaka la Boislamo ba Shia, boo Osama bin Laden le balateli ba hae ba Sunni ba bo nkang e le bokhelohi.
Litlaleho tsa US tsa tšehetso ea Iran bakeng sa bofetoheli ba Iraq li makatsa ka ho khetheha, ha ho nahanoa ka likamano tse haufi le mopresidente oa Iraq, tonakholo, le baetapele ba bongata ba mokhatlo oa ma Shiite kopanong ea naha. Iran ha e na thahasello ea ho tšehetsa bofetoheli bo etelletsoeng pele ke Sunni, leha - joalo ka ma Iraqi a mangata - e ka rata hore United States e hule mabotho a eona kapele kamoo ho ka khonehang mme e lumelle mmuso o khethiloeng oa Iraq bobusi bo boholo.
Leha ho le joalo, leha ho na le liqoso tsa tsamaiso ea Bush le baetapele ba congressional ba mekha ka bobeli, ha Iran e le tšokelo e kholo ho Isiraele. Isiraele e arohantsoe le Iran ka limaele tse fetang 600, 'me sesole sa moea sa Isiraele se khona ho thunya sefofane sefe kapa sefe sa Iran nako e telele pele se ka fihla meeling ea Isiraele. Israel e boetse e na le ts'ireletso e matla khahlanong le limisaele tse mahareng. Ha ho na monyetla oa hore Isiraele e ka be e hlometse 'muso oa Ayatollah Khomeini ka sekhukhu ho pholletsa le lilemo tsa bo-1980 haeba Rephaboliki ea Islamic e ne e nkuoa e le tšokelo, haholo hobane likarolo tse thata tse khahlanong le Isiraele li ne li hlahelletse haholo mmusong oa Iran nakong eo ho feta kamoo ba neng ba le teng. hona joale.
Lenaneo la Nyutlelie la Iran
Kaha o se a atlehile ho thetsa boholo ba Congress le sechaba sa Amerika ho lumela hore Saddam Hussein's Iraq e na le lenaneo le sebetsang la libetsa tsa nyutlelie, tsamaiso ea Bush le baetapele ba mekhatlo ka bobeli ba se ba bolela hore ke Iran e nang le lenaneo le sebetsang la libetsa tsa nyutlelie. . Joalo ka Iraq, tsamaiso ha e shebahale ka mosa ho ba botsang maikutlo a eona. International Atomic Energy Agency (IAEA) ke mokhatlo oa Machaba a Kopaneng o ikarabellang ka molao bakeng sa ho beha leihlo ho lateloa ha Tumellano ea Nuclear Non-proliferation Treaty (NPT), eo Iran, United States, le linaha tsohle ntle le tse seng kae e leng litho tsa eona. Ha IAEA e phatlalatsa tlaleho e qaqileng ka Pulungoana 2004 e etsa qeto ea hore tlhahlobo ea eona e pharalletseng ha ea ka ea senola bopaki ba hore Iran e ntse e phehella lenaneo la libetsa tsa nyutlelie, tsamaiso ea Bush e ile ea arabela ka ho leka ho leleka motsamaisi oa IAEA.
Hajoale, Ma-Irani a khonne ho qoba koluoa ka lipuisano le baemeli ba European Union (EU). Iran e lumetse ho emisa mananeo a eona a ntlafatso le ts'ebetso ea uranium ho fihlela ho fihleloa tumellano ea ka ho sa feleng, eo Ma-Irani a ts'epileng hore e tla kenyelletsa le litumellano tsa lipolotiki le moruo ho tsoa ho Maeurope.
Tsamaiso ea Bush ha e so tšehetse boiteko ba lipuisano tsa Europe, leha ho le joalo. John Bolton, mokwaledi wa mehleng wa mmuso wa taolo ya dibetsa le tshireletso ya matjhaba mme ha jwale e le lenqosa le kgethilweng la UN, o phatlalalitse hore leano la EU la ho buisana le Iran "le ne le tla hloleha." mokhoa o mong oa likhohlano oa likotlo tsa UN ka lebaka la litlolo tse bonahalang tsa pejana tsa Iran tsa litumellano tsa IAEA. Bolton o phehile khang bakeng sa "ketso e matla" ea sesole ke United States, haeba Lekhotla la Ts'ireletso la UN le hloleha ho beha likotlo tseo Washington e li batlang.11
Boiteko ba tsamaiso ea Bush ha bo so fumane tšehetso e ngata, leha ho le joalo, karolo e 'ngoe ka lebaka la maemo a habeli a U.S. United States e thibetse ts'ebetsong ea qeto e fetileng ea Lekhotla la Ts'ireletso la UN e kopang Iseraele ho beha lisebelisoa tsa eona tsa nyutlelie tlas'a tsamaiso ea IAEA. Washington e boetse e hlakotse liqeto tse ipiletsang ho Pakistan le India ho felisa libetsa tsa nyutlelie le metsu ea nako e telele.13
Ho sa tsotellehe liqoso tse tsoang ho liofisiri tsa U.S. tsa hore “ha ho pelaelo hore Iran e na le lenaneo la lekunutu la tlhahiso ea libetsa tsa nyutlelie,â€14 ha ho motho ea khonneng ho qotsa bopaki leha e le bofe bo tšehetsang qoso e joalo. Joalo ka ho etella pele tlhaselong ea 2003 ea Iraq, leha ho le joalo, baetapele ba congressional ba Democratic ba kentse letsoho puong e tšosang ea tsamaiso ea Bush mabapi le ts'okelo ea nyutlelie e tsoang Iran mme ba sirelelitse litekanyetso tse habeli tsa White House tse shebaneng le libetsa tsa nyutlelie tseo ho thoeng ke tsona. Lenaneo la mohanyetsi ha le ntse le iphapanyetsa lihlomo tsa libetsa tsa nyutlelie tse hlakileng le tse netefalitsoeng tsa balekane ba U.S. joalo ka Israel, Pakistan, le India. Senator Hillary Rodham Clinton, ea bonoang ka bongata e le moetapele oa khetho ea mopresidente oa 2008 oa Democratic, o phatlalalitse hore tebello ea hore Iran le eona e ka etsa libetsa tsa nyutlelie “e tlameha ho se amoheloe ke lefatše lohle,†kaha e ne e tla "re sisinya motheo. tšireletseho ea lefats'e ho isa khubung ea eona.â€15 Ka mokhoa o ts'oanang, moetapele oa House Democratic Nancy Pelosi o kopile hore ho thehoe “mokhatlo oa machaba o khahlanong le ho ataâ€o theiloeng boitekong ba linaha tse ngata ho loantša bokhukhuni. O khothalelitse hore sebakeng sa ho hlophisa khahlano le ho ata ha nyutlelie ka kakaretso, koporasi e joalo e lokela ho shebana le Iran, leha ho bonahala eka Rephaboliki ea Islamic e na le tšebelisano ea hajoale le boitlamo ba eona ba NPT. Baetapele ba demokrasi ba bonahala ba ikemiselitse ho ts'ehetsa tsamaiso ea Bush ka bofofu liqosong tsa eona tse fetelletseng le tse khethileng tsa tšokelo e haufi e tsoang naheng e hole e etsahalang hore e lule holim'a oli e ngata.
Ho bohlokoa ho hlokomela hore leha lenaneo la nyutlelie la Iran le na le khotso ka ho felletseng, litšenyehelo tse ngata haholo le likotsi tsa tikoloho tse tsoang tlhahisong ea matla a nyutlelie li e etsa khetho e mpe bakeng sa linaha tse tsoelang pele, haholo-holo tse nang le mehloli e mengata ea matla. ’Me kotsi ea hore e sebelisoe e le tšireletso bakeng sa lenaneo la lekunutu la libetsa tsa nyutlelie ka sebele ke ea sebele.
Leha ho le jwalo, United States e ntse e tlamehile ho ya ka Tumellano ya Ho se Atolose ha Nyutlelie ho dumella dinaha tse saenneng tse boemong bo botle ho fihlella thekenoloji ya nyutlelie ya kgotso. Ho makatsang ke hore tokisetso ena e khothalletsang tšebeliso ea matla a nyutlelie qalong e ne e kenyelelitsoe ho NPT ka lebaka la takatso ea Washington ea ho ntšetsa pele indasteri ea matla a nyutlelie. Leha ho le joalo, ho sa tsotellehe hore na takatso ea Iran ea nyutlelie e kae le hore na liphello tsa lipuisano tse ntseng li tsoela pele tsa EU ke life, United States e boemong bo bobe ba ho nka boetapele bo bongata molemong oa ho se kenye letsoho.
E lahlehetsoe ke maikutlo a hona joale a Bush mabapi le merero ea nyutlelie ea Iran ke taba ea hore United States - ho tloha tsamaisong ea Eisenhower ho pholletsa le lilemo tsa Carter - e nkile karolo e kholo ho nts'etsopele ea lenaneo la nyutlelie la Iran. Ka 1957, Washington le Tehran ba ile ba saena tumellano ea bona ea pele ea tšebelisano ea nyutlelie ea lehae. Lilemong tse mashome a mabeli tse latelang, United States e ile ea fana ka Iran eseng feela ka thuso ea botekgeniki empa ka mochini oa eona oa pele oa liteko oa nyutlelie, o felletseng ka uranium e ntlafalitsoeng le plutonium e nang le li-isotopes tse fissile. Ho sa tsotellehe ho hana ha shah ho thibela monyetla oa hore Iran e hlahise libetsa tsa nyutlelie, tsamaiso ea Ford e ile ea lumela hore Iran e rekisetsoe li-reactors tse robeli tsa nyutlelie (ka mafura) 'me hamorao ea hlakola thekiso ea lasers eo ho lumeloang hore e khona ho matlafatsa uranium. Ho feta kotsi leha e le efe e tsoang ho li-mullahs tse seng li le matla, megalomania ea shah e ile ea etella pele babuelli ba taolo ea libetsa ho tšaba ho faposoa ha theknoloji molemong oa sesole.
The Washington Post e tlaleha hore Mopresidente oa pele ea neng a tsilatsila Ford o ile a tiisetsoa ke baeletsi ba hae hore Iran e ne e thahasella feela tšebeliso ea khotso ea matla a nyutlelie ho sa tsotellehe mehloli e mengata ea naha ea oli le khase ea tlhaho.17 Ho makatsang ke hore, mongoli oa Ford oa Tšireletso e ne e le Donald Rumsfeld, mookameli oa basebetsi ba hae e ne e le Dick Cheney, 'me hlooho ea hae ea boiteko ba ho se kenye letsoho Lefapheng la Taolo ea Lihlomo le Tlhokomelo ea Lihlomo e ne e le Paul Wolfowitz, bao kaofela ha bona e le liofisiri tsa tsamaiso ea hajoale - ba tsitlalletse hore Iran lenaneo la nyutlelie le tlameha ho nkoa hore le na le likopo tsa sesole.
Maikutlo a Iran mabapi le Litlhoko tsa Tšireletso
Ka ho ameha ka ho ata ha libetsa tsa nyutlelie sebakeng se senyehileng, Tehran e kopile hore ho thehoe sebaka se se nang libetsa tsa nyutlelie bakeng sa Middle East eohle. Lichaba tsohle tsa sebaka seo li ne li tla lokela ho tela libetsa tsa tsona tsa nyutlelie le ho bula mananeo a tsona bakeng sa tlhahlobo e tiileng ea machaba. Iran e kopantsoe le tlhahiso ea eona ke Syria, ke balekane ba U.S. Jordan le Egypt, le linaha tse ling tsa Middle East. Libaka tse joalo tse se nang libetsa tsa nyutlelie li se li thehiloe bakeng sa Latin America, Pacific Boroa, Afrika, le Asia Boroa-bochabela.
Tsamaiso ea Bush e hanne tlhahiso eo, leha ho le joalo. Qeto e hlophisitsoeng ea Lekhotla la Tšireletso la UN ka Tšitoe 2003 e batlang sebaka se se nang nyutlelie Bochabela bo Hare e ile ea tlosoa ha United States e ne e sokela ho e thibela. Tsamaiso ea Bush, ka tšehetso ea mahlakore a mabeli ho Capitol Hill, e tsitlallela hore United States e na le tokelo ea ho etsa qeto ea hore na ke linaha life tse lokelang ho ba le libetsa tsa nyutlelie le hore na ke life tse se nang tsona, ka ho batla mofuta oa khethollo ea nyutlelie. Hase feela hore litekanyetso tse joalo tse habeli ha li na boitšoaro, li mpa li sa sebetse: boiteko leha e le bofe ba ho qobella puso ea ba nang le chelete le ba se nang letho ho tsoa ka ntle bo tla etsa hore ba se nang letho ba leke le ho feta.
Kaha boiteko ba Iran ba ho theha sebaka se se nang nyutlelie Bochabela bo Hare bo hlōlehile, ka sebele ho ka etsahala hore ka letsatsi le leng Iran e ka hlahisa libetsa tsa nyutlelie. Leha ho le joalo, Washington e etsa phoso ka ho nka hore Rephaboliki ea Islamic e tla li sebelisa bakeng sa meralo e mabifi. Ka 'nete, Ma-Irani a ka ba le mabaka a utloahalang a ho lakatsa ho thibela nyutlelie.
Mathoasong a 2002, Iran e ne e thathamisitsoe le Iraq le Korea Leboea ke Mopresidente Bush e le karolo ea "sebaka sa bokhopo." Iraq, e neng e tlohetse lenaneo la eona la nyutlelie lilemong tse leshome pele ho moo 'me ea lumella bahlahlobi ba IAEA ho netefatsa sena. e hlasetsoe 'me e hapiloe ke United States. Ka lehlakoreng le leng, Korea Leboea-e ileng ea koenehela tumellano ea eona 'me ho bonahala eka e tsosolositse tlhahiso ea libetsa tsa nyutlelie'' ha e e-s'o hlaseloe. Ma-Irani a ka bona thuto ho seo.
Ho feta moo, hang ka mor'a ho kena setulong, Mopresidente Bush o ile a etsa qeto ea ho lokolla tlhahiso ea libetsa tsa nyutlelie tsa Amerika le ho qala lenaneo la ho hlahisa libetsa tse nyenyane tsa nyutlelie bakeng sa tšebeliso ea lebala la ntoa. Ke habohlokoa ho hopola hore naha e le 'ngoe feela e hlileng e sebelisang libetsa tsa nyutlelie ntoeng ke United States, nakong ea libomo tsa 1945 tsa metse e' meli ea Japane, e leng qeto eo baeta-pele ba bangata ba lipolotiki ba Amerika ba ntseng ba e sireletsa ho fihlela kajeno.
Ho feta moo, United States e sebelisana le Pakistan, e moeling oa Iran ka bochabela 'me e na le libetsa tsa nyutlelie le mekhoa e tsoetseng pele ea ho tsamaisa thepa. United States e boetse e le selekane se matla sa Iseraele, se lik'hilomithara tse 600 ho ea ka bophirimela 'me se khona ho qala tlhaselo ea nyutlelie khahlanong le Iran ka limisaele tsa eona tse telele ka metsotsoana. Ho fapana le Iran, ha ho le e 'ngoe ea linaha tsena e saenneng Tumellano ea Nuclear Non-Proliferation Treaty,' me bobeli ba bona ba tlola liqeto tsa Lekhotla la Ts'ireletso la UN mabapi le mananeo a bona a libetsa tsa nyutlelie. Leha ho le joalo, maikutlo a tsamaiso ea Bush ke hore ho e-na le ho shebana le linaha tseo ka sebele li nang le lenaneo le amohelehang la libetsa tsa nyutlelie, tse nang le libetsa tsa nyutlelie, 'me li hanana le liqeto tsa Lekhotla la Tšireletso la UN, ho e-na le hoo, sepheo se lokela ho ba naheng. e se nang lenaneo le tiisitsoeng la libetsa tsa nyutlelie, ha e e-s'o be le libetsa tsa nyutlelie, ebile ha e khahlanong le liqeto tsa Lekhotla la Tšireletso la Machaba a Kopaneng.
Mokhoa o le mong feela oa sebele oa ho thibela tšokelo ea ho ata ha nyutlelie Bochabela bo Hare ke ho theha lenaneo le theiloeng molaong, sebakeng ka bophara bakeng sa ho fokotsa lihlomo le akaretsang linaha tsohle ho sa natsoe likamano tsa tsona le United States. Qetellong, tsela feela ea ho etsa hore lefatše le sireletsehe tšosong ea libetsa tsa nyutlelie ke ka ho theha polanete e se nang nuclear. ’Me United States—joaloka matla a nyutlelie a maholo ka ho fetisisa”—e tlameha ho etella pele. Liphuputso li bontša hore boholo bo boholo ba Maamerika ha ba lumele hore naha leha e le efe, ho kenyeletsa le United States, e lokela ho ba le libetsa tsa nyutlelie.
Taba ke U.S. Hegemony
Batho ba Irani ba na le bonnete ba hore bora ba US ho Iran ha e le hantle ha bo mabapi le libetsa tsa nyutlelie, bokhukhuni, kapa eng kapa eng ntle le khanyetso ea ho ba teng ha rephabliki ea Mamoseleme naheng e kileng ea busoa ke morena ea lumellanang, ea kentsoeng ke U.S., ea felletseng. Ke ka lebaka lena likarolo tse peli tsa "conservative" le "reformist" lipolotiking tsa Iran li tšehetsa tokelo ea naha ea bona ea ho hlahisa lenaneo la matla a nyutlelie le lenaneo la lipatlisiso tlas'a tsamaiso ea IAEA.19
Ntle le Iraq, Iran ke eona feela naha ea Bochabela bo Hare e nang le baahi ba bangata ba rutehileng, mehloli e mengata ea oli le phepelo ea metsi a lekaneng. Har'a lichaba tsa Bochabela bo Hare, ke Iraq le Iran feela tse bontšitseng monyetla oa ho phehella maano a lehae le a kantle ho naha a sa laoloe ke mebuso e matla ea Bophirimela kapa mekhatlo ea lichelete ea machaba e laoloang ke mebuso ena. E le ho laola Iraq, tsamaiso ea Bush e ile ea etsa qeto ea hore e tlameha ho hapa naha ka matla a sesole.
Ha ho na pelaelo ea hore ho ne ho e-na le merero e tšoanang e boloketsoeng Iran, ho fihlela mathata a US a ho tsitsisa le ho laola moahisani oa Maarabia ea kileng a ba matla a Iran a hlakisa hore mosebetsi o mong e ke ke oa ba bohlale. Matla a masole a Pentagon a se a ntse a atolohile haholo, 'me litšenyehelo tsa lichelete le tsa lipolotiki tsa ntoa e ntseng e tsoela pele Iraq li ntse li thatafalloa ke tsamaiso ea Bush ho laola.
Iran le eona e ne e tla ba thata haholo ho e hlasela le ho e hapa ho feta Iraq. Iran e na le palo ea baahi le naha ea Iraq e fetang makhetlo a mararo, 'me naha e na le lithaba tse ngata haholo le litšitiso tse ling tsa sebaka sa ho hlasela le ho lula naheng. Ho fapana le Iraq lilemong tse leshome le metso e 'meli pele ho tlhaselo ea Amerika, Iran ha e so be tlas'a thibelo ea libetsa ea machaba e tiisitsoeng ka thata mme e khonne ho aha ts'ireletso ea eona ea sesole.
'Me le ha tsamaiso ea lipolotiki ea Iran e ka ba bothata, batho ba Irani ba natefeloa ke ho ba le bonngoe ba lipolotiki ho feta kamoo ma Iraqi a neng a le tlas'a puso ea bohatelli ea Saddam Hussein. Ka lebaka leo, batho ba Irani ba na le tšepo e kholo ea hore phetoho e ka khonahala ho tsoa kahare. Leha palo ea baahi ba Iran e na le lihlopha tse fapaneng tse fapaneng tsa lipuo tsa merabe, ho na le maikutlo a matla haholo a bochaba a ka etsang hore batho ba bangata ba Irani ba potlakele ho sireletsa naha ea bona tlholong ea kantle ho naha ho feta kamoo ho neng ho le ka 2003 U.S.- e etelletse pele tlhaselo ea Iraq.
Nyeoe ea molao bakeng sa ts'ebetso ea sesole khahlanong le Iran e fokola le ho feta kamoo e neng e le ka teng mabapi le Iraq. Great Britain, Poland, le lilekane tse ling tse ileng tsa tšehetsa United States ho futuhela Iraq li hlakisitse hore li ke ke tsa nka karolo ho hapueng ha Iran.
Ka hona, tlhaselo e hlakileng ea Iran ha e na monyetla, empa sena ha se bolele hore sesole ha se tla tla, ebang ke ka kotloloho kapa ka naha ea bareki ba Washington ea Isiraele. Boemo bo ka bang teng bo kanna ba ts'oana le halofo ea lilemo pele ho tlhaselo ea US ea Iraq e felletseng ka litlhaselo tsa nako le nako tsa libomo le litlhaselo tsa metsu khahlano le lipehelo tse belaelloang tsa sesole, indasteri le mmuso. Le hoja e ne e se tlokotsi joaloka tlhaselo e feletseng, leha ho le joalo ntoa e joalo ea sesole e ne e tla ba phoso e bohloko.
Ma-Irani a ka 'na a fumana litsela tsa ho iphetetsa khahlanong le litlhaselo tse joalo, ho kenyelletsa le ho hana ho sebelisana le IAEA le keketseho ea tšehetso bakeng sa lihlopha tsa likhukhuni. Karabelo ea litlhaselo tse joalo e kanna ea khothaletsa boitseko ba bahanyetsi ba Amerika le bo-Iseraele sebakeng sena, esita le ka har'a makhotla a pro-Western le a anti-Iranian Arab a Persian Gulf.
Ho feta moo, joalo ka ha 'muelli oa molao oa litokelo tsa botho oa Iran le setsebi sa basali sa Mamosleme Shirin Ebadi a hlokometse, “Ho hlompha litokelo tsa botho… ho ke ke ha etsoa ke matla a sesole a kantle ho naha le ka likhoka - mokhoa o atileng ka likhohlano.†Moputso oa Khotso oa Nobel oa 2003 oa 20 Mohanyetsi, ea kentsoeng teronkong ke mmuso oa Iran ka lebaka la liketso tsa hae tse hanyetsanang, o ile a tsoela pele ho hlokomela hore tlhaselo ea Iran e ne e ke ke ea hlahisa tšehetso e tsebahalang bakeng sa ts'ehetso ea litokelo tsa botho, empa ka ho senya bophelo ba sechaba, mekhatlo le litšebeletso tsa motheo, ntoa e ne e tla kenya letsoho. pherekano le ho hloka botsitso. Ho hlompha litokelo tsa botho e ka 'na ea e-ba har'a mahlatsipa a pele.â€XNUMX
Ho fihlela joale, khatello ea US ho Iran e bile ka kotlo e tiileng ea moruo e le 'ngoe. Ho fapana le likotlo tsa machaba khahlano le 'muso oa mehleng oa apartheid oa Afrika Boroa kapa sesole sa hajoale sa Burma, likotlo tsa Washington khahlano le Iran ha lia itšetleha ka litlhoko tsa bohlokoa tsa molao kapa tsa boitšoaro. Joalo ka matsapa a ts'oanang a kantle ho naha mabapi le Cuba, liteko tsa US tsa ho hatella linaha tse ling hore li be thata le Iran li khelositse esita le lilekane tse matla tsa Amerika, tse nkang mehato e joalo e le ho tlola melaoana ea Mokhatlo oa Lefatše oa Khoebo.
Ka mokhoa o ts'oanang, matsapa a US a ho khelosa mmuso oa Iran a hanana le litumellano tsa molao tsa machaba tse amohelang litokelo tsa boipuso le melao-motheo ea ho se kenelle. Ba boetse ba hanyetsa ka kotloloho Phatlalatso ea Algiers ea 1981, eo ka eona United States e ileng ea itlama ka mokhoa o sa tsitsang hore e ke ke ea kenella lipolotiking kapa sesoleng litabeng tsa kahare tsa Iran. Leha ho le joalo, leha e ntse e amohela hore Iran ke 'muso o ipusang, tsamaiso ea Bush e tsitlallela hore e na le tokelo ea ho hlasela mebuso e sa "sebeliseng bobusi ba eona ka boikarabelo."
Seo tsamaiso ea Bush kapa Congress e sa bonahaleng e se ananela ke hore le haeba Ma-Irani a ne a lokolohile taolong ea baruti le ts'ebetso ea likhetho Iran e ne e le ntle ka ho felletseng ebile e bulehile, sephetho e ne e tla ba 'muso oo - leha ho ka etsahala hore ebe o ne o se khahlanong le ka cheseho e feteletseng. Moamerika e le baruti ba hajoale ba matla ba nang le matla "e ke ke ea lumellana le karolo ea molekane ea mamelang. Mahlong a Washington, tlolo ea molao e tebileng ka ho fetesisa ea Iran ha e mabapi le litokelo tsa botho, bokhukhuni, litabatabelo tsa nyutlelie, pherekano, kapa tlhōlo empa ho e-na le ho iteta sefuba ho phephetsa matla a US ho Middle East. Iran ke naha ea bohlokoa ka ho fetisisa Middle East e hanyetsanang le litabatabelo tsa US tsa taolo ea maano, moruo le lipolotiki sebakeng seo. Ka ho hlophisa hore 'muso oa Iran o lihuoe kapa o holofatsoe, baetsi ba melaoana ba Amerika ba na le tšepo ea ho fumana matla a neng a e-so ka a e-ba teng ho bopeng tataiso ea kamoso ea Middle East.
'Me sena se re tlisa ho tsejoe tsa ho qetela. Ho sebetsa e le tšitiso ho litabatabelo tsa Washington ho fa Tehran ho ts'eptjoa le ho nepahala hoo e neng e ke ke ea e fumana ho tsoa ho palo e kholo ea batho ba Bochabela bo Hare ba hloileng puso e joalo ea kantle ho naha. Sena se matlafatsa ts'ebetso ea 'muso oa Iran oa hajoale hae hammoho le tšusumetso ea ona ho pholletsa le Middle East le ho feta.
Litlhahiso tsa Qetello
E qotsitsoe ho Robin Wright le Michael Fletcher, “Bush o Nyatsa Likhetho tsa Iran,†Washington Post, leq. A18, Phuptjane 17, 2005.
Ibid.
Puisano ho Fox News Sontaha, Phuptjane 19, 2005.
Houman A. Sadri, “Tsamaiso ho Leano la Kantle ho Naha la Revolutionary Iran,†Journal of Third World Studies, vol. 15, no. 1, Mmesa 1998.
Office of the Coordinator for Counterterrorism, U.S. Department of State, Patterns ofGlobal Terrorism—2000, Karolo I: Kakaretso ea Bokhukhuni bo Tšehetsoeng ke Naha, la 30 Mmesa, 2001.
Anthony H. Cordesman, Trends in Iran: A Graphic and Statistical Overview, Washington: Center for Strategic and International Studies, 1999, leq. 17.
Jamie McIntyre, “Iran e Aha Matla a Sesole Mouth of Gulf,†CNN World News, Phato 6, 1996, e fumaneha ho <www.cnn.com/WORLD/9608/06/iran.threat/>.
Hooshang Amirahmadi le Nader Entessar, ed., Iran le Lefatše la Maarabo (New York: St. Martin’s Press, 1993), p.127.
Anthony Cordesman, “Ho Fetoha Tekanyo ya Sesole Koung ya Koung,†Policy ya Middle East, vol. VI, no. 1, June 1998, leq. 82.
Cordesman, Trends in Iran, op. cit., leq. 31.
E qotsitsoe ho Scott Ritter, “Ho Robala ho isa Koluoeng Iran,†Al Jazeera, la 30 Hlakubele 2005.
Ibid.
Sheba Liqeto tsa Lekhotla la Tšireletso la Machaba a Kopaneng 487 (1981) le 1172 (1998).
Ritter, op. cit.
Mantsoe a Senator Hillary Rodham Clinton ho Seboka sa Komiti ea Litaba tsa Sechaba sa Iseraele ea 2005, May 24, 2005, e fumanehang ho <http://clinton.senate.gov/%7Eclinton/speeches/2005524910.html>.
Mantsoe a Moemeli Nancy Pelosi Sebokeng sa Komiti ea Litaba tsa Sechaba sa Iseraele ea 2005 ea Amerika, May 24, 2005.
Dafna Linzer, “Dikgang Tse Fetileng Ha di Sekwere ka Leano la Hona Jwale la Iran,†Washington Post, Hlakubele 26, 2005.
WM Lester, “Maamerika a Mangata a Re Ha ho Lichaba tse Lokelang ho ba le Libetsa tsa Nyutlelie,†Associated Press, la 31 Hlakubele 2005.
Sheba Michael Ryan Kraig, “Litharollo tsa Sebele bakeng sa ho Rarolla Mathata a Nyutlelie ea Iran,†Stanley Foundation Policy Analysis Brief, January 2005, leq. 2.
Shirin Ebadi, “Ho Hlasela Iran ho Tla Tlisa Koduwa, Eseng Tokoloho,†Ke ikemetse (UK), Hlakola 19, 2005.
Leano la Naha la Tšireletso la United States of America, 2005.
Stephen Zunes ke mohlophisi oa Middle East oa Leano la Litaba tsa Kantle ho Naha ho Morero (www.fpif.org) le Moprofesa oa Lipolotiki Univesithing ea San Francisco.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate