E se e le lilemo tse leshome ho tloha ha Zapatistas ea Chiapas, Mexico, e qala bofetoheli ba bona ho theha "lefatše leo mafatše a mangata a loketseng" ho lona. Hang ha baratuoa ba mekhatlo e tsoelang pele lefatšeng ka bophara, ntoa e tsoelang pele le nts'etsopele ea mekhatlo e ikemetseng ea Chiapas e ntse e etsahala ka mokhoa o fokolang oa mecha ea litaba.
John Ross o ngotse libuka tse 'maloa mabapi le ntoa ea Zapatista ho kenyelletsa ‘Rebellion from the Roots’ le ‘The War Against Oblivion’. La Journada, Mexico e ikemetseng e ikemetseng letsatsi le letsatsi, e hlalosa Ross e le, "John Reed e mocha ea akaretsang phetohelo e ncha ea Mexico".
Moqolotsi oa litaba ea ikemetseng le moitseki oa Chiapas Solidarity Chris Arsenault o ile a lula fatše le Ross ha hae mokatong oa pele oa Hotel Isabel Mexico City ho bua ka lintho tsa sebele tsa hona joale sebakeng sa Zapatistas.
Chris: E se e le lilemo tse fetang leshome joale u bua ka Zapatistas le boemo ba Chiapas. Mabapi le bophelo ba letsatsi le letsatsi bakeng sa matsoalloa a metseng e meholo, ho fetohile eng ho tloha nakong ea bofetoheli ba 1994?
John: Ka 1994, re ne re sa tsebe sebaka sena hantle, empa re ile ra qala ho ea metseng ’me ra bona hore ha ho na thepa ea motheo. Lilemo tse leshome hamorao, bonyane, re bona likolo metseng, le litleliniki tse ling. 'Me rea bona hore ho na le lihlopha tse ngata le likoporasi.
Setšoantšo se makatsang ka ho fetesisa sa lichaba tsena ke palo e khōlōhali ea litšoantšo tse takiloeng maboteng kaofela. Ho na le limmapa tse fetang 400 metseng ea Zapatista metseng e 38 e ikemetseng.
Ke nahana hore lintho tse ling li na le lintho tse bonahalang kapa tsa konkreite, empa seo u ke keng ua se lekanya ke tsela eo batho ba ikutloang ka eona - 'ho nkoa ha thepa', joalo ka ha moarekabishopo emeritus oa San Cristobal, Samual Ruiz, a ho bitsa, ‘Maindia a fetoha taba. ka bokamoso ba bona.’ Ha e le hantle, ba ha Zapatista ba entse joalo. Ba nkile taolo ea qetello ea bona. Ba thehile tsamaiso ya bomasepala ba ikemetseng dibakeng tse hlano, bao ha e le hantle ba ikahelang tsela ya bona ya ho phela, boipuso ba sebele. Seo se fapane haholo le seo e neng e le sona lilemong tse leshome tse fetileng.
Chris: Re utloile hanyenyane ka lipuisano tsa khotso. 'Muso oa pele oa Zedillo o ile oa saena,' me oa hana ho kenya ts'ebetsong, Litumellano tsa San Andres tsa 1996, tse ka beng li file Zapatistas boipuso. Ka 2001, ba Zapatista ba ile ba tsebisa Mots'eanong oa bona Motse-moholo ho phehella tumellano ea khotso e sa feleng. E ile ea bapisoa le mohoanto oa Martin Luther King oa Washington, oa hapa Zapatistas tšehetso e kholo e tsebahalang, empa e ile ea hloleha ho hlahisa tumellano e tšoarellang.
Na ho bile le mokhatlo o lebisang khotsong ho tloha ka Hlakubele, 'me haeba ho se joalo, na u bona tšepo ea lipuisano tse nang le morero kapa tumellano e nepahetseng ea khotso haufinyane?
Ross: Che, che, che. Ha ho na ho ba le lipuisano tsa khotso - ha ho letho leo u ka buang ka lona. Ba-Zapatista ba ile ba buisana ka likhoeli tse 22 bakeng sa Litumellano tsa San Andres, tseo e ka beng e bile tumellano ea bohlokoa, e atolosetsang mofuta oa boipuso ho batho ba 57 ba matsoalloa a Mexico. Congress ea Mexico e ile ea senya molao oo, ka mor'a lilemo tse ngata tsa ntoa, ka mor'a li-referendum tse ileng tsa hohela batho ba limilione ho khetha ho tšehetsa molao ona, kahoo ba Zapatista ba ile ba re, "Hobaneng re lokela ho kopa tumello ea mmuso ho theha boipuso?"
Ka 'nete, ba ha Zapatista ba ntse ba etsa seo ba lumellaneng ka sona le mmuso - ba ntse ba theha boipuso ba bona. Ke nahana hore phapang mona ke hore lilemo tse 5 kapa tse 6 tse fetileng, ha PRI (Institutional Revolutionary Party) e ntse e tsamaisa pontšo le Mopresidente e le mohlankana ea bitsoang Zedillo, 'muso o ne o tla theoha ka thata le sesole kapa mapolesa. Seo Zapatistas se se etsang hona joale, mabapi le ho aha mohaho o ikemetseng, se hlokomolohuoa ke mmuso.
[Mopresidente Vicente] Fox o ile a leka ho laola boemo. O ile a romela COCOPA [Liphetoho tsa Molao oa Motheo mabapi le Litokelo tsa Matsoalloa le Setso] ho Congress; Congress e ile ea ba thunya. Fox o ile a hlokomela hore o ntse a teba le ho teba bothateng boo a neng a ke ke a khona ho bo rarolla - leha a ne a tšepisitse ho bo rarolla ka mor'a ‘metsotso e leshome le metso e mehlano - 'me o ne a sa tsoa hlapa matsoho ho bona.
Ka tsela e itseng, sena se bile molemo o moholo ho Mazapatista; ha ba so be le khatello ea mofuta oo u ka e lebellang ho tsoa mmusong. 'Muso o rata ho lebala ka tsona.
Chris: U bua ka Fox o leka ho "hlapa matsoho" ka boemo bona, empa boholo ba pefo e lebisitsoeng khahlano le lits'ehetso tsa Zapatista e tsoa mekhatlong ea sesole, eseng sesoleng sa semmuso. Bashebelli ba bangata ba ikutloa hore tsamaiso ea Zedillo e tšehelitse lihlopha tsena, kapa bonyane li ile tsa iphapanyetsa liketso tse mpe tsa bona. Na li-paramilitaries li ntse li sebetsa Chiapas mme kamano ea bona ke efe le tsamaiso ea Fox?
Ross: Ke 'nile ka phehisana khang ka potso ea li-paramilitaries nako e telele. Ha ke lumele hore ho na le bahlabani ba mafolofolo ka tsela eo ba neng ba le ka eona hang ka mor'a borabele, nakong ea polao e sehlōhō ea Acteal [ha ho ne ho bolaoa baahi ba 45 ba sa hlometseng ka kerekeng] le likhoeli tse latelang.
Ho na le li-PRIistas tse sa ameheng lichabeng tse ngata, haholo hobane Zapatistas e sebetsa hantle ho feta sechaba sa PRI. Kaha joale PRI e tsoile matleng, ha e khone ho thusa sechaba le bareki ba eona ba likhetho ba tloha - 'me hangata ba ikopanya le PRD [Mokha oa Democratic Revolution, bao e leng ba demokrasi ea sechaba] Ocosingo le libakeng tse ling tse morung. libaka tse phahameng.
Hona joale sechaba sa PRI se falla sebakeng seo. Litefiso tse phahameng ka ho fetisisa tsa ho falla Mexico e ka boroa li tsoa Chiapas - lihoai tse nyenyane tsa kofi tse anngoeng ke ho oa ha theko ea kofi, lihoai tse nyenyane tsa poone - boholo ba tsona li tsoa lichabeng tsa PRI. Ba-Zapatista ba na le lisebelisoa tsena, kahoo batho ha ba tsamaee. Ba khona ho itlhokomela, ka mohlala, sehlopha sa kofi sa Mut Vitz, se rekisang kofi ea tlhaho ha theko ea kofi e tloaelehileng e theohile.
Ho na le li-PRIistas tse ngata tse sa ameheng tse lulang metseng e haufi le metse ea Zapatista, 'me ke nahana hore sena se baka tsitsipano.
Poleloana ‘paramilitary’ - e hlileng e sebetsang ho mokhatlo o koetlisitsoeng, o tšehelitsoeng ka lichelete le ho hlomelloa ke sesole, empa e se sesole, leha ho le joalo o etsa seo sesole se ba kopang hore ba se etse - ha se nnete boemong bona.
"Paramilitary" e se e le lentsoe le hlabang ho batho leha e le bafe ba bakang mathata ka ma-Zapatista. Ke nka lentsoe ka thollo ea letsoai.
Chris: Ma-Zapatista a theha likolo, litliliniki le likoporasi tsa moruo tse entseng hore ba be betere ho feta balekane ba bona ba PRIista joang?
Ross: Ke nahana hore re tlameha ho utloisisa hore ho theha boipuso ke tšōmo ntle le haeba u na le mokhoa o itseng oa ho e tšehetsa ka lichelete. Mohloli o ka sehloohong oa lichelete bakeng sa Zapatistas, ho latela seo EZLN e se hlahisang ho sebetsa, ke kofi ea tlhaho. U na le Mut Vitz Coffee Cooperative, e nang le lichaba tse 28 le bomasepala ba 6 ba ikemetseng, 'me ba rekisa pakeng tsa lik'hontheinara tse leshome ho isa ho tse leshome le metso e mehlano ka selemo. Ba na le lihoai tse fetang 500 tse ngolisitsoeng ka molao e le balemi ba manyolo. Ho na le 'maraka o tsitsitseng moo 'me o khutlisetsa chelete e ngata ho baahi ba Zapatista.
Ho na le chelete e ngata ea li-NGO - hantle, ha se chelete e ngata ea li-NGO, empa mesebetsi e mengata ea li-NGO, 'me mesebetsi ea li-NGO le eona e hlahisa meaho. Bothata, bonyane lilemong tse 'maloa tsa pele, ke hore chelete eohle e khutlela Mut Vitz kapa Oventic - ho sechaba se haufi le tsela, moo ho nang le phihlelo e kholoanyane. Baahi ba naha e ka morao ha ba fumane letho.
Tlas'a tsamaiso ea tlhophiso ea Caracoles ka Phato e fetileng, ho ile ha rarolloa tumellano moo Juntas ea Buen Goberino, kapa "likomiti tse ntle tsa mmuso" li thehiloe, 'me mekhatlo e ikemetseng joale e tlameha ho ea likomiting tse ntle tsa mmuso mme e re: ‘re lakatsa ho etsa sena sechabeng sena’. 'Me ba Junta ba re, "e, u ka khona ho etsa joalo, empa hape u tlameha ho re fa liperesente tse leshome tsa chelete ea peo bakeng sa morero o mong." Ke mokhoa oa ho aba leruo bocha.
'Me joale ho na le bonngoe ba khale ba mekhatlo ea sechaba, boo ka sebele bo seng boima joaloka nakong e fetileng. Ka mohlala, lilemong tse seng kae tse qalang tsa bofetoheli, ha ba ha Zapatista ba ne ba sitoa ho tloha metseng ea habo bona ho ea lema poone e le hore ba tle ba fumane lijo nakong ea mariha, e ne e le mekhatlo ea sechaba e neng e fana ka lithane le lithane tse ngata. poone ho baahi ba Zapatista ho ba boloka ba phela.
Likarolong tse ngata maZapatista a batla a lebetsoe; ha li leqepheng la pele. Empa chelete e ntse e kena.
Chris: Setsi sa tšireletso sa Amerika se nkile karolo efe khohlanong ee, hona karolo eo e bile teng joang lilemong tse leshome tsa Zapatismo?
Ross: Karolo ea sesole sa US e batla e fokotsehile Chiapas. Mohlomong ho ntse ho na le masole a 18 000 merung, cañadas le lihlabeng tsa Chiapas. Sesole se phatlalalitse ho se fokotsehe ha masole, 'me e tla ba bona ba pele ba ho phatlalatsa phokotso eo. Ke ho ba teng 'me e ka sebelisoa neng kapa neng ha ho ne ho loketse kapa ho sa hlokahale ho hanyetsa Zapatistas.
Phapang ke hore sesole ha se paterole ka matla ao se neng se etsa nakong e fetileng. E batla e le ka har'a li-barracks; 'me ho tlameha ho ba le masole a mangata a hlanyang a sa tsebeng hore na a etsa'ng ka morung.
Selemong se fetileng, US e ile ea koetlisa liofisiri tsa Mexico tse fetang 600; selemong se fetileng e ne e le ka holimo ho 700. Liofisiri tsa Mexico li hohle, eseng feela Sekolong sa Amerika, empa Setsing sa Mabotho a Khethehileng Fort Bragg North Carolina, ho ea fihla sekolong sa propaganda sa sesole Indianapolis le kolecheng ea ntoa e Ft. . Lebonworth. Liofisiri tseo li tla khutla 'me li sebetse ka karolelano ea lilemo tse 20 sesoleng sa Mexico,' me li tla lula li e-na le puisano ena ea US le tsona.
Monna ea entseng lenaneo la ho loantša bofetoheli le ileng la fella ka lefu la Acteal, Mario Ramond Castillo, o ne a hlile a koetlisoa Setsing sa Mabotho a Khethehileng. Ha e le hantle, batho ba ileng ba loana ntoeng khahlanong le maZapatista e ne e le liofisiri tse koetlisitsoeng tsa United States.
Sesole sa Mexico se notletsoe, thepa le moqomo ke US Ho na le palo e kholo ea lisebelisoa tsa Amerika naheng: lifofane tsa lipalangoang, lithunya, lithunya, li-hummers, ho ea fihla lijong tse seng li loketse ho jeoa kaofela li tsoa Pentagon.
Chris: Na u nahana hore EZLN e ntse e ka itšireletsa ka sesole haeba e ne e ka tlameha ho etsa joalo?
Ross: Ha ke tsebe hore na boemo ba matsoho a bona ke bofe. Lipelaelo tsa ka tse nyenyelepang ke hore haeba ha u na phepelo ea kamehla le ntlafatso ea libetsa, joale bokhoni ba hau ba sesole boa fokotseha. Ho tsohle tseo ke li tsebang, ba kanna ba ba le bokhoni boo mme ba kanna ba bo nchafatsa, empa ha re so bone matšoao.
Lekhetlo la ho qetela ha sesole sa Zapatista le sesole sa Mexico se fapanyetsana lithunya e bile ka la 10 Phuptjane 1998, sebakeng seo hona joale se bitsoang San Juan de la Libertad. Sesole se ile sa theoha mme sa leka ho qhaqha masepala o ikemetseng, mme batho ba leshome ba ile ba bolawa. Ho thunya hoo - polao eo, hobane batho ba robong ho ba leshome ba bolailoeng e ne e le baahi - e ile ea fela ha Zapatistas e qala ho thunya. E ne e le lekhetlo la pele ba thunya ka mor'a nakoana.
Sebetsa sa maZapatista e bile lentsoe, eseng sethunya; ‘el fuego y el palabra’ [Mollo le Lentsoe], 'me el palabra ehlile ke eona e laolang ho feta mokhahlelong ona oa papali. Ntho e le 'ngoe eo u lokelang ho e hopola kamehla ke hore mohlabani a le mong oa likhukhuni o na le bahlabani ba leshome lebothong le emeng, haholo-holo sebakeng seo batho ba tsebang sebaka sa naha le moo ba ka ipatang teng.
Re ile ra bona sena ka lekhetlo la pele ka 1994 ha sesole se lelekisa Mazapatista ho khutlela morung. Mme hape ka 1995 ha sesole se hlasela merung mme baahi ba Zapatista ba ile ba lahla sekepe mme ba qala ho theosa le mabopo a noka mme ba tloha toropong. Sesole se monyetleng o ikhethang ka har'a merung.
Ke nahana hore ba tla khona ho ema sesoleng ka nako e telele hoo e neng e ke ke ea tšoanela nako ea sesole hore e tsoele pele.
Chris: Na re ka bua ka se etsahalang ka poone e entsoeng ka liphatsa tsa lefutso Chiapas? Ke mehato efe eo ma-Zapatista a e nkang ho itšireletsa khahlanong le eona?
Ross: Che, ha re tsebe haholo ka poone ea transgenic e Chiapas, ntle le hore batho ba e tšaba haholo. Re tseba se etsahalang ka poone ea transgenic liprofinseng tse latelang: Oaxaca le Puebla. Ka 2001, ka lebaka la maemo a makatsang, motsana o holimo Sierra del Norte oa Oaxaca o ile oa fumana hore masimo a bona a poone a ne a silafalitsoe ke poone e sa tloaelehang - haholo-holo, ke poone ea Bt. Pale ke hore ho tloha ha NAFTA e qala, palo ea poone e tsoang Mexico e eketsehile selemo le selemo. Hajoale e ka ba lithane tse limilione tse 6, 'me mohlomong e tla ba tse ling hape selemong se tlang.
Re na le mabaka a utloahalang a ho lumela hore limilione tse 4 ho lithane tseo tse limilione tse 6 ke poone e sa tloaelehang. Lihoai tsa US ha li khone ho rekisa poone eo Europe kapa Japane, kahoo re nahana hore ba e lahlela ka mose ho moeli. Ha re e-ea ho ba bang ba borali ba poone, ba re, ‘ha e le hantle, ha re khone ho hlophisa poone. The demand here is either all corn imports stop kapa poone e lokisitsoe hore re tsebe moo e eang teng.
Lilemong tse fetileng, ha ho ne ho leka ho hlophisa poone ea liphoofolo le ea batho e neng e kena ka har'a naha, dae e tala e ile ea kenngoa ka har'a mabokose bakeng sa lijo tsa liphoofolo. Ka libeke tse 'maloa li-tortilla tse tala li ne li bonahala' marakeng oa Mexico. Ha ho na phapang pakeng tsa tsena tse peli; e mong ke boikaketsi ho e mong.
Re fumana poone ea [GM] Jalapa, tlhōrōng ea Sierra del Norte, ka mose ho Sierra e Puebla, le libakeng tse leshome le motso o mong ho tse 22 tse hōlang poone Puebla le Oaxaca, moo poone e qalileng ho hlaha lilemong tse 7000-10 000 tse fetileng. Ena ke bethe ea poone; ho ka be ho se na poone ntle le libaka tsena. Mme re fumana jwale hore poone ya Bt le Starling e ntse e hola ho Milpas tsena. Re bona hore plasma ea mefuta e fapaneng ea 300 ho isa ho 3000, malapa le mefuta e sa tšoaneng ea poone ea Mexico, e kotsing ea ho ba homogenized. Ho 'na, hoo ke kotsi e kholo ka ho fetisisa ea poone ea GE - ho felisa mefuta-futa ea lihloliloeng, ho felisa limilione tsa lilemo tsa histori ea baeloji.
Ha o qala ho etsa poone sehlahiswa - seo e seng sa matswallwa - o tshosetsa setso le mokgwa wa bophelo kaofela. Batho ba Mayan ke batho ba poone. Ha u bua ka ho fetola poone, u bua ka ho fetola mokhoa oa bophelo o bileng teng ka lilemo tse likete. Sesole sa Zapatista sa Tokoloho ea Naha, se emelang batho ba Mayan ka litsela tse ngata, se tla hana.
Chris: U buile ka mokhatlo oa anti-globalization. Ha ma-Zapatista a qala ho hlaha lefatšeng ka bophara a ne a nkoa e le ntho e ncha, mokhatlo o hanneng "mmaraka o sa lefelloeng", 'me o sa ka oa leka ho nka matla a naha. U tsamaile haholo ho potoloha Latin America u bua ka mefuta e fapaneng ea mekhatlo ea sechaba. Na u nahana hore khopolo ea ho hana matla a naha e fetoha tloaelo e ncha bakeng sa mekhatlo ea sechaba, kapa u nahana hore Chiapas ke nyeoe e ka thōko?
Ross: Ke nahana hore ha e le hantle ke mokhatlo oa sechaba, 'me ho na le mehlala e mengata eo re ka e shebang ho pholletsa le Latin America. Mohlala o mong o joalo ke motsamao oa picketero le mekhatlo e meng ea bacha naheng ea Argentina - mofuta ona oa le letšehali o otlolohileng, o sa tsitsang. Ke nahana hore re bona tse ling tsa tsona ka har'a Mokhatlo oa Sin Tierras [basebetsi ba se nang mobu] oa Brazil. Leha meaho e fapane, ka sebele re bona molumo oa Zapatismo.
Habohlokoa le ho feta, Bolivia, mokhatlo oa mofuta oo o ne o ikarabella bakeng sa ts'ireletso ea mehloli ea metsi khahlanong le Bechtel Corporation, e qobella Bechtel ho tlohela mosebetsi. Ena e bile e 'ngoe ea litlhōlo tse kholo bakeng sa mokhatlo o khahlanong le ho ikopanya ha lichaba tsa lefatše.
Ntoa ea metsi e ne e le ntoa ea pele e khahlanong le lefats'e e ileng ea nkoa ka lebaka la Seattle, 'me ea hlōloa. Ke nahana hore har'a batho bao, Oscar Olivera le komiti ea hae, ho na le kutloisiso ea sebele ea mokhoa oa Zapatismo oa ho se hlophise ho nka matla a mmuso.
Ke lokela ho bolela hore mehopolo eohle ea lipolotiki e tsoileng borabeleng ba Zapatista ea 1994 - mehopolo e babatsehang mabapi le ho etsa liqeto tsa sechaba, ho sebeletsa sechaba, le ho hlophisa ka tsela e neng e sa ikemisetsa ho nka matla a naha – tsena tsohle. mehopolo e ile ea amoheloa ke le letšehali lefats'eng lohle e le mohlala o mocha, mohlala oa ho fetola lefatše.
Ke nahana hore re ne re hloka ma-Zapatista ho feta kamoo a neng a re hloka kateng. Haeba u sheba nako ea histori, NAFTA e ne e sa tsoa saena, batho ba bangata mokhatlong oa basebetsi kapa mokhatlong oa litokelo tsa botho ba neng ba ntse ba loantša NAFTA ka lilemo tse ngata ba ne ba lahlehetsoe ka tsela e itseng. Ka tšohanyetso, mona ka hora ea pele ea Tumellano ea Khoebo ea Mahala ea Amerika Leboea, Sesole sa Zapatista sa Tokoloho ea Sechaba se tsohela matla khahlanong le eona. Re potlakela ho ba sireletsa. Re ile ra bona e le mokhoa oa ho re thusa ho haha motsamao oa rona, le ho ithuta le ho bona.
Qetellong, ke nahana hore ba Zapatista ha baa ka ba etsa borabele ba bona ho re pholosa. Ba ile ba etsa joalo ho ipholosa ha ba tobane le ho ikopanya ha lichaba tsa lefatše hoo, esita le khale koana ka 1993-94, ho neng ho sokela poone ea ‘batho ba poone’. Ka mor'a lilemo tse leshome ba entse hantle ho ipholosa, 'me ke sona sepheo sa sebele sa bofetoheli ba Zapatista.
Bakeng sa tlhaiso-leseling e batsi ka Zapatistas le nts'etsopele ea boikemelo, etela www.stacmexico.com/blackstarbootcooperative
Chris Arsenault ke mohokahanyi oa Liithuti tse Nkang Khato Chiapas. Hona joale o leetong la ho bua a bua ka Chiapas lilemo tse leshome ka mor'a merusu, 'me o khothalletsa mekhoa ea moruo ea Zapatista e kopanetsoeng.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate