Tsamaea ho potoloha London 'me u tla hlokomela li-poster tse ngata tse tiisitsoeng ke Ramotse oa London tse khothalletsang batho ho ithaopela ho eketsa menyetla ea bona ea mosebetsi. Ho ithaopa lihlopheng tsa bolo ea maoto ho thusa lingaka hore li ntlafatse mesebetsi ea tsona ha ho ithaopela ho sebetsa serapeng sa liphoofolo ho tla thusa batho ba lakatsang ho hlokomela lirapa tsa liphoofolo hore ba fumane mosebetsi. Eng kapa eng eo u ka ratang ho e etsa sechabeng kapa karolong ea boraro, ithaopele ho tlatsa CV eo!
Khatello ea lipolotiki le ea sechaba ea ho ithaopa—le ho ithaopela ho fumana mosebetsi—e ntse e eketseha le ha mesebetsi lekaleng la liphallelo le libakeng tse ling e ntse e fokotseha. Ka nako e ts'oanang, mekhatlo ea liphallelo e ntse e itšetlehile haholo ka mosebetsi oa boithaopo ho fana ka litšebeletso tsa mmuso (li-subcontracted), 'me baithaopi ba ntseng ba eketseha ke batho ba batlang mosebetsi. Boithaopo bo ntseng bo eketseha ke lentsoe le majabajaba feela bakeng sa mosebetsi o sa lefuoeng le thuso ea ho fokotsa litšebeletso. Sena ha se bolele hore boithaopo ha se mosebetsi o babatsehang kapa hore batho ha baa lokela ho kenya letsoho litsebo tsa bona, nako, tsebo le kutloelo-bohloko bakeng sa merero eo ba e tsotellang le molemong oa sechaba sa habo bona. Empa thoriso ea lipolotiki ea boithaopo mehleng ea boikhohomoso e hloka ho tla le phehisano ea sechaba mabapi le ho nkela basebetsi ba lefuoang le ba tšoanelehang sebaka ka mosebetsi o sa lefuoeng, haholo-holo lefapheng la liphallelo.
Leoto monyako ofe?
Baithaopi ba bangata ba kajeno ke batho ba batlang mosebetsi. Ba qetella ba sebetsa mahala hore ba tsebe ho fumana boiphihlelo ba mofuta o itseng le ho fumana mosebetsi.
Ho ea ka tlhahlobo ea bophelo ba sechaba bakeng sa 2013-2014, 27% ea batho ba sa sebetseng ba etsa mosebetsi oa boithaopo o hlophisitsoeng, e leng keketseho ea liphesente tse hlano ho tloha ka 2011 le karolo e phahameng ho feta ea batho ba hiriloeng. Sena ke ’nete ho basali le banna, ba bacha le ba lilemong tse mahareng ’me se tšoere molaetsa oa bohlokoa: batho bao e ka ’nang eaba ba hlile ba batla mosebetsi ba sebetsa ntle ho tefo ba e-na le tebello ea sebele ea mosebetsi kapa ntle ho eona qetellong ea nako ea bona ea boithaopo.
Ho na le karolo e poteletseng empa e sa belaetseng ea sehlopha se bapalang. Boithaopo hangata bo khothaletsoa ho e mong le e mong ea ikemiselitseng ho fumana leoto monyako oa mosebetsi e le mokhoa oa ho fumana boiphihlelo le ho utloisisa sistimi. Ka mohlala, bakeng sa NEETs (Eseng Thutong, Mosebetsi kapa Koetliso) le bajaki ba batlang ho sebetsa karolong ea boraro, tlhahiso ea ho ithaopa e batla e le hang-hang. Sena se na le mathata le ho feta kaha ho bonahala eka ha ho pelaelo hore ba tlamehang ho e etsa: ho tela nako ea hau le tsebo ea hau mahala ho tla le sephutheloana sa ho batla mosebetsi mme o hloka ho amoheloa joalo. Hangata 'baithaopi' bana ke bacha kapa batho ba baholo ba hlokang mosebetsi, ba hlokang ho hlokomela malapa le ba nang le tšepo ea hore ena ke e 'ngoe ea litsela tseo ka tsona ba ka ntlafatsang menyetla ea bona ea ho hiroa.
Li-Internship e le tsela ea ho fumana mosebetsi oa mangolo li latela mokhoa o ts'oanang: sebetsa mahala mme o ka qetella o lefuoa. Leha ho le joalo, lilemong tse fetileng, basebetsi ba ile ba qala ho bokella, ba kopa hore tokelo ea bona e lefuoe. Li-Internship li boetse li atisa ho fana ka bahiri bakeng sa mesebetsi ea profeshenale le ea botsamaisi athe hangata baithaopi ba na le tšepo ea ho sebetsa mesebetsing ea maemo a tlase e amanang le phano ea litšebeletso ka kotloloho.
Ka 2014, Lekhotla la Naha la Mekhatlo ea Boithaopo le hatisitsoe tlaleho moo e neng e bua ka melemo eo boithaopo bo nang le eona ho ba batlang mosebetsi. Ho bala ka potlako ho matlafatsa lipelaelo tse ngata tse hlahisitsoeng mona. Tlaleho e hlakile ka ho khothaletsa batho ho sebetsa mahala ho eketsa menyetla ea bona ea mosebetsi. Haholo-holo, e hatisa boitlhompho le kholiseho tseo batho ba sa sebetseng ba nako e telele ba ka li fumanang ka ho ithaopela ho fokotsa sekhobo sa ho hloka mosebetsi. Boithaopo bo ka 'na ba e-ba le mosebetsi ona, empa nahana hore na mosebetsi oa sebele o lefelloang o ka etsa'ng. Ho feta moo, ho latela leseli lena, ho ithaopela ho fetoha mokhoa oa ho tsamaea tseleng ea ho ea mosebetsing o lefuoang: sebetsa mahala ka cheseho e lekaneng, haha litsebo tsa hau 'me u ka putsoa ka mosebetsi. Ha e le hantle, boithaopo ke kamano ea mosebetsi e nang le mathata e behang litekanyetso bakeng sa 'nang mosebetsi. Ho koahela mosebetsi o sa lefelloeng liaparong tsa 'ho tla u tsoela molemo' ke ho hloka boikaketsi ka ho fetisisa.
Phano ea litšebeletso ka litšenyehelo tse tlase tsa mosebetsi oa batho
Ho na le indasteri e ntseng e hola ea ho hira baithaopi (bahokahanyi le batsamaisi ba baithaopi; basebetsi ba ts'ehetso ea baithaopi; maano a boithaopo le ho khutlela morao). Indasteri ena e fana ka lisebelisoa tsa ho lumella baithaopi ho tlatsana, haeba e se ka linako tse ling, ho khutlisa basebetsi ba lefuoang litšebeletsong tsa 'muso tse tsoang kantle ho naha. Sesebelisoa sena le melaetsa eo se e hlahisang li thusa ho kenya mohopolo oa hore ho monate ho ba moithaopi, ho sa tsotellehe hore na sesosa ke sefe. Puo e sebelisoang bakeng sa ho thaotha e ipiletsa ho mosa le kutloelo-bohloko ea baithaopi 'me e hatisa 'menyetla e thabisang' eo baithaopi ba fanang ka eona bakeng sa baithaopi.
Boiteko ba mekhatlo ea liphallelo ea ho fokotsa litšenyehelo tsa basebetsi boa utloahala, empa bo tšosa, lekaleng le fanang ka litšebeletso tsa likonteraka tsa mmuso. Leha ho ntse ho phetoa hangata hore tšebeliso ea baithaopi ha ea lokela ho nka sebaka sa basebetsi ba lefuoang, sena se ntse se tsoela pele ho fana ka litšebeletso tsa molomo, haholo-holo mekhatlong e ntseng e tsoela pele ho lokisa kapa ho theola basebetsi. Ho latela thehilweng baeletsi khoebong ea tsamaiso ea baithaopi:
'Ho eketsa palo ea baithaopi mekhatlong ho ke ke ha rarolla mathata ohle ao re tobaneng le ona linakong tsena tse thata, empa e tlameha ho ba khetho e tebileng. Ha re tobane le maemo a mabeli a sa rateheng a ho fokolloa ke mosebetsi - ho lumella basebetsi bohle ho ea le ho koala litšebeletso, kapa ho boloka basebetsi ba skeleton le ho eketsa palo ea baithaopi - re ne re tla buella ba qetellang nako le nako.'
E ka ba hantle hore re shebe palo ea basebetsi ba nako e tletseng ba fokolitsoeng mokhatlong o itseng ha o ntse o fokotseha ebe o bona hore na ho sebelisoa baithaopi ba bakae sebakeng sa bona. Ka tsela eo re ne re ka fumana hore na mosebetsi o lefelloang o nkeloa sebaka ke mosebetsi oa mahala. Leha ho le joalo, mofuta ona oa boitsebiso ha o bonahale o fumaneha phatlalatsa. Ka mokhoa o ts'oanang, ke boikoetliso bo khahlisang ho sheba litataiso tsa ho bala bohlokoa ba boithaopo. Litaelo tse joalo li totobatsa tsela eo mekhatlo e nahanang ka eona le ho sebelisa baithaopi, e sa amaneng hakaalo le mosa kapa kutloelo-bohloko le ntho e ’ngoe le e ’ngoe e amanang le ho leka-lekanya libuka. Ho kenya baithaopi bakeng sa basebetsi ba lefuoang ho ka sebelisoa ho tiisa tleleime ea mokhatlo oa liphallelo ea "boleng ba chelete" le ho matlafatsa seriti sa ona e le 'mokhatlo o hlahelletseng' boitekong ba ona ba ho fumana lichelete ho tsoa ho bafani. Ho sebelisa baithaopi ho etsa hore mokhatlo oa hau o hlōlisane le ho feta ka ho fokotsa litšenyehelo le ka lebaka la ho ba le baithaopi ba bangata, kaha seo se thusa ho boloka le ho phahamisa setšoantšo sa mokhatlo o "loketseng" oo batho ba nehelang nako ea bona, tsebo le bokhoni.
Phihlelo e 'ngoe eo ke bileng le eona e thusa ho bontša matla a hlalositsoeng. E ne e kenyelletsa lenaneo le tšehelitsoeng ke 'muso le fanang ka bajaki ba sa tloaelehang le ba batlang setšabelo ba lahliloeng - bao ba bang ba bona ba neng ba ts'oeroe mme ba tobane le ho tlosoa - ka khetho ea ho tloha UK. Thuso e nyane ea phalliso e ile ea fanoa ho bao likopo tsa bona tsa botšabelo li hanngoeng, 'me, ba tobane le mokhoa o mong oa ho koalloa le ho tlosoa, ba ikhethetse ho khutlela naheng ea habo bona. Litefiso tse phahameng tsa 'boithaopi ba boithaopo' li fetoletsoe ho boloka chelete e ngata bakeng sa mmuso ka ho o lumella ho qoba ho tlosoa ka likhoka ho bitsa chelete e ngata. Kamehla baithaopi e ne e le karolo ea bohlokoa ea tšebeletso ena, empa mokhatlo oo ke neng ke sebetsa le oona hona joale o itšetlehile haholo ka mosebetsi ona oa mahala. Ka mor'a hore e fokotsehe, palo ea baithaopi e ile ea eketseha haholo. Ka ntle ho ho nkela basebetsi ba lefuoang sebaka ka baithaopi, ke nahana hore nyeoe ena e hlahisa lipotso tse peli tse pharaletseng: ts'ebeliso e amohelehang ea mosebetsi o sa lefelloeng bakeng sa litšebeletso tse tšehelitsoeng ke 'muso ntle le tlhahlobo ea sechaba ke efe? Hona ke mabaka afe a ka hlahisoang ka nepo e le a tšoanelehang ho ithaopa?
Tumello ea lipolotiki ea boithaopo
Hona joale ho na le tšusumetso e matla ea lipolotiki ea ho tšehetsa boithaopo. Leha ho le joalo, ha e hatise haholo melemo ea ho ithaopela ho sebeletsa ’muso o hatellang batho ba sa sebetseng hore ba sebetse mahala e le hore ba fane ka litšebeletso tseo lichelete tsa sechaba li khaotsoeng ho tsona. Leha ho le joalo hafeela khopolo ea boithaopo e amahanngoa feela le ho kenya letsoho sechabeng le ho rorisoa ka melemo eo e fanang ka eona ho ba amehang, khopolo ea mosebetsi o sa lefelloeng e ka sebelisoa lipolotiking.
Ketelo ea ramotse oa London's leqephe la websaete ea boithaopo e ka siea motho a maketse hanyenyane. E phatlalatsa, 'Sethala se secha se tla thusa bacha ho etsa CV ea Inthaneteng ea liphihlelo tsa bona tsa boithaopo, le ho sebelisa tsebo eo ba e fumanang ho fihlella menyetla ea mesebetsi e lefuoang e fanoang ke bahiri ba London.' E tsoela pele, e phatlalatsa, 'Bacha ba London ba tla boela ba khone ho fumana menyetla e likete ea boithaopo e behiloeng ke Litsi tsa Boithaopo tsa motse-moholo ka tšebeletso e ncha.' Ka mantsoe a mang, re khothaletsa bacha ho sebetsa mahala, ho bokella boiphihlelo ba mosebetsi o sa lefelloeng ka hohle kamoo ho ka khonehang, ebe re fana ka maikutlo a hore sena se ka qetella se hohela bahiri ba London.
Tsoelo-pele ena ha e felle feela UK. UN e hlahisitse Moralo oa Leano la 2014-2017 UNV (UN Volunteers) Strategic Framework e shebaneng le 'ho sebelisa matla a baithaopi le boithaopo ho tšehetsa katleho ea lipakane tseo ho lumellanoeng ka tsona machaba.' Kapa, ka e 'ngoe ea likamohelo tse matla tsa molao-motheo, e re baithaopi ba ka thusa ka 'Ho tlatselletsa litšebeletso tsa motheo tsa bohlokoa moo li haellang kapa moo li sa lekaneng.' Linaha li lumellana hore hore lipakane tsa phano ea litšebeletso li phethahale, ho lokile ho moemeli boikarabelo ba mohlokomeli ho baithaopi.
Phiri e letlalong la nku?
Linakong tsa khatello e matla ea moruo, ha hoa lokela ho ba le potso mabapi le tlhokahalo ea ho alima nako le bokhoni e le ho matlafatsa moea oa bonngoe le boikutlo ba bonngoe bo etsang hore batho ba thehe bokamoso bo tšoanang. Empa hlokomelang diphiri tse apereng matlalo a nku. Ntle le ts'ebetso e tsoelang pele ea ts'ebetso ea taolo ea baithaopi le mesebetsi ea ts'ehetso ea baithaopi mekhatlong, tumello ea lipolotiki ea boithaopo e bula monyetla oa kamohelo e bonolo le ho feta ea seo e hlileng e leng mosebetsi o sa lefelloeng, leha ho le joalo e qetella e nepahetse. Ho na le tlhokahalo e kholoanyane ea ho hlahloba mokhoa ona ka mokhoa o tebileng. Hajoale, batho ba sutumelletsoa ho etsa mosebetsi oa mmuso mahala ka tšepo ea ho fumana mosebetsi kae-kae ho theosa le moeli.
Ana Maria Dima ke mosebetsi oa liphallelo lefapheng la nts'etsopele ea machaba. O tsoa Romania mme a ka fumanoa ho twitter @AnaMariaDima.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate