Boipiletso ho baetapele, mekhatlo, le bara le barali babo rona
Lilemo tse fetang tse peli ka mor'a ho qhoma ha seoa sa COVID-19 - 'me joale hammoho le litlamorao tse mpe tsa tlhaselo ea Russia ea Ukraine - "tloaelo e ncha" e hlahile. Boemo bona bo bocha ba lefats'e bo bonts'a ho mpefala ha likoluoa tse fapaneng: tsa sechaba, moruo, lipolotiki, tikoloho, bophelo bo botle le lipolotiki.
Mekhoa ea ho putlama ha tikoloho. Bophelo ba letsatsi le letsatsi bo fetohile ba sesole le ho feta. Ho fumaneha ha lijo tse molemo, metsi a hloekileng, le tlhokomelo ea bophelo e theko e tlaase e se e le lithibelo le ho feta. Mebuso e mengata e fetohile ea bohatelli. Barui ba fetohile ba ruileng, ba matla haholoanyane, le theknoloji e sa laoleheng e potlakisa mekhoa ena.
Lienjineri tsa boemo bona bo sa lokang—bokapitale, bopatriareka, bokolone le metheo e fapa-fapaneng ea bofandamenthale—li mpefatsa boemo le ho feta. Ka hona, re tlameha ho phehisana khang ka potlako le ho kenya ts'ebetsong lipono tse ncha tsa phetoho ea tikoloho le phetoho e nepahetseng ea tekano, e nchafatsang, le e tsebahalang, e leng ea lehae le ea machabeng.
Ho Manifesto ena bakeng sa Phetoho ea Ecosocial Energy ho tsoa ho Peoples of the South, re tšoere hore mathata a Global - geopolitical - South a fapane le a Global North le mebuso e ntseng e phahama joalo ka China. Ho se leka-lekane ha matla lipakeng tsa libaka tsena tse peli ha ho tsoelepele feela ka lebaka la lefa la bokolone empa ho tebile ka lebaka la mohlala oa matla a neocolonial. Boemong ba phetoho ea maemo a leholimo, litlhoko tsa matla tse ntseng li eketseha, le tahlehelo ea mefuta-futa ea lihloliloeng, litsi tsa bo-capitalist li ekelitse khatello ea ho ntša maruo a tlhaho le ho itšetleha ka mesebetsi e theko e tlaase e tsoang linaheng tse mathōkong. Ha se feela paradigm e tsebahalang e ntseng e le teng empa sekoloto sa tikoloho ea Leboya ho ea ka Boroa se ntse se phahama.
Ntho e ncha ka nako ena ea hona joale ke "liphetoho tse hloekileng tsa matla" tsa Leboea tse kentseng khatello e matla le ho feta ho Global South hore e fane ka cobalt le lithium bakeng sa tlhahiso ea libeteri tsa theknoloji e phahameng, lehong la balsa bakeng sa li-turbine tsa moea, mobu o moholo. lisebelisoa tsa letsatsi, le lisebelisoa tse ncha tsa hydrogen megaprojects. Ho felisoa hona ha barui, ho ipapisitseng le limmaraka le ho tsoa kantle ho naha, ho ipapisitse le mohato o mocha oa ts'ilafalo ea tikoloho ea Global South, e amang bophelo ba limilione tsa basali, banna le bana, re se re sa re letho ka bophelo boo e seng batho. . Basali, haholo-holo ba tsoang mekhatlong ea temo, ke bona ba anngoeng haholo. Ka tsela ena, Global South e boetse e fetohile sebaka sa boitelo, seroto sa lisebelisoa tse ke keng tsa fela bakeng sa linaha tsa Leboea.
Taba ea mantlha bakeng sa Global North e bile ho boloka liketane tsa phepelo ea lefats'e, haholoholo tsa lisebelisoa tsa bohlokoa, le ho thibela linaha tse ling, joalo ka China, ho laola phihlello. Matona a khoebo a G7, ho etsa mohlala, haufinyane a ile a buella phepelo e nang le boikarabelo, e tšoarellang, le e pepeneneng bakeng sa liminerale tsa bohlokoa ka tšebelisano-'moho ea machaba, leano, le lichelete, ho kenyeletsoa nolofatso ea khoebo ea thepa le litšebeletso tsa tikoloho ka WTO. Global North e hatetse pele hore ho be le litumellano tse eketsehileng tsa khoebo le matsete le Global South ho khotsofatsa tlhoko ea eona ea lisebelisoa, haholo-holo tse amanang le "phetiso e hloekileng ea matla." Litumellano tsena, tse etselitsoeng ho fokotsa litšitiso khoebong le matsete, li sireletsa le ho matlafatsa matla le litokelo tsa khoebo ka ho beha linaha liqosong tse ka bang teng tsa molao ho latela mekhoa ea ho rarolla likhohlano tsa batseteli le naha (ISDS). Global North e sebelisa litumellano tsena ho laola "phetoho e hloekileng ea matla" le ho theha bokolone bo bocha.
Mebuso ea Boroa eona e oetse lerabeng la likoloto, e alima chelete ho aha liindasteri le temo e kholo ho fepela linaha tsa Leboya. E le ho lefa melato ena, mebuso e ’nile ea ikutloa e tlamehile ho ntša mehloli e eketsehileng fatše, e leng se ileng sa baka leqhubu le lebe la ho se lekane. Kajeno, tlhokahalo ea ho fetela ka nģ'ane ho mafura a khale ntle le phokotso e khōlō ea tšebeliso ea North North e ekelitse khatello ea ho sebelisa mehloli ena ea tlhaho hampe. Ho feta moo, ha e ntse e hatela pele ka liphetoho tsa eona tsa matla, Leboya le fane ka molomo feela boikarabelong ba lona ba ho rarolla sekoloto sa yona sa nalane le se ntseng se hola sa tikoloho ho ya Borwa.
Liphetoho tse nyane ho matrix a matla ha lia lekana. Tsamaiso eohle ea matla e tlameha ho fetoloa, ho tloha ho tlhahiso le ho ajoa ho isa ho tšebeliso le litšila. Ho kenya likoloi tsa motlakase bakeng sa likoloi tse tukang ka hare ha hoa lekana, hobane mokhoa oohle oa lipalangoang o hloka ho fetoha, ka ho fokotseha ha tšebeliso ea matla le ho khothaletsa likhetho tse tsitsitseng.
Ka tsela ena, likamano li tlameha ho ba tse leka-lekaneng eseng feela lipakeng tsa linaha tse bohareng le tse ka thoko empa hape le ka har'a linaha lipakeng tsa batho ba maemo a holimo le ba sechaba. Baetapele ba bobolu ba Global South le bona ba sebelisane 'moho tsamaisong ena e sa lokang ka ho etsa phaello ka ho ntšoa, ho hatella litokelo tsa botho le basireletsi ba tikoloho, le ho tsoela pele ho se lekane moruong.
Sebakeng sa thekenoloji feela, litharollo tsa likoluoa tsena tse hokahaneng li ka holim'a tsohle tsa lipolotiki.
Joalo ka baitseki, barutehi, le mekhatlo e tsoang linaheng tse fapaneng tsa Boroa, re ipiletsa ho baemeli ba phetoho ho tsoa likarolong tse fapaneng tsa lefats'e ho itlama molemong oa phetoho e matla, ea demokrasi, ea toka ho bong, e nchafatsang, le e tsebahalang ea phetoho ea moruo e fetolang lekala la matla le matla. mafapha a indasteri le a temo a itšetlehileng ka lisebelisoa tse ngata tsa matla. Ho latela mekhatlo e fapaneng ea toka ea boemo ba leholimo, "phetoho e ke ke ea qojoa, empa toka ha e eo."
Re ntse re na le nako ea ho qala phetoho e lokileng le ea demokrasi. Re ka fetohela hole le tsamaiso ea neoliberal moruong ho ea tseleng e ts'ehetsang bophelo, e kopanyang toka ea sechaba le toka ea tikoloho, e kopanya litekanyetso tse leka-lekaneng le tsa demokrasi ka leano le tsitsitseng, le felletseng la sechaba, le ho khutlisetsa tekano ea tikoloho e hlokahalang bakeng sa polanete e phetseng hantle. Empa bakeng sa seo re hloka menahano e mengata ea lipolotiki le lipono tse ngata tsa sechaba se seng se nang le toka sechabeng le se hlomphang ntlo ea rona e tloaelehileng ea polanete.
Phetoho ea matla e lokela ho ba karolo ea ponelopele e felletseng e sebetsanang le ho se lekane ho matla kabong ea mehloli ea matla le ho ntšetsa pele demokrasi ea matla. E tlameha ho nyenyefatsa litsi tse kholo - temo ea khoebo, lik'hamphani tse kholo tsa matla - hammoho le litharollo tse thehiloeng 'marakeng. Ho e-na le hoo, e tlameha ho matlafatsa botsitso ba mekhatlo ea sechaba le mekhatlo ea sechaba.
Ka hona, re etsa litlhokahalo tse 8 tse latelang:
- Re hlokomelisa hore phetoho ea matla e etelletsoeng pele ke merero e meholo ea likhoebo, e tsoang Global North mme e amoheloa ke mebuso e mengata e ka Boroa, e kenyelletsa ho atolosoa ha libaka tsa boitelo ho pholletsa le Global South, ho phehella ha lefa la bokolone, bopatriareka le sekoloto. leraba. Matla ke tokelo ea mantlha le e ke keng ea fetisoa, 'me demokrasi ea matla e lokela ho ba sepheo sa rona.
- Re ipiletsa ho batho ba Boroa ho hana litharollo tsa bohata tse tlang le mefuta e mecha ea bokolone ea matla, hona joale ka lebitso la phetoho ea Green. Re etsa boipiletso bo hlakileng ba ho tsoela pele ka likamano tsa lipolotiki har'a batho ba ka boroa ha re ntse re phehella lilekane tsa maano le mafapha a bohlokoahali a Leboya.
- Ho fokotsa tsitsipano ea koluoa ea boemo ba leholimo le ho ntšetsa pele phetoho e nepahetseng le e tsebahalang ea tikoloho, re batla tefo ea sekoloto sa tikoloho. Sena se bolela, ka lebaka la boikarabello bo sa leka-lekaneng ba Global North bakeng sa koluoa ea tlelaemete le ho putlama ha tikoloho, ho kengoa tšebetsong ha 'nete ha tsamaiso ea matšeliso ho Linaha tsa Lefatše. Sistimi ena e tlameha ho kenyelletsa phetisetso e ngata ea lichelete le theknoloji e nepahetseng, 'me e lokela ho nahana ka ho hlakoloa ha likoloto tsa linaha tsa Boroa. Re ts'ehetsa litefello tsa tahlehelo le ts'enyehelo e fihletsoeng ke matsoalloa, lihlopha tse tlokotsing le sechaba sa lehae ka lebaka la merafo, matamo a maholo le merero ea matla a litšila.
- Re hana ho atolosoa ha moeli oa hydrocarbon linaheng tsa rona - ka merero ea ho qhekella le ea kantle ho naha - 'me re hana puo ea boikaketsi ea European Union, e sa tsoa phatlalatsa hore khase ea tlhaho le matla a nyutlelie ke "matla a hloekileng." Joalo ka ha ho se ho khothalelitsoe ho Yasuni Initiative naheng ea Ecuador ka 2007 mme kajeno e tšehelitsoe ke makala le mekhatlo e mengata ea sechaba, re khothaletsa ho siea mafura ka tlas'a lefatše le ho hlahisa maemo a sechaba le a basebetsi a hlokahalang ho lahla extraivism le ho ea bokamosong ba mafura a morao-rao.
- Ka mokhoa o ts'oanang re hana "bokolone bo botala" ka mokhoa oa ho nka mobu bakeng sa mapolasi a letsatsi le moea, ho rafshoa ka mokhoa o sa khetheng oa liminerale tsa bohlokoa, le ho phahamisa "litokiso" tsa theknoloji tse kang blue or grey hydrogen. Ho koaleha, ho behella ka thōko, pefo, ho kena-kenana le ho kena ka har'a naha ho na le likamano tsa nako e fetileng le tsa morao-rao tsa matla a North-South mme ha li amohelehe mehleng ea liphetoho tsa tikoloho.
- Re batla ts'ireletso ea 'nete ea tikoloho le basireletsi ba litokelo tsa botho, haholo matsoalloa le basali ba etelletseng pele ho hanana le boipelaetso.
- Pheliso ea bofuma ba matla linaheng tsa Boroa e lokela ho ba tse ling tsa merero ea rona ea mantlha-hammoho le bofuma ba matla ba likarolo tsa Global North-ka merero e meng, e arolelanoang, e abuoang ka ho lekana ea matla a tsosolositsoeng ao e leng a sechaba le a sebetsang ka ona. .
- Re nyatsa litumellano tsa khoebo tsa machaba tse otlang linaha tse batlang ho thibela ho ntšoa ha mafura a mafura. Re tlameha ho emisa ts'ebeliso ea litumellano tsa khoebo le matsete tse laoloang ke likoporasi tsa linaha tse ngata tseo qetellong li khothalletsang ho ntšoa ho eketsehileng le ho matlafatsa bokolone bo bocha.
Mekhoa e meng ea rona ea tikoloho e ipapisitse le mathata a mangata, maano, litlhahiso, le boikitlaetso ba sechaba. Manifesto ea rona e hokahana le boiphihlelo bo phelang le maikutlo a bohlokoa a matsoalloa a matsoalloa le sechaba se seng sa lehae, basali le bacha ho pholletsa le Global South. E susumetsoa ke mosebetsi o entsoeng mabapi le litokelo tsa tlhaho, buen vivir, vivir sabroso, sumac kawsay, ubuntu, swaraj, the commons, the care economy, agroecology, bobusi ba lijo, post-extractivism, pluriverse, boipuso le matla a ho ikemela. . Ka holim'a tsohle, re etsa kopo ea phetoho e matla, ea demokrasi, e tsebahalang, e nang le toka ea bong, nchafatso, le phetoho e felletseng ea tikoloho.
Ho latela mehato ea Ecosocial and Intercultural Pact ea Boroa, Manifesto ena e sisinya sethala se matla se u memelang ho kenela ntoa ea rona e arolelanoang ea phetoho ka ho thusa ho theha lipono tse kopaneng le litharollo tse kopaneng.
Re u mema hore u khothaletse manifesto ena ka mosaeno oa hau.
Lenane le lekhutšoane la batšehetsi ba mokhatlo
Litšoantšiso tsa Argentina
BioVision Afrika
Censat Agua Viva-Amigos de la Tierra Colombia
Center de Recherches et d'Appui pour les Alternatives de Developpement – Océan Indien
Setsi sa Lithuto tsa Basebetsi, Sekolo sa Naha sa Molao sa Univesithi ea India, Bangalore
Chile Sin Ecocidio
Mokhatlo oa bareki oa Penang
Cooperativa Macondo
EcoEquity
Ecosocial and Intercultural Pact ea Boroa
Ekomarin
Lekhotla la Boiketlo ba Endorois
Phello ea Bofetoheli Medellín
Tsepamisa maikutlo ho Global South
Metsoalle ea Lefatše Malaysia
Toka ea Lefatše Joale
Global Tapestry of Alternatives
Greenpeace
Liloto tsa sehlopha sa Socioambiental
Health of Mother Earth Foundation
Kebetkache Women Development & Resource Center
Les Amis de la Terre Togo
Mining Watch Canada
NGO Forum ho ADB
Observatorio de Ecología Política de Venezuela
Setsi sa Batho
Peoples Response Network
Secretariado Social Mexicono
Seminario permanente Re-Evolución de la Salud
Ser Humanos
Motheo oa Ntšetso-pele e tsitsitseng ea Holistic
Marang-rang a Lefatše la Boraro
Setsi sa Transnational
Ntoa ho Batla
WoMin
Lenane le lekgutshwane la batho ba saenneng (mekhatlo ka sepheo sa boitsebahatso feela)
Alberto Acosta (Ecuador)
Volahery Andriamanantensasoa, CRAAD-OI (Madagascar)
Alhafiz Atsari, EKOMARIN (Indonesia)
Haris Azhar (Indonesia)
Gerry Arances, Setsi sa Matla, Ecology, le Ntlafatso (Philippines)
Tatiana Roa Avendaño, Censat Agua Viva-Amigos de la Tierra (Colombia)
Nnimmo Bassey, Health of Mother Earth Foundation (Nigeria)
Karina Battyany, CLACSO (Uruguay)
Walden Bello, Laban ng Masa (Philippines)
Lucio Cuenca Berger, Observatorio Latinoamericano de Conflictos Ambientales (Chile)
Patrick Bond, Univesithi ea Johannesburg (Afrika Boroa)
Mirta Susana Busnelli, Actrices Argentinas (Argentina)
Fiona Leeba, Setsi sa Machaba (Netherlands/Afrika Boroa)
Desmond D'Sa, South Durban Community Environmental Alliance (Afrika Boroa)
Jose De EchaveCooperAccion (Peru)
Arturo Escobar, UNC Chapel Hill (US/Colombia)
Ashish Kothari, Global Tapestry of Alternatives (India)
Makoma Lekalakala, Lefatše la Afrika (Afrika Boroa)
Alex Lenferna, Climate Justice Coalition (Afrika Boroa)
Xochitl Leyva, Ciesas Sureste (Mexico)
Thuli Makama, Oil Change International (Swaziland)
Marilyn Machado Mosquera, Kaugro ri Changaina (Colombia)
Kavita Naidu, Progressive International (Fiji/Australia)
Asad Rehman, War on Want (UK)
Oscar Rivas, Partido Ecologista Verde (Paraguay)
Fernando Russo, CTA (Argentina)
Ee Sano (Philippines)
Rocío Silva-Santisteban, Comite Ana Tallada (Peru)
Gustavo Castro Soto, Otros Mundos Chiapas (Mexico)
Maristella Svampa, Tumellano ea Ecosocial le Intercultural ea Boroa (Argentina)
Pablo Vommaro, UBA/CLACSO (Argentina)
Noble Wadzah, Oilwatch (Ghana)
Chima Williams, Friends of the Eath (Nigeria)
Ivonne Yanez, Acion Ecologica (Ecuador)
Raúl Zibechi, Brecha (Uruguay)
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate