Ka February 2004, masole a marabele a Haiti a ile a qala letšolo le atlehileng la ho liha Mopresidente Jean-Bertrand Aristide. Masole a Anti-Aristide, ao boholo ba ’ona a neng a e-na le masole a tsoang lebothong le qhalaneng la Haiti, a ile a inkela matla ’me ho ile ha tlala pefo naheng eo. Ha phetohelo e ntse e tsoela pele, makholo a baitseki le litho tsa mokha oa lipolotiki oa pro-Aristide Lavalas ba ile ba kenngoa teronkong ntle ho qoso, ho latela Amnesty International.
Ka la 9 May, 2004, likhoeli tse seng kae ka mor’a phetohelo, sehlopha sa masole a Metsing a U.S. se ile sa kena ha Annette Auguste ka mor’a khitla, sa tšoara e mong oa libini tse tsebahalang tsa Haiti, baeta-pele ba sechaba le batšehetsi ba hlaheletseng ba Lavalas. Auguste, ea tsejoang hape e le So Ann (‘Khaitseli Anne’ ka Secreole) o ile a tšoaroa ka pelaelo ea ‘ho ba le boitsebiso bo ka ’nang ba baka tšokelo’ ho masole a U.S. a sebetsang Haiti tlas’a sekhele sa sesole sa Machaba a Kopaneng.
‘U.S. Masole a metsing a ile a senya ntlo ea ka, a bolaea lintja tsa ka ’me a nkoetela har’a mp’a bosiu,’ ho bolela So Ann ka thelefono ea motse-moholo oa Haiti, Port-au-Prince. ‘Ke ile ka koalloa chankaneng ka lilemo tse fetang tse peli ka lebaka la litumelo tsa ka tsa lipolotiki ’me maemo a ne a le mabe—basali ba leshome le metso e ’meli ba kenngoa ka seleng ea chankana bakeng sa batho ba babeli.’
Kahoo Ann, nkhono ea lilemo li 62, o ile a lokolloa teronkong ka August 2006 ka mor'a letšolo le leholo la machaba la ho lokolloa ha hae, le tšehelitsoe ke Amnesty International. Bekeng e tlang, Kahoo Ann, ea nkoang e le mohale oa batho ba Haiti, o tla be a bua le ho bapala letotong la liketsahalo Montreal ho le leng la maeto a hae a pele a machaba ka mor'a chankaneng.
Ho phela molaetsa
O re: ‘Ke sa tsoa lokolloa chankaneng ea lilemo tse peli ntle le nyeoe ’me ke ea Canada ho ea bolella batho ka ntoa ea rōna ea ho fumana tokoloho Haiti. ‘Montreal e tla utloa ka seo Masole a Metsing a U.S. a ileng a nketsa sona, boemo ba batšoaruoa ba lipolotiki ba Haiti le phetohelo khahlanong le Aristide eo ’muso oa Canada e ileng ea e tšehetsa.’ (Canada e ile ea romela masole a 550 sehlekehlekeng sa Caribbean.)
O re: "Ana ke mabaka a bonolo a hore na ke hobane'ng ha ke tla hole le lehloa Montreal, leha mangole a ka a opa ka lebaka la ha ke le teronkong," o re. 'Ke tla boela ke be Montreal ho bapala' mino oa ka o buang ka ntoa ea nako e telele ea batho ba Haiti bakeng sa toka.'
Kahoo rekoto ea morao-rao ea Ann, ‘So Ann, Motšoaruoa oa Lipolotiki: Ke eng hape eo ba ka nketsang eona?’ e ile ea lokolloa ka 2005 ke Manhattan-based Crowing Rooster Arts. Ka lipina tse 11, albamo e bonts'a mantsoe a k'hoaere ea hae ea libini tse 19 hammoho le lipina, likatara le likonopo. Ntho e tsotehang ka ho fetisisa ka tokollo eo ke hore e ile ea lokolloa ka molao ha So Ann a ntse a le chankaneng.
"Kahoo Ann o phela molaetsa oo a o binang," ho bolela Kim Ives, moetsi oa lifilimi ea New York ebile e le motsoalle oa nako e telele oa So Ann. ‘Ka September selemong se fetileng, ka mor’a hore So Ann a lokolloe teronkong, ke ile ka tsamaea le eena ha a khutlela Cité Soleil ka lekhetlo la pele (setereke se futsanehileng sa Port-au-Prince); hang ha molaetsa oa hore So Ann o se a le ka har’a sekoahelo, ba likete-kete ba ile ba tlala literateng tse mo potolohileng ba keteka ho lokolloa ha hae teronkong.’
Kahoo nalane ea lipolotiki ea Ann ea Haiti e qala morao ka nqane ho phetolo ea puso ea 2004 ho isa nakong e sehlōhō ea Duvalier ea bo-1970. Lilemong tsa pele tsa puso ea bohatelli ea bobeli ea Duvalier, tlas'a Jean-Claude 'Baby Doc' Duvalier, Kahoo Ann o ile a balehela U.S., a lula Brooklyn, moo a ileng a ba le botumo bo boima ka hare ho Haitian Diaspora ea New York e le moitseki oa demokrasi le sebini sa setso. O ile a ngola lipina tsa boipelaetso tsa Secreole khahlanong le puso ea Duvalier le mabotho a sesole a ileng a latela.
'Mino oa ka o bua ka ntoa ea Haiti kajeno le pale ea histori ea rona,' Ho joalo Ann. 'Ho tloha tlhōlo ea rona ea boipuso holim'a Fora ka 1804 ho ea lilemong tsa mali tsa Duvalier le li-coups tse khahlanong le Aristide, pale ea rona e tletse mahlomola empa hape ke takatso e matla ea ho loana.'
Literonko li ntse li tletse
Ha a khutlela Haiti ka 1994, Kahoo Ann e ile ea e-ba mohlophisi ea ka sehloohong ka har'a mokha oa Aristide.s Lavalas, a theha kamano ea tlhompho le mopresidente ha a ntse a fetoha mohlophisi oa lipolotiki ea tsoelang pele naheng eo. Ka mor'a ho lokolloa teronkong, Kahoo matla a Ann a lipolotiki har'a mafutsana a Haiti a eketsehile. Kajeno, 'mino oa hae, o bontšang mathata a bahatelli ba Haiti, ba lulang naheng e futsanehileng ka ho fetisisa karolong e ka Bophirimela ea Lefatše, o entse hore a ratoe ho feta leha e le neng pele, leha a ntse a ikemiselitse ho ama phetoho naheng ea habo.
‘[Mopresidente oa hona joale oa Haiti le eo e kileng ea e-ba Aristide ally René] Préval ha a sebelise matla ao a a filoeng likhethong tse fetileng ho lokolla batšoaruoa bohle ba lipolotiki lichankaneng tsa Haiti,’ o re. ‘Ho fihlela batšoaruoa bohle ba lipolotiki ba lokolohile, Haiti ha e-ea lokoloha.’
--------
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate