Tlala ea Sierra Tarahumara e senola bothata bo fetang bothateng ba hona joale - e bonts'a ts'ebeliso ea meralo ea batho ba Rarámuri, O'odam, Warixó le Odame. Ha a tobane le ho tšolloa ha bonngoe le ho ameha sechabeng sa lehae, sa naha le sa machaba, 'Musisi oa Chihuahua, Cesar Duarte, o boletse haufinyane hore mmuso le sechaba ba na le "mokoloto oa histori" ho batho ba Maindia ba naha e kholo ka ho fetisisa ea Mexico.
Ha ho motho ea ka phehisanang khang ka taba ea hore naha ea Chihuahua, le Mexico eohle, e na le molato o moholo ho batho ba pele ba naha ena. Ka halofo ea lilemo tse sekete, batho ba matsoalloa a moo ba 'nile ba tlatlapuoa 'me ho tlatlapa ho khaotsa feela ha ho se na letho le ka nkiloeng 'me ho se motho ea ka lelekang. Se lokelang ho phehisana khang kajeno ke hore na likoloto tseo tsa histori li tla lefshoa joang.
Likoloto ho batho ba matsoalloa a moo li ke ke tsa lefshoa ka lijo le likobo, haholo-holo ka lipuo. Li tlameha ho lefshoa ka pholisi ea sechaba e sebetsang hantle le e sebetsang hantle; ka liqeto, kabo ea lichelete, liphetoho tsa molao tse kenngoeng ts'ebetsong le liketso tse tiisitsoeng. Ka sohle se boleloang ke ho batla toka ka 'nete.
'Muso oa Bolivia, o etelletsoeng pele ke Mopresidente Evo Morales, o sebetsa e le mohlala oa mokhoa oa ho sebetsana le melato ea khale le matsoalloa a moo. Motlatsi oa Mopresidente oa Bolivia Alvaro García Linera o hlakisa hantle se tlamehang ho etsoa puisanong le Luis Hernández Navarro oa La Jornada.
García Linera o qala ka 'nete: bokolone ha boa ka ba fela ka boipuso ba lipolotiki ho tsoa Spain. Ka lebaka leo, mebuso e batlang ho etsa toka ho batho ba matsoalloa a moo e tlameha ho kenella ts'ebetsong ea ho felisa bokolone.
Motlatsi oa mopresidente o tiisa hore "ke mokhoa oa ho ikarola meahong ea setheo, ea sechaba, ea setso le ea tšoantšetso e behang bophelo ba letsatsi le letsatsi ba batho ho latela lithahasello tsa lihlopha le lipale tse behiloeng ke matla a kantle. Bokolone ke kamano ea puso ea libaka e etsoang ka likhoka, empa qetellong e fetoha e tloaelehileng ‘boitšoarong bo tloaelehileng’ ba lichaba tse busoang.”
Mehato ea motheo ea ts'ebetso ea ho felisa bokolone e qala ka ho lemoha hore batho ba matsoalloa ba fetohile batšoantšisi ba lipolotiki, ba nang le phihlelo ea matla a sebele, a mekhatlo. Ba etsa liqeto tsa lipolotiki 'me ba sebelisa lentsoe. Mokhatlo ona oa matsoalloa o susumelitse ’Muso hore o boele o laole matlotlo a tlhaho ao pele a neng a le matsohong a linaha tse ling, a kang oli, khase, metsi le likarolo tse ling tsa likhoele tsa motlakase tsa naha. Mehloli e meng, joalo ka mobu le meru, e fetiselitsoe ka kotloloho ho baahi ba matsoalloa a moo le ba futsanehileng.
"Ka lebaka la liketso tsena, ho boetapele ba sechaba sa matsoalloa, bao e leng bongata ba baahi ba Bolivia, matsoalloa a moo bao pele ba neng ba reriloe esale pele hore e be balemi, basebetsi, li-bellboys, kapa basebeletsi, joale ke matona a mmuso, baetsi ba molao, balaoli ba ka sehloohong, baahloli, babusisi, esita le mopresidente,” ho phethela García Linera. Matlafatso ena ea matsoalloa ke mokhoa oa phetoho le sehlahisoa sa phetoho. E hlahile phetohong ea khotso ea sechaba eo Bolivia esale e ba le eona ho tloha ha mokhatlo oa matsoalloa a moo mme Evo Morales a nka puso.
E ka 'na ea e-ba ntho e sa utloahaleng ho leka boemo boo ba phetoho Chihuahua, empa haeba re hlile re tiile ka ho lemoha likoloto tsa nako e telele tseo re li kolotang ho batho ba Maindia naheng ea rona le ho etsa hantle lipuong tsa rona, re tlameha ho etsa litlhoko tse matla.
Ea pele e tla ba ho felisa maikutlo a bokolone a ntseng a tsoela pele ho hatella lichaba tsa habo rona. Libaka tsa bona li lokela ho khutlisetsoa ho bona, ’me e lokela ho ba bona ba etsang qeto ea hore na ba tla tlatlapa meru le joang—moru oa bona. Ke bona ba lokelang ho etsa qeto ea hore na ba batla ho rera le ho ntšetsa pele merero ea bohahlauli kapa che. Molao o nang le liphoso tse kholo o behang mesebetsi ea merafo pele ho litokelo tsa sechaba ho etsa seo ba se batlang ka mobu oa bona o lokela ho felisoa. Ha mobu oo le se ka tlas'a bokaholimo bo fuoa lik'hamphani tsa merafo tsa kantle ho naha, molao o fetelletse le ho feta.
Ho lefa sekoloto se fetileng ho Rarámuri le batho ba bang ba matsoalloa a Chihuahua ho feta "ho ba etsetsa" mehloli ea mosebetsi kapa "ho ba tlisetsa" litsela le lipetlele. E batla boikemisetso ba lipolotiki ba ho amohela boahi ba bona bo felletseng, ka tekano e felletseng le litokelo le litokelo tsohle tse tsamaeang le bona. E hloka ho khaotsa ho tšoara Sierra joalo ka tšireletso matsohong a batsoali ba ba holisang ba mestizo, leha e le ka sepheo se setle. Ho bolela ho tlosa litšitiso e le hore batho ba matsoalloa a moo e ka ba batšoantšisi ba hlokolosi ba lipolotiki, ba ikarabellang bakeng sa litaba tsa bona tsa moruo, tsa tikoloho, tsa lipolotiki, tsa setso le tsa sechaba.
Victor M. Quintana ke moeletsi oa Democratic Farmers' Front of Chihuahua le mofuputsi/moprofesa Univesithing ea Autonomous ea Ciudad Juárez. Ke moqolotsi oa litaba oa kamehla le oa Lenaneo la Amerika.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate