Fkapa lilemo tse likete Nōka ea Tigris e phunyeletse ka boroa-bochabela ho Turkey. Haufi le moeli oa Syria ea kajeno, e ile ea betla mafika a majoe a mokoetla phuleng ea eona e sephara, e leng se ileng sa etsa hore ho be le sebaka se hlollang sa tikoloho eo linonyana tse fallang li phomolang ho tsona. Mefuta e mengata e sa tloaelehang e ntse e bitsa phula eo lehae la eona, ho kopanyelletsa le lefiritšoane le metsero le khupata ea makhetla a bonolo ea Eufrate.
|
Ho lula sebakeng sena, ho tsejoang ka hore ke Hasankeyf, ho bile teng ka lilemo tse 12,000. Batho ba Neolithic ba ile ba cheka mahaha mafikeng, a pele ho likete, bonyane litso tse leshome le metso e 'meli ho tloha ka nako eo li siile letšoao la tsona: toropo e ne e le qhobosheane ea Roma, mobishopo oa Byzantine, Setsi sa Islamic, le sebaka sa khoebo tseleng ea Silk. Ka 1515 'Muso oa Ottoman o ile oa e nka. Kajeno, e le karolo ea Turkey ea morao-rao, masimo a nonneng a phuleng e potolohileng a na le metsana e ka bang 200, e nang le lihoai tse iphelisang tsa Makurde tse ka bang 55,000 XNUMX. ho ikamahanya le bophelo ba mehleng ea khale.
Mobu oo ba o lemang o boetse o tšoara ho hakanngoa hore libaka tsa baepolli ba lintho tsa khale tse 300, tseo ho tsona ho ileng ha epolloa tse 14 feela. Ho epolloa mona ho lebisitse ho ngoloeng bocha ha paleohistory. Lefa le ruileng la meaho ea toropo le na le meaho e makholo a 'maloa ea mehleng ea khale, ho kenyeletsoa liemahale tse majabajaba le liemahale tse ling tse bolokiloeng nako e telele, ebang ke tse ikemetseng kapa tse khaotsoeng ka lejoe la mokoetla, ha qhobosheane ea mehleng ea khale le ntlo ea borena e lutse holim'a lefika. ke "se seng sa libaka tsa khale tse bolokiloeng hantle ka ho fetisisa Turkey," ho boletse Zeynep Ahunbay, moprofesa oa nalane ea meralo Univesithing ea Istanbul Technical.
Leha ho le joalo, ka mor’a lilemo tse seng kae feela, lilemo tseo tse 12,000 453 tsa khotso e tsoelang pele li reretsoe ho fela ka tšohanyetso. Motsaneng o bitsoang Ilisu o Tigris, mmuso oa Turkey o ntse o haha letamo le leholo la bophahamo ba limithara tse 121 le tla thibela metsi a phallang le ho theha letamo le leholo. E tla qoelisa Hasankeyf ea khale, ka mahaha le liemahale tsa eona, ka tlas'a letša la maiketsetso la lisekoere-mithara tse 300. E tla qoelisa boholo ba libaka tse 95 tsa baepolli ba lintho tsa khale le tikoloho e ruileng ea tikoloho. E tla boela e qoelise metse le mapolasi a Kurdish-104 ea bona e tla nyamela ka ho feletseng ka moroallo, ha ba bang ba XNUMX ba tla ameha ka mokhoa o itseng. Baahi ba motse oa Kurdish ba ke ke ba lahleheloa ke matlo le sechaba feela, empa le mekhoa ea bona ea boipheliso.
Mmuso oa Turkey o re o tla nka mehato ea ho itšireletsa. E khethile sebaka se ka bang khilomitara ka leboea ho toropo, sebakeng se phahameng, moo lefa la meralo le ka fallisetsoang teng. E meng ea mehaho le liemahale li ne li ka qhaqha 'me tsa tsosolosoa moo, ho ea ka maikutlo a hore, Sebakeng se secha sa Archaeology Park.
Empa ho falla ho ne ho tla khaola kamano ea liemahale le boemo ba leholimo 'me ka hona li li tlose seriti le boleng ba tsona bo botle. Ba ne ba tla ema sebakeng se senyenyane, eseng har'a mahaha le mafika a makatsang. The morero oa phalliso o ke ke oa hlakisa bocha tikoloho ea toropo ea nalane. Ho e-na le hoo, Park ea Archaeology e ne e tla ba musiamo o monyenyane o bulehileng o bontšang likotoana tsa liemahale tse 12. Mehaho e meng ea khale e tla timela ruri.
Baepolli ba lintho tsa khale, bo-rahistori ba tsa bonono, litsebi tsa meralo ea meralo, litsebi tsa tikoloho, mekhatlo ea litokelo tsa botho, mekhatlo e ikemetseng, le bahlokomeli ba paballo ba ’nile ba nyatsa morero ona. Morero oa Litokelo Tsa Botho oa Kurdish oa e hanyetsa. Ka la 6 Phuptjane 2007, World Monuments Fund e ile ea thathamisa Hasankeyf lethathamong la eona la 2008 la Lethathamo la Libaka tse 100 tse Kotsing ka ho Fetisisa tsa Lefatše.
Sechaba se Kopane
Morero oa Letamo la Ilisu haesale o nahanoa ho tloha lilemong tsa bo-1980, empa matšoenyeho a sechaba le a tikoloho a lula a e khutlisa. Ka 2002 k'hamphani ea Brithani ea Balfour Beatty le Skanska e thehiloeng Sweden, bao pele e neng e le batšehetsi, ba ile ba ikhula. Empa morero ona o ile oa boela oa tsosolosoa ka January 2006, ha tonakholo e phatlalatsa tsosoloso ea eona. Ka lebaka la ho halefa, sechaba se ile sa ikopanya ho hanana le baitseki ba theha Leano la ho Boloka Hasankeyf e Phela (IKHA). "Letamo le tla re tlisetsa timetso feela," ho boletse e mong oa bahlophisi. Ercan Ayboga, eo e kileng ea e-ba setsebi sa hydrologist Univesithing ea Bauhaus Jeremane, eo hona joale e leng moahi oa moo. "Ho ke ke ha e-ba le molemo bakeng sa batho ba sebaka seo."
Moketeng oa motheo ka Phato 4, 2006, batho ba 10,000 ba ile ba bontša khahlanong le eona. IKHA e tsoetse pele ho ntlafatsa letšolo le khanyang ka ho tsoela pele ho hlophisa likopano Hasankeyf, joalo ka la 20 May, 2007, moo batho ba 2,000 ba tsoang phuleng ba ileng ba ipelaetsa tlas'a lifolakha tse reng, "Histori ea polao ea Ilisu," "U se ke ua senya histori ea lilemo tse 10,000. bakeng sa lilemo tse 50 tsa matla," le "Ha ho phalliso." Empa lipontšo tse joalo e ne e le qalo feela ea IKHA.
Ka Hlakubele 2007, mebuso ea Switzerland, Jeremane le Austria e ile ea phatlalatsa hore e tla tšehetsa Morero oa Letamo la Ilisu ka ho fana ka Litiisetso tsa Mekoloto ea kantle ho naha (ECGs). Lisebelisoa tsena tsa lichelete ke litiisetso tsa hore banka e tla fumana tefo bakeng sa likalimo tsa eona. Ba fana ka inshorense ea lichelete khahlano le, mohlala, liketso tsa lipolotiki molemong oa litokelo tsa basebetsi, litokelo tsa botho, kapa tikoloho. Hangata li sebelisoa ho tšehetsa merero ea lichelete linaheng tse tsoelang pele.
Libanka tse tharo—Société Générale (Switzerland), UniCredit/Bank Austria, le DekaBank (Jeremane)—li lumetse ho alima morero oa Ilisu hoo e ka bang li-euro tse limilione tse 450. 'Muso oa Turkey (ka sebopeho sa DSI, lekala la metsi), libanka, le mebuso e meraro e saenetse tumellano, empa ho rarolla mathata a sechaba le a tikoloho, mebuso e meraro e ile ea leka ho qobella morero oo ho finyella litekanyetso tsa Banka ea Lefatše bakeng sa tshireletso ya tikoloho le setso. Ba khomaretse maemo a 153 ho ECGs, joalo ka:
> ’muso oa Turkey o ne o lokela ho tsebisa baahi ba sebaka seo ka morero le litokelo tsa bona;
> ho ba fa phalliso mobung o tšoanang oa temo;
> ba lefe ka ho lekaneng;
> le ho theha mokhoa oa litletlebo, haeba ho na le tlōlo ea molao.
Kaha li-ECG li ne li tšehelitsoe ka lichelete ke mebuso, balefa lekhetho ba Jeremane, Switzerland le Austria ba ne ba tla tšehetsa morero ona ka lichelete. Ka hona, Majeremane, Maswiss, le Maaustria a nang le kutloelo-bohloko a ile a kenela letšolo la machaba la ho thibela Ilisu, ho kopanyelletsa le Phatlalatso ea Berne, WEED (Moruo oa Lefatše, Ecology le Tsoelo-pele), ECA-Watch, Counter-Current, le lihlopha tse ngata tsa liketso. Bona le IKHA ba ile ba ngolla mebuso e meraro le libanka tse tharo mangolo, ba hlalosa boemo boo 'me ba ba khothalletsa hore ba hlahlobe tšehetso ea bona hape. E le ho ngola lipelaelo tsa bona, ba ile ba etsa mosebetsi oa ho fumana lintlha ho Ilisu, le Karabayir, metse e 'meli e haufi le sebaka sa letamo. Ba boetse ba shebile ho bona hore na DSI e ntse e latela litšepiso tsa eona tsa ho fihlela maemo a Banka ea Lefatše.
Ka October 8-9, 2007, Ayboga le moemeli oa Switzerland ba ile ba botsa baahi ba motse hore na 'muso oa Turkey o ba boleletse eng. DSI e ne e ithaopetse ho reka masimo a bona, baahi ba motse ba rialo. Haeba ba lumetse ho rekisa, DSI e itse ba ka fumana chelete e ntle bakeng sa eona le mobu o motle sebakeng se seng "New Hasankeyf." Malapa a mang a ne a amohetse mpho eo ’me a rekisa litša tsa ’ona. Empa ha ba fihla "New Hasankeyf," ba e fumana e lutse leralleng le moepa, le mafika le se nang phepelo ea metsi le mobu o nonneng. Ho ne ho se na baahi. Ha ba etsa tlhahiso ea libaka tse ling, DSI e ile ea iphapanyetsa tsona. Ho phaella moo, DSI e ile ea ba lefa feela halofo ea chelete eo ba neng ba tla e hloka ho reka ntlo e ncha le setša, esita le sebakeng seo se futsanehileng. Ka tšohanyetso ba ile ba iphumana ba se na mahae ’me ba se na naha.
Bafuputsi ba ile ba etsa qeto ea hore 'muso oa Turkey o ne o tlōla ka mokhoa o feteletseng maemo a amanang le ECGs. E ne e amoha baahi ba motse ka leeme, e ba khaoletsa, e ne e se e thehile mekhoa ea litletlebo, ’me e ne e sa fane ka leseli ka litokelo tsa bona.
Libekeng tse latelang ho lokolloa ha tlaleho ea bona, lipontšo tse halefileng tsa mekhatlo ea litokelo tsa botho li ile tsa qhoma Europe UniCredit/Bank Austria, le ka ntle ho makala a DekaBank metseng ea 11 ea Jeremane. Ka Pulungoana 2008, bats'oants'o ba Stop Ilisu ba ile ba leka hape ho etela metsaneng ea Ilisu le Karabayir, empa ba haneloa ho kena. Masole, a neng a laola sebaka seo, a ne a tseba hore na ke bo-mang ’me a hana ho ba lumella ho kena.
'Muso o hloleha ho Phethahatsa Lipehelo
Leha ho le joalo, ho nyatsa morero ona ho ne ho hlahisitse lipelaelo tse lekaneng hoo ka la 2 December, 2008, libanka tsa Austria, Jeremane le Switzerland li ileng tsa emisa ho tšehetsa morero ona ka lichelete. 'Muso oa Turkey o ne o e-na le eona ba ile ba hlōleha ho phethahatsa maemo a 153 ao ba a entseng, empa ba ile ba fa ba boholong likhoeli tse 6 hore ba finyelle litekanyetso tsa Banka ea Lefatše. Khabareng kaho e ile ea emisoa.
Ayboga o ile a ngolla libanka hape. Morero, ka sebopeho sa ona, o ne o ke ke oa fihlela maemo a machaba, o ne o ke ke oa amoheloa. Sebakeng sohle sa Ilisu/Tigris ho ne ho se na mobu oa temo o lekaneng bakeng sa phalliso ea batho ba mashome a likete. O khothalelitse ho ikhula mosebetsing ona ka botlalo.
Ka la 28 May, 2009, batšoantšisi ba ile ba tšoara seboka sa machaba Berlin, "Ilisu Summit." Ba ile ba mema moqapi oa litekanyetso tsa bophelo le tikoloho ea Banka ea Lefatše, Robert Goodland, hore a be teng. O ile a re ho kopano, "Banka ea Lefatše e tla hana morero ona. Litšusumetso li matla haholo; litokisetso tsa Turkey ha lia lekana.
"Esita le maemo a Europe bakeng sa morero ona ha a lekane ho sireletsa batho ba 60,000 ba amehileng, matlotlo a ikhethang a setso le tikoloho." O khothalelitse hore barupeluoa ba Europe ba ikhule.
Güven Eken, mopresidente oa mokhatlo oa tikoloho oa Turkey Doga Dernegi, o bontšitse hore ha ho tlhahlobo ea phello ea tikoloho e kileng ea etsoa, joalo ka ha ho ka ba joalo bakeng sa feme e nyane ea matla Europe. Hasan Janabi, eo e kileng ea e-ba moeletsi oa Lekala la Metsi la Iraq, o hlokometse hore batho ba limilione ba Iraq ba lula tlase ho tloha setšeng sa letamo, ba itšetlehile ka Tigris bakeng sa mokhoa oa bona oa boipheliso, le hore kaho ea letamo e tla fokotsa phepelo ea bona ea metsi le mekhoabo ea matsoapo a Mesopotamia. esita le ho omella.
Ka May 18-24, 2009, bashebelli ba babeli ba machaba ba ile ba etela metse e meng ea Tigris 'me ba botsa ka letamo. Baahi ba motse oo ba ileng ba bua le bona ba ne ba tšohile ka hore ba tla lahleheloa ke mekhoa ea bona e fokolang ea boipheliso. Ba bang ba bona ba ne ba boleletsoe hore ha ba ka rekisa litša tsa bona, ba ne ba tla fumana lihekthere tse peli tsa setša New Hasankeyf, e leng se neng se ka ba fa lira tsa Turkey tse 12,000 2009 selemo le selemo, empa ntlo e ncha e ne e tla bitsa chelete e ngata ho feta eo ’muso o neng o e lefa bakeng sa bona. mahae a teng. E le hore ba fumane chelete, ba ne ba tla tlameha ho fetoha ho tloha temong ea ho iphelisa ho ea ho tsa mebaraka, empa masimo a lihekthere tse peli a ne a le nyenyane haholo hore a ka hlahisa chelete eo, haholo-holo hang ha ba reka manyolo. Lihoai li ile tsa hana tumellano eo. Ka January 40, ’muso o ile oa ea lekhotleng la setereke la Batman ’me ka June lekhotla la ba qobella hore ba rekise, la fokotsa chelete ea matšeliso e neng e se e sa lekana ka karolo ea XNUMX lekholong, ’me la fetisetsa setša ho ’muso. Lihoai li ne li senyehile.
Ayboga o ile a ngola lengolo le leng hape. Ha ho na sebaka se seng se loketseng baahi bana, a hatisa. Haeba ba lahleheloa ke masimo a bona a hona joale, ba tla tlameha ho balehela metseng e meholo, empa ba hloka tsebo, ba tla qetella ba le mekhukhung.
Ho ile ha e-ba le lipontšo tse ling tse kang tsa June 6, 2009 Ankara, moo mekhatlo e mengata e ileng ea bontša khahlanong le matamo a mangata a senyang a neng a reriloe ka boroa-bochabela ho Turkey. (Letamo la Ilisu ke le leng la letoto la matamo a reriloeng bakeng sa Anatolia e ka boroa-bochabela.) Baetsi ba litšoantšo, joalo ka naleli ea pop ea Turkey, Tarkan, ba ile ba nyatsa pepenene morero oa letamo 'me sengoli se hapileng Moputso oa Nobel Orhan Pamuk o ile a batla hore Hasankeyf e phatlalatsoe e le Sebaka sa Bohlokoa ba Lefatše sa UNESCO. (E kopana le litekanyetso tse robong ho tse leshome.) Lekhotla la Machaba la Liemahale le Libaka le ile la bitsa tšireletso ea lona.
Joale baepolli ba neng ba ntse ba sebetsa ho qhaqha liemahale tsa khale tsa Hasankeyf le ho li isa ho Archaeology Park ba ile ba etsa tsebiso e hlollang: e ne e ke ke ea etsoa. Ho tsamaisa liemahale ho ne ho sa khonehe ho latela litsebi. Li ne li entsoe ka lehlabathe le lithōle le masela a ikhethang a neng a ka senyeha haeba a ka tlosoa setšeng. Hoo e ka bang tse tharo kapa tse 'nè li ne li ka tsamaisoa ka mokhoa o sireletsehileng, kaha tse ling kaofela, ho li qhaqha e ne e tla ba ho li timetsa. Esita le litsebi tsa Turkey li ile tsa tlameha ho lumela hore ha li bone mokhoa oa ho pholosa liemahale tsa bohlokoa ka ho fetisisa. Kahoo tlefa lohle la setso le ne le tla lahleha.
Kaha sebaka sa kaho se ne se thibetsoe ho baetsi ba liphutuho, Ayboga o ile a bontša bo-ralibanka ba Europe le mebuso, IKHA e ne e ke ke ea hlola e fumana boitsebiso. "Ho ne ho le hokae tokelo ea ho fumana tlhahisoleseding?" a ba botsa. "Likaelo tsa hau tsa Banka ea Lefatše le OECD li hokae?"
Lits'itiso
Ka la 7 July, 2009, thibelo ea likhoeli tse tšeletseng e ile ea fela. Mebuso ea Jeremane, Austria le Switzerland e ile ea ikhula ka ho feletseng morerong ona. Ba hlakotse tiisetso ea mokitlane oa kantle ho naha. Letsatsi hamorao libanka tse tharo tsa Europe li ile tsa ikhula.
Lekhetlo la pele nalaneng ea lichelete tsa kantle ho naha, li-ECG li ile tsa hlakoloa ka lebaka la mathata a botho, setso le tikoloho. Mohato o neng o sa lebelloa e bile tlhōlo e kholo ho bahanyetsi ba letamo. 'Muso oa Turkey, ba ne ba tšepile, ntle le lichelete le ntle le tsebo ea theknoloji ea Europe, e ke ke ea khona ho haha letamo. Ka Loetse letona la lichelete la Turkey, Mahmet Simsek, o ile a etela China mme a leka ho fumana chelete moo empa a hloleha.
Likhoeli tse seng kae hamorao, lipaki tse ileng tsa khona ho nyenyelepa motseng oa Ilisu li ile tsa hlokomela hore kaho ea matamo e qalile ntle le tumello ea DSI. IKHA e ile ea botsa letona la tikoloho, Veysel Eroglu, "Ho etsahala'ng? Ho ka khoneha joang hore lik'hamphani li ka haha ntle le tumello?"
Ka ho hlakileng, karabo e ne e le hore ho ne ho ka khoneha. Eaba ka January 2010, libanka tse peli tsa Turkey, Akbank le Garantibank, li phatlalatsa hore li tla tšehetsa kaho ea letamo ka lichelete. Beke hamorao 'muso oa Turkey o ile oa tšoara bo-ramotse ba Batman le Diyarbakir ka lebaka la ho hanyetsa letamo. Meya e meng e mashome a mabeli ea sebaka seo e ile ea ikopanya le IKHA sebokeng sa boralitaba, ba batla hore libanka tse peli li hlakole mokoloto oa bona o reriloeng. IKHA e ile ea tšosa letšolo la boipiletso le ho ts'oara libanka haeba li ka tsoela pele.
Boipelaetso bo ile ba tsoela pele ka 2010 makaleng a Akbank le Garantibank a Amsterdam, London, Frankfurt, Essen, le Hannover. Ka April, bo-rasaense ba Univesithing ea Bogazici e Istanbul ba ile ba kōpa libanka hore li tlose tšehetso ea bona 'me ba kōpa' muso oa Turkey hore o kenye kopo ho UNESCO bakeng sa boemo ba Sebaka sa Bohlokoa ba Lefatše bakeng sa Hasankeyf. Ka la 14 Hlakubele, Letsatsing la Machaba la Ts'ebetso khahlano le Matamo, bakeng sa Lits'oants'o le Mekhoa ea Boipheliso, bahanyetsi ba matamo linaheng tse fetang 20 ba ile ba ipelaetsa ka merero ea matamo ho kenyelletsa Ilisu.
Leha ho le joalo, khahlanong le molao oa Turkey, kaho ea matamo e ntse e tsoela pele, e reretsoeng ho phethoa ka 2013. Sebaka sa Archaeology Park se tla tšoara simulacra feela ea liemahale tsa khale. Bonyane sebaka se le seng sa bohlokoa sa baepolli ba lintho tsa khale se se se helelitsoe.
Khanyetso e Tsoelang Pele
IKHA e tla tsoelapele ka ntoa ea eona "khahlanong le liketso tsohle le boiteko ba ho senya botle ba histori, setso le tlhaho ea naha ena," ho boletse Ayboga. "Ena ke tokelo ea rona ea mantlha ea molao, ea demokrasi, le ea botho, 'me re tla e sebelisa. Ha se ketso ea botlokotsebe.
"Mmuso o re qosa [rona] ka ho tlōla molao ka ho hanyetsa morero oa naha," o ile a tsoela pele, "empa molao oa Turkey o boetse o re 'ho sireletsa thepa ea setso le ea tlhaho ke mosebetsi oa naha' ( khoutu ea molao ea 2863). Kahoo ke mang Re ts'ehetsa ts'ireletso ea setso le nalane ea rona, masimo a rona a nonneng ha a lokela ho senngoa ke matša a matamo. litlokotsebe, 'me boikitlaetso ba rona bo mema bohle ba hlokolosi ka taba ena ho etsa botlokotsebe bona."
Z
Janet Biehl o ngotse ka tikoloho ea sechaba, demokrasi ea masepala, ecofeminism, le lipolotiki tsa Green. Ke mohlophisi oa Buka ea Murray Bookchin Reader (1997). Lifoto ka tumello ea Dicle News Agency. Ho fumana lintlha tse ling: hasnkeyfgirisimi.com.