Ka mor'a lilemo tsa lipuisano tsa khoebo ea sekhukhu ka bokamoso ba litokelo tsa thepa ea mahlale (le meeli ea litokelo tseo), sechaba se fumana monyetla oa ho sheba liphello. Ho rona ba tsotellang puo ea mahala le tsamaiso e leka-lekaneng ea thepa ea bohlale e khothaletsang boqapi, boqapi, le phihlello ea tsebo, ha se setšoantšo se setle.
Ka Labone, Wikileaks e hatisitse moralo o felletseng ea Tšebelisano-'moho ea Trans-Pacific (TPP) khaolo ea tumellano e buang ka “litokelo tsa thepa ea mahlale”. Sengolwa se dutilweng, ho tloha ka Phato 2013, se tiisa dipelaelo tsa nako e telele mabapi le kotsi eo tumellano e ka e etsang ditokelong tsa basebedisi le Inthanete e sa lefelloeng le e bulehileng. Ho tloha ho notlela meeli e feteletseng ea litokelo tsa litokelo ho ea ho ho matlafatsa maano a hlolehileng a fanang ka meno a molao ho Tsamaiso ea Litokelo tsa Litokelo tsa Digital (DRM) lisebelisoa, mongolo oa TPP oo re o boneng hona joale o bontša 'nete e tšabehang empa e sa makatse: tumellano eo ho buisanoeng ka eona ka sephiri se haufi-ufi, ho kenyeletsa le mekhatlo empa e sa kenyelle sechaba, e tsoa e le lethathamo la litakatso tse khahlanong le basebelisi la maano a amohelehang a indasteri.
Leha babuelli ba US ba mmuso oa Obama ba ntse ba atamela ka potlako nako ea bona ea ho qetela ea 2013 ho phethela tumellano, ho lutla ha beke ena ke pono ea pele ea sechaba mabapi le sengoloa se phatlalalitsoeng ho tloha nakong eo. Hlakola 2011 leak [pdf] ea khaolo e tšoanang le a July 2012 ho dutla ha karolo ya motho ka mong. Le ha sechaba se ntse se koaletsoe ka ntle ka ho felletseng, Moemeli oa Khoebo oa US o kopile sebaka se pharalletseng sa ho buisana le hore "bolaoli bo potlakileng" bo fete tlhahlobo ea Congressional.
Tokomane e hatisitsoeng ke Wikileaks e na le maqephe a ka bang 100 a mongolo o nang le li-bracketed-e bolelang hore e kenyelletsa likarolo tse hlalositsoeng tse sisintsoeng le tse hanyelitsoeng ke linaha tse buisanang. Sengoloa ha se sa ho qetela, empa pale eo e e buang ho fihlela joale ha e na phoso: Barekisi ba United States (ka thuso ea nako le nako e tsoang ho ba bang) ba phehella maano a thibelang, 'me ba tobana le khanyetso e fokolang feela, e tsoang linaheng tse kang Chile, Canada, New Zealand, le Malaysia.
Melao ea Copyright
Likarolo tsa khaolo e lutiloeng litlhahiso tsa ho beha "mokato" o mocha bakeng sa nako ea litokelo, ho tloha ho nako e seng e ntse e le mathata US ea bophelo ba mongoli hammoho le lilemo tse 70 ho ea ho bophelo bo hlollang ba mongoli hammoho le lilemo tse 100, tse hlahisitsoeng ke Mexico. Nako e telele joalo ea nako e telele e ruisa karolo e nyane feela ea mesebetsi e fumanehang, le futsanehisa sechaba ea nalane ea rona e kopaneng. US e boetse e phehella hore linaha li amohele nako ea lilemo tse 95 bakeng sa khoebo le lilemo tse 120 bakeng sa mesebetsi e sa phatlalatsoang.
Ho eketsa nako e telele ho la US e ne e se e le mohopolo o mobe. US Trade Rep ha ea lokela ho e kopanya ka ho qobella linaha tse ling ho latela mohlala. Linaha ho pota lefatše tse nang le nako e khuts'oane ho feta US e keteka ho fihla selemo le selemo ha mesebetsi e mecha sebakeng sa sechaba, le mesebetsi ea moruo e ka tsamaeang le tsona. Ho tloha nakong ea 1998 ea Sonny Bono Copyright Term Extension Act, leha ho le joalo, US e ke ke ea bona mesebetsi e mecha e hatisitsoeng e kena sebakeng sa sechaba ho fihlela 2019. Tlhahiso e ho TPP e ne e tla romela thibelo ea mofuta oo linaheng tsohle tse kopanelang le eona.
Mantsoe ana a pharaletseng a boetse a ekelitse bothata bo tsebahalang haholo ba "mesebetsi ea likhutsana” hape e tsejwang e le “mesebetsi ya batshwaruwa.” Ena ke mesebetsi eo ho eona mong'a litokelo a ke keng a tsejoa kapa a fumaneha, ka hona, batho ba tšaba ho e sebelisa, ho e phatlalatsa marang-rang, joalo-joalo, esere mong'a litokelo a hlaha qetellong 'me a hlahlela nyeoe. Ka lebaka leo, mesebetsi e limilione e nyamela ho tsoa mekhoeng e tloaelehileng ea setso ho fihlela litumellano tsa bona tsa litokelo tsa molao li fela. Pejana selemong sena, Ngoliso ea Litokelo tsa Litokelo tsa US e ile ea eletsa phokotso kapa moedi wa bolelele ba nako e le tharollo e ka khonehang. Ho hlakisa bolelele ba nako ea US litumellanong tsa machaba ho ka nyopisa boiteko ba ho theha maano a utloahalang joalo. Ena ke mohlala oa khale oa bosholu ba maano, moo lithahasello tsa likhoebo li sebelisang liforamu tsa lekunutu tsa machaba ho nyenyefatsa ts'ebetso ea demokrasi boemong ba naha.
Tšebeliso e nepahetseng le ho sebetsa ka toka
Le hoja tlatsetso ea "teko ea mehato e 3" bakeng sa litokisetso tsa tšebeliso e nepahetseng e ne e e rorisitsoe ke Moemeli oa Khoebo oa US e le kgatelopele e kgolo bakeng sa ditokelo tsa basebedisi ditumellanong tsa kgwebo, maikemisetso a yona a pele a senyehile. Hona joale e ka sebetsa e le siling holim'a litokelo, eseng fatše.
Tumellano e bolela hore ha e joalo beha meeli ea litokelo le mekhelo ho feta litumellano tsa pejana, joalo ka Kopano ea Berne, empa pele ho nako tlhahlobo ea lihlopha tse kang Knowledge Ecology International (KEI) e fana ka maikutlo a hore ha ho joalo. Ha e le hantle, TPP joalo ka ha e ngotsoe e theha sebaka se pota-potiloeng ka thata moo linaha li ka fanang ka litokelo tse kang tšebeliso e nepahetseng le ho sebetsana ka toka ho baahi ba eona.
Ha ho nahanoa ka karolo ea bohlokoa eo ho feto-fetoha ha litokelo tsa litokelo tsa molao ho bileng le eona ho nolofalletsang boqapi le puo ea mahala, ke mohopolo o mobe ho thibela ho feto-fetoha hoo tumellanong ea khoebo.
Boikarabelo ba mahareng
Mongolo o sa tsoa lutla e senola ho se lumellane ho hoholo ka puo e mabapi le melato ea litokelo bakeng sa Bafani ba Litšebeletso tsa Marang-rang (ISPs) le liforomo tse ling tsa Marang-rang. Phatlalatso ea Hlakola 2011 e ne e na le puo e pharalletseng e ka beng e hlahisitse litlhokahalo tsa taolo mesebetsing ea basebelisi ba mapolesa inthaneteng le ho bula tsela bakeng sa litsamaiso tse kang likotlo tse tharo li theola maano 'me Li-ISP li sefa le ho thibela phihlello ho liwebsaete tseo ho thoeng li tlola kapa li tsamaisa tlolo ea molao.
Leha sengoloa se bonahala se ntse se fetoha haholo, ho hlakile khaolong e senotsoeng hore Canada e khutlela morao ka thata khahlano le khatello ea US ea ho nka mehato e matla ea ho tiisa litokelo tsa molao. Linaha tse ngata li bonahala li sisinya puo e tla li fa monyetla oa ho fokotsa boikarabello ba li-ISP, hore li tsebe ho theha melao-motheo ea ts'ebetso e lumellanang hantle le melao ea naha ea bona le lintho tse tlang pele. Ho tenyetseha hoo hoa hlokahala ho thibela melao ea ts'ebetso ea litokelo tsa litokelo tsa molao eo ha e le hantle e ka hananang le bolokolohi ba ho bua le boinotši ba basebelisi. Leha ho le joalo US, e tšehelitsoe ke Australia, e hanyetsa puo ena.
Anti-Circumvention
Sengoliloeng se lutiloeng se kenyelletsa puo e tsosang khang e batlang melao e thibelang ho kheloha "mehato ea ts'ireletso ea theknoloji," e tsejoang hape e le. DRM. US e bile le molao o joalo ka lilemo tse fetang 15, 'me e bile tlokotsi bakeng sa puo ea mahala le tlholisano, e khutsisa puo e nepahetseng ea. baqapi, baetsi ba lifilimi, bafuputsi ba ts'ireletso, le tse ling tse ngata. Haele hantle, ho hobe hoo Mopresidente Obama le ba bangata ba Congress ba boletse hore e tlameha ho fetoloa. Joalo ka ha boholo ba sechaba sa Amerika se hlokomela hore molao oa rona o khahlanong le ho kheloha e ne e le phoso pele, ha re leke ho o romela kantle empa hape re sitisa bokhoni ba rona ba ho o lokisa.
Leha ho na le litlhahiso tse ngata tsa bahale bakeng sa litokiso, haholo-holo tse tsoang Canada le Chile, lingoliloeng tse ngotsoeng li kenyelletsa lipehelo tse joalo tse kotsi. Leha sengoloa se ntse se sa lokisoe, tlhahiso ea hajoale e hloka boikarabello ba botlokotsebe bakeng sa tlolo ea lipehelo tsena tse khahlanong le tšitiso, ntle le ha e etsoa ke mokhatlo o sa etseng phaello.
Ho hobe le ho feta, ka lebaka la puo e pharalletseng, molato ona oa botlokotsebe o ka sebetsa ho batho ba nyenyefatsang lithibelo tsena le moo mosebetsi oa motheo o sa kengoang ke litokelo tsa molao.
Likopi Tsa Nakoana
The taolo e thata ea likopi tsa nakoana e bonts'itsoeng ho dutla ha Hlakola 2011 e ne e le taba e nyarosang mohopolong o siiloeng ke nako le o kotsi: tokelo ea molao e lokela ho sebetsa esita le ho likopi tsa nakoana. Liphello ke tse makatsang. Lik'homphieutha le marang-rang li theha, ka mokhoa o tloaelehileng oa ts'ebetso, likopi tsa nakoana le tsa nakoana. Melao e mabapi le mefuta ena ea likopi, joalo ka ha e hlalositsoe ho dutlang ha pejana, e tla kena-kenana le ts'ebetso ea mantlha ea tekheniki mme e fe ba nang le litokelo monyetla oa ho lula sebakeng sa bohlokoa sa Marang-rang.
Ka lehlohonolo, boralitherisano ba ka ’na ba hlokomela booatla ba motheo ba tlhahiso ena. Leha US e so ka e ts'ehetsa mongolo ofe kapa ofe o utloahalang mabapi le taba ena, moralo o lutiloeng o kenyelelitse tlhaloso e reriloeng ea hore likopi tsa nakoana li kanna tsa lokoloha lithibelong tsa litokelo. Puo e tsoang Chile, New Zealand, le Malaysia e sisinya hore linaha li ka etsa litokollo tsena bakeng sa:
diketso tsa nakwana tsa ho ikatisa tseo e leng tsa nakwana kapa tse iketsahalletseng mme e le karolo ya bohlokwa le ya bohlokwa ya tshebetso ya thekenoloji eo morero wa yona e leng ho thusa (a) phetiso e molaong pakeng tsa batho ba boraro ke mokena-lipakeng; kapa (b) tšebeliso e molaong ea mosebetsi; le tse senang bohlokoa bo ikemetseng ba moruo.
Puo e ts'oanang e hlaha ho mongolo o botlaaseng ba leqephe o sisintsoeng ke sehlopha se seholo sa linaha e sa kenyelletseng US, le bao ba buisanang ba hlokometse hore "ha ho khanyetso e matla mohopolong" empa e e-so phetheloe.
Patents
Sengoliloeng se lutlang se senola hore US e sebetsa ka thata bakeng sa lipehelo tse atolosang phihlello ea molao oa patent le litsela tse fokotsang tseo tokelo ea molao e ka hlakoloang ka tsona. Litlhahiso tsena li kopana le khanyetso e atileng ho tsoa ho barupeluoa ba bang. Ka mohlala, US e sisinya—’me hoo e batlang e le linaha tse ling kaofela tse hanyetsang—hore litokelo tsa molao li fumanehe bakeng sa liqapi tseo e leng “limela le liphoofolo.”
US e boetse e sisinya puo e ka thibelang ho hanela "patent feela ka lebaka la hore sehlahisoa ha sea hlahisa katleho e kholo ea sehlahisoa se tsebahalang." Hape, hoo e batlang e le sechaba se seng le se seng se hanyetsa US tabeng ena. Le ntho e ntle hape. Ho beha maemo ho patentability e tlase haholo ho notlela boqapi. Babuelli ba phihlello ea meriana ba pheha khang ea hore e lumella lik'hamphani tsa meriana ho lieha ho kena ka "generic"evergreening.” Likarolong tse ling tsa theknoloji, US e bona litlamorao tse mpe tsa ho likhohola tsa litokelo tsa software tsa boleng bo tlase, tse ngata tsa tsona ke tsa lintlafatso tse nyane tsa theknoloji e teng. Ha ho na lebaka la hore ho be le tumellano ea machaba ea ho romela kantle ho naha mathata a puso ea patent ea US.
fihlela qeto e
Phatlalatso ea morao-rao ea TPP e tiisa tšabo ea rona ea nako e telele mabapi le lipuisano tsena. USTR e phehella melao eo, boholo ba eona, e ka behang litakatso tsa litaba tse kholo le beng ba litokelo tsa molao ho feta litlhoko tsa sechaba. Ha ho makatse hore ebe ba buisanang ba batla ho boloka ts'ebetso e le lekunutu. Ho na le lintlafatso tse nyane ho tloha ka Hlakola 2011, empa ha lia lekana. Litlhahiso tsa 'nete le tse leka-lekaneng li ke ke tsa etsahala ntle le haeba le ho fihlela ba buisanang ba ka ikarabella sechabeng bakeng sa litlhahiso tseo ba li etsang.
Kholiseha: haeba ba sa khone ho phephetsoa hona joale, ka sebele ba tla phephetsoa hamorao. Basebelisi ba Marang-rang ba pakile hore ba ke ke ba emela litumellano tse ka morao tse behang tokoloho ea bona kotsing.
Maira Sutton o sebetsa le EFF's International Blogging, leano la ho theha, le ho beha leihlo mekhoa e hlahang le nts'etsopele ea tokoloho ea machaba ea ho itlhalosa, lekunutu, litokelo tsa bareki ba dijithale le boqapi.
Parker Higgins ke moitseki ho Electronic Frontier Foundation, ea sebetsanang le litaba mateanong a tokoloho ea ho bua le litokelo tsa molao, letšoao la khoebo le molao oa patent.