"Sena ke lebaka feela la boikakaso ba rona ba boikakaso ba ho busa le matla a ho hanyetsa
ea molao oa machaba. Re etsa litlhoko le melao eo re ke keng ra buisana ka eona, 'me re e phethahatsa ka ho
lebotho la sesole."
Ka thuso e kholo e tsoang ho mecha ea litaba, White House e khonne ho nyenyefatsa
phatlalatsa ka litaba tsa ntoa le khotso. Baqolotsi ba litaba le litsebi hangata ba hlahisa batho ba phahameng ba U.S.
ba boholong joalo ka litsebi tse tsielehileng bao mesebetsi ea bona e leng boima ka ho lekaneng ntle le ho kena-kenana
likhatello tse tsoang ho batho ba tloaelehileng. Ho feta leha e le neng pele, batho ba Amerika ba sebeletsa e le bashebelli
athe batho ba maemo a phahameng ba etsa liqeto tsa bohlokoa tsa maano a kantle ho naha.
Ha ts'ebetso ea sesole e le lenaneong la Washington, maikutlo a sechaba a ka ba boima,
esita le obstructionist. Eo ke e 'ngoe ea likotsi tsa demokrasi - kapa bonyane e lokela ho ba joalo.
Empa sehlopha sa Clinton se ithutile ho fokotsa kotsi eo sechaba se tla kena ho eona
mokhoa oa ho etsa qeto ea hore na United States e lokela ho ea ntoeng. Ke mokhoa o nang le
e ntse e eketseha lilemong tsa morao tjena.
Ka Hlakola 1998, liofisiri tse ka sehloohong tsa U.S. li ile tsa etela Univesithi ea Ohio State bakeng sa "toropo
hall meeting" mabapi le tlhaselo e lebelletsoeng ea limisaele tsa Amerika ho la Iraq. Airing live on
CNN, seboka se tsamaile hampe ho tloha sebakeng sa pono sa Madeleine Albright, William Cohen
le Samuel Berger, bao likarabo tsa bona tsa lipotso tse thata li neng li bonahala li sa lekana ho bashebelli ba bangata.
Ba bararo ba ile ba tloha Columbus ka mahe lifahlehong tsa bona.
Kamoo ho bonahalang kateng, khang eo e ile ea khahla batho haholo. Ho tloha ka nako eo, leery ea boemo bofe kapa bofe bo phahameng
foramo e ka tsoa taolong, White House ha e so ka e feta le metsamao
ea ho buisana le sechaba pele e qala tlhaselo ea sesole - ho la Sudan le Afghanistan
Phato e fetileng, Iraq ka December e fetileng, le Yugoslavia nakong ea selemo. Ka ntoa ea
mahlo, maikutlo a Mopresidente Clinton ho sechaba sa Amerika a bonahala e le: Ha ke batla
maikutlo a hau, ke tla u botsa.
Mokhoa ona o kopane le phephetso e nyane ho tsoa ho mecha ea litaba. Ha e le hantle, baqolotsi ba litaba ba bangata
Washington e bonahala e arolelana maikutlo a hore sechaba se sekametse ho ferekana haholo -
'me ha ea lokela ho lumelloa ho tlama matsoho a litsebi tsa maano a kantle ho naha tse ka khonang ka bohlale
lakatsa ho phehella lipakane tsa dipuisano tsa U.S. ka mekhoa ea sesole.
Le hoja qeto ea ho ea ntoeng e le ea bohlokoa, sechaba se iphumane se le karolo
ya shebelletseng feela. Sebakeng sa ho inehela ts'ebetsong ea lipuisano tsa naha, White House
e khetha ho hlahisa Maamerika ka fait accompli. E 'ngoe ea litlamorao tsa misaele
tlhaselo e qalileng khahlanong le Yugoslavia ka la 24 Hlakubele e ne e le ho fokotsa ngangisano ea sechaba ka pel'a eona
e bile e qalile.
Ha ketso ea sesole sa U.S. e ameha, baetsi ba melaoana ba Clinton ba bonahala ba ela hloko
phatlalatsa joalo ka mofuta oa mofuta o sa laoleheng - mme mohlomong ho fapana le semumu - phoofolo e tlamehang ho thapisoa le
e rusoe molemong oa eona. Seo re se boneng ke ts'ebetsong ea mokhoa oa ho feta
puo ea sebele ea phatlalatsa: E-ea ntoeng pele. Sechaba se ka botsa lipotso hamorao, ha ba ntse ba
ntoa ea eketseha 'me mechine ea ho phatlalatsa mashano e ntse e phahama.
'Me ba e bitsa demokrasi.
________________________________________________
Mecha ea litaba e tla e bitsa ntoa neng?
Hoo e ka bang likhoeli tse peli li fetile ho tloha qalong ea ntoa ea moea ea NATO khahlanong le Yugoslavia.
Kamora ho qala ho sisinyeha, mochini oa spin oa Washington o entse ho hongata ho khothaletsa morero oa ntoa -
ka thuso ea bohlokoa ho tsoa ho mecha ea litaba e kholo ea US.
Qalong, liofisiri tse phahameng tsa tsamaiso ea Clinton li ne li bonahala li ntse li bapala.
"Bothata ke hore ha baa ka ba qala likhokahano ho fihlela libomo li qala
ho oela, "ho boletse Marlin Fitzwater, ea ileng a buella Mopresidente George Bush nakong ea Kou
Ntoa. "Eo ha se nako e lekaneng ea ho kholisa sechaba hore na se tla nka bohato bofe."
Empa ka kakaretso, White House e na le lebaka le letle la ho thabela mecha ea litaba ea naha. Ka
Qetellong ea Mmesa, lenģosa le khethehileng la US Richard Holbrooke, e mong oa bo-diplomate ba bohlokoa ba US ka morao
maano a morao tjena Linaheng tsa Balkan, a ne a fana ka liteboho. "Mofuta oa tšireletso
re bona ho tsoa ho New York Times, Washington Post, NBC, CBS, ABC, CNN le
Morao tjena Kosovo e bile e tsotehang le e behang mohlala o motle."
Baqolotsi ba litaba ba US ka kakaretso ba ipapisitse le mehloli ea semmuso, ka lipuisano khafetsa,
li-back-the-scenes, litaba tse khutšoane le livideo tsa sebaka sa bomo. Ho fapana le
boikitlaetso bo matla bo qobelloang mecheng ea litaba ea Serbia ke Slobodan Milosevic, lithibelo ho
Liphatlalatso tse kholo tsa US li 'nile tsa iketsetsa tsona. Sehlopha sa ho shebella mecha ea litaba
Ho hloka leeme le ho Nepaha Litlalehong tse ithutoang nakong ea libeke tse peli tsa pele tsa
ho phatloha ha libomo 'me ba fumana "ho se leka-lekane ho matla ho batšehetsi ba litlhaselo tsa moea tsa NATO."
Ho hlahloba litlaleho tsa mananeo a mabeli a TV a nang le tšusumetso, "Nightline" ea ABC.
le PBS "NewsHour With Jim Lehrer," FAIR e fumane hore ke karolo ea 8 feela lekholong ea
Mehloli ea 291 e ne e le bahlahlobisisi ba libomo tsa NATO. Karolo ea mashome a mane a metso e mehlano lekholong ea mehloli e ne e le hona joale kapa
liofisiri tsa mehleng tsa mmuso le tsa sesole sa US, baemeli ba NATO kapa mabotho a NATO. E butsoe
"Mohala oa bosiu," thuto e fumane, ha ho mehloli ea US ntle le Maserbia-Maamerika a neng a le teng
ho fuwa nako ya moya ho bua kganyetso.
Ho pholletsa le selemo, har'a baqolotsi ba litaba ba Pentagon le baqolotsi ba litaba ba US, e tummeng
euphemism bakeng sa libomo tse tsoelang pele e bile "letšolo la moea," poleloana eo
ha e bolele se etsahalang ha libomo li phatloha metseng ea litoropo. Mekhatlo ea litaba e na le
ba le leqe ho sebelisa lentsoe "ntoa" ho hlalosa mesebetsi ea NATO. Cable TV
marang-rang a khethile "Strike Against Yugoslavia" le "Crisis in
Kosovo."
Ka Sontaha se fetileng ka Mmesa, sengoloa se leqepheng la pele ho New York Times se qalile
ka tsela ena: "NATO e qalile khoeli ea eona ea bobeli ea libomo khahlanong le Yugoslavia kajeno ka e ncha
literaeke tse khahlano le liphofu tsa sesole tse ileng tsa sitisa baahi ba motlakase le metsi
thepa ..." Sena se lumellana le mohopolo o tsotehang o khothalelitsoeng hohle
ke liofisiri tsa US: Ha bomo e senya motlakase le metsi a "baahi",
sepheo ke "sesole."
Haeba libomo tsa lihlopha li ne li sebelisoa ke mabotho a sesole sa Yugoslavia, motho o ne a ka lebella tse khōlō
sello mecheng ea litaba ea Amerika. Empa baqolotsi ba litaba le bahlalosi naheng ena ba entse ho fokolang
ngangisano mabapi le ts'ebeliso e atolositsoeng ea NATO ea ntoa ea 1,000-pound e tsejoang ka molao e le CBU-87/B,
e ntšang likete tsa likotoana tsa tšepe tse makukuno ka lebelo le phahameng.
Bekeng e fetileng, Sunday Telegraph ea London e phatlalalitse tlhaloso ea sengoli sa BBC John
Simpson, ea ngotseng hore "ho Novi Sad le Nis, le libakeng tse ling tse 'maloa ho pholletsa le Serbia
le Kosovo moo ho se nang baqolotsi ba litaba ba kantle ho naha, libomo tse matla haholo li tlisitse tse ling
likotsi." Simpson o hlokometse hore libomo tsa sehlopha "li phatlola moeeng 'me li betsa likotopo
ea likotoana tse pharalletseng sebakeng se pharaletseng.” O ile a phaella: “E sebelisoa khahlanong le batho, sehlopha
libomo ke tse ling tsa libetsa tse sehlōhō ka ho fetisisa tsa ntoa ea kajeno."
Empa mecha ea litaba ea US e sebelisitse enke e nyane kapa nako ea moea ho libetsa tsena ka mokhoa o makatsang
likarolo. 'Me litlaleho tse seng kae tsa litaba li hlahlobile kamoo tšenyeho e khōlōhali ea Yugoslavia
meralo ea motheo e kanna ea lebisa mafung a atileng le ho shoa ha baahi, joalo ka ha ho le joalo
e etsahalang hona joale Iraq.
Litaba tsa TV li tlisa ntoa likamoreng tsa rona tsa bolulo, empa joalo ka mohlahlobisisi oa litaba Mark Crispin
Miller o hlokometse, bashebelli "ba e bona e hatelloa ebile e le nyane holima ntho e nyane e tiileng
thepa ea ka tlung, e emang le ho benya bohareng ba lelapa la rona." The
Marang-rang a TV a bonts'itse lifilimi tse makatsang tsa libomo tsa US le metsu
sefofane. Ke ka seoelo bashebelli ba kileng ba bona litšoantšo tse fetang nakoana tsa se etsahallang batho
ka tlas'a libomo. Bakeng sa bamameli ba malapeng, libetsa tsa theknoloji e phahameng tsa Amerika li bonahala ho
e be e makatsang empa e se na madi.
E mpe joalo ka ha tlhaselo ea NATO e ipakile e le - e lekantsoeng khahlano le qalong
merero e phatlalalitsoeng - koluoa ea batho e hlahetseng baphaphathehi ba Albania e ne e le
e bohlokoa haholo ho ts'ehetsang ts'ehetso ea ntoa ena ho tsoa ho Maamerika. Leha ho le joalo mecha ea litaba
ha baa ka ba bua ka bopaki bo bongata ba hore tlhaselo ea sesole ea NATO e mpefetse haholo
boemo bakeng sa bajalefa ba yona ba bonahalang.
Mecha ea litaba e mabapi le ntoa ke taba e ngata ea se siiloeng joalo ka se nang le
e koahetsoe. Mohlala, mecha ea litaba ea US ha se hangata e botsang lipotso tse thata joalo
e le: Haeba matšoenyeho a botho a phahame lenaneong la Washington, ke hobane'ng ha ho lihela libomo Yugoslavia
le ho fana ka thuso ho Turkey? Liqoso tse lokileng tse hlahisitsoeng ke Mopresidente Clinton khahlanong le ba
’Muso oa Yugoslavia mabapi le tšoaro e sehlōhō ea oona ho Maalbania a morabe o ne o ka etsa joalo
ka nepo e lebisitsoe ho 'muso oa Turkey bakeng sa khatello ea eona ea Kurds. Empa Washington
'me Ankara ke lilekane tsa NATO,' me ha re utloe hanyenyane ka tlhokofatso e kholo le polao ea
Batho ba Kurdish ka hare ho Turkey.
Hape ho fanoe ka shrift e khuts'oane e bile taba ea hore litumellano tsa Rambouillet - tse hanoang ke
Slobodan Milosevic ho elella bofelong ba Hlakubele pele bomo e qala - e kenyellelitse lipehelo
ho lumella mabotho a NATO hore a fallele Yugoslavia eohle, tokisetso eo ho seng 'musi
sechaba se ne se tla amohela.
Sehlomathiso sa B sa mongolo oa Rambouillet se kenyelletsa likarolo tse kang: "Basebeletsi ba NATO
ba tla thabela, hammoho le likoloi tsa bona, likepe, lifofane, le lisebelisoa, mahala le
tsela e sa thibeloang le phihlello e sa sitisoeng ho pholletsa le FRY [Federal Republic of
Yugoslavia] ho kenyelletsa sebaka se amanang le moea le metsi a sebaka.
Ka nako eo, mecha ea litaba ea US e ne e khutsitse ka karolo ena ea bohlokoahali ea
Litumellano tsa Rambouillet. Hona joale, ha ba hatelloa ka taba ena, baqolotsi ba litaba ba bangata ba naha e kholo
mecha ea litaba e re ke litaba tsa khale. Empa ha ba ka ba e tlaleha ho tloha qalong.
________________________________________________
HAEBA BOMO YA CLUSTER E KA BUA
Lumela! Lebitso la ka ke CBU-87/B, empa ha re beng semmuso. Metsoalle ea ka e mengata e mpitsa Cluster
Bomo.
Ke ntse ke tšoarehile morao tjena, ke etsa seo ke tlamehang ho se etsa. Mme ruri ke ananela ba hlokolosi
phekolo eo ke e fumanang ho mecha ea litaba ea Amerika.
Metsoalle ea ka Pentagon e mpehile sehlopheng sa "Liphello Tse Kopanetsoeng
Munition." Moetsi oa ka o ntlhalosetsa "sehlopha sa merero eohle, se tsamaisoang ke moea
tsamaiso ea libetsa." Eseng ho ithorisa kapa eng kapa eng, empa mabitso a joalo ha a nketsetse toka
ho phatloha, liphetho li ka ba ntle haholo.
Ke tlameha ho etsa lintho tsa ka Yugoslavia khoeling ena. E 'ngoe ea litšoantšiso tsa ka tse sa lebaleheng
e fihlile hoo e ka bang har'a mpa ea motšehare ka Labohlano. Batho ba bang motseng oa Nis ba ne ba reka mabenkeleng a
maraka oa meroho ha - boom - ke fihlile. E ne e le mohlolo joalo ka lihele.
Sengoloa sa litaba seo ke se fumaneng khatisong ea May 8 ea San Francisco Chronicle
e tlaleha hore "libomo li ile tsa otla haufi le setsi sa sepetlele le haufi le 'maraka,
ho tlisa lefu le timetso, ho pota-pota literateng tsa motse oa boraro o moholo oa Serbia ka
liqhomane le ho qhala mabaleng ka mekotla e mosehla ea libomo."
Ena e ne e le e 'ngoe ea linako tsa ka tse' maloa ho hlahella mecha ea litaba ea U.S., kahoo ntšoarele ha ke ntse ke qotsa
ba bang hape: “Seterateng se tsoang ’marakeng, litopo li ne li hasane har’a tsona
lihoete le meroho e meng madibeng a madi. Mosali ea shoeleng, 'mele oa hae o koahetsoe ke a
letlapa, o ne a ntse a tšoere mokotlana oa mabenkele o tletseng lihoete."
Kea tseba, ha ho na boitlhompho ho hlahisa liphatlalatso tsa ka tsa boralitaba. Empa batho ha ba tsebe ho bona seo
mefuta ea litlaleho tsa litaba haholo Amerika! Haeba lipale li tlalehiloe ho hang, li joalo
hangata e patoa (ha ha) maqepheng a ka morao a likoranta le ka seoelo esita le a bua ka
marang-rang.
Nako le nako, moqolotsi e mong oa litaba oa Bophirimela o etsa qeto ea ho ntšoaea fatše. Moralizing e ka ba
sa thabiseng. Mohlala, moqolotsi oa litaba oa BBC ea bitsoang John Simpson o ntse a tlaleha ho tsoa
Belgrade, mme o ile a fana ka tlhaloso e mpe ho Sunday Telegraph e London
e hatisitsoeng matsatsing a 'maloa a fetileng.
"Novi Sad le Nis, le libakeng tse ling tse 'maloa ho pholletsa le Serbia le Kosovo moo
ha ho na baqolotsi ba litaba ba kantle ho naha, bomo e matla e tlisitse likotsi tse ngata,"
Simpson o pentiloe. O ile a tletleba ka hore libomo tsa lihlopha "li phatlola moeeng 'me li betsa lithapo
ea liqhomane sebakeng se pharaletseng.” Eaba o tsoela pele ho re: “E sebelisoa khahlanong le motho
libomo tse ngata-ngata ke tse ling tsa libetsa tse sehlōhō ka ho fetisisa tsa ntoa ea kajeno."
Libomo tsa Cluster joalo ka 'na li ne li ka etsa ntle le li-pejoratives tse futhumetseng, kea leboha.
Ka lehlohonolo, ha ho mohla re tlamehang ho mamella mahlapa a joalo koranteng ea Amerika.
Empa ke kopa o seke oa lebala lintho tsa 'nete tseo nka reng ke tsa ka
mong. Nakong e tlang ha u bona sehlooho kapa u utloa seboholi sa litaba se bua ka "moea
lets'olo," hopola hore lintho tseo ke li finyeletseng li nyenyefalitsoe ke mantsoe a joalo!
Ua bona, ke mohlolohali oa boima ba lik'hilograma tse 1,000, bomo ea sehlopha se nang le moralo o bohlale. Ha ke tsamaea
Ho theoha, "libomo" tse makholo a 'maloa li thunya ka nqa tsohle, li thusoa ke hanyane
liparachute tse shebahalang joalo ka likhele tse khelohileng. Li-chute tseo li liehisa ho theoha ha
libomo le ho li hasanya hore li tle li otle seo moetsi oa ka a se bitsang "bonolo
sepheo.” Leha ho le joalo, pele seo se etsahala, bomo ka ’ngoe e robeha likotoana tse ka bang 300 tsa
liqhomane tsa tšepe tse makukuno.
Ka linako tse ling, joalo ka bomo ea sehlopha, ke ba le mōna hanyane ka botumo bo fetelletseng boo
mecha ea litaba e fana ka liaparo tse kang National Rifle Association. Ba fumana tlotla
ka ho ata ha lipolao le merusu. Ehlile, ke basomi ba maemo! Piddling
ba sututsang matsoho ka thoko! Ha ho bapisoa le 'na, ke barekisi ba nakoana. Ke rekisetsa mabenkele. Bona
ha ke tsebe ho boloka, ho sireletsa le ho sireletsa Grim Reaper joalo ka nna.
Ke tšeha feela ha ke bala lintho tse mpe tseo litsebi tse ngata li ntseng li ngola ka tsona
NRA. Ha ba ntse ba lla le ho rohakana khahlanong le lithunya tse hlaselang tse nkang bophelo ba 'maloa hona joale le
hape United States, ke ’nile ka tšoareha ka ho poma ’mele e bonolo ea batho Yugoslavia.
Ha liithuti tseo tsa sekolo se phahameng li e-shoa Colorado, mecha ea litaba e ile ea ’na ea re eng a
e ne e le tlokotsi e tšabehang. Empa ho thoe’ng ka mosebetsi oo ke o entseng ho bana le batho ba baholo ho oona
Yugoslavia? Baqolotsi ba litaba ba pheta feela lipolelo tse tsoang White House, ba honotha
hore e soabile ebile e ke ke ea thusoa.
Litsebi li lula li bua ka taolo ea lithunya. Ho sa le joalo, libomo tse kholo joalo ka 'na li ntse li feta le
re tsoile taolong haholo ha re ntse re solla sepakapakeng ka holim'a Yugoslavia.
Ka kakaretso, ena e bile mohloli o motle ho 'na ha ke ntse ke sebeletsa morena oa ka, Grim Reaper. Le
ho ea ka pono ea likamano tsa sechaba, ke ntse ke sebetsa hantle. Morao liofising tsa holimo
Ba boholong Washington, le lihlopheng tse holimo tsa mecha ea litaba ea Amerika, ke na le tse ngata
metswalle dibakeng tse phahameng haholo. Ba ka iketsa eka ha ba ntsebe, empa rea utloisisana
hantle haholo.
_____________________________________________
Buka ea morao-rao ea Norman Solomon ke "Mekhoa ea Mecha ea Bohlale e Thetsang."