Nako pele ho lilemo tse lekholo tsa 2014 tsa "ntoa ea ho felisa lintoa tsohle," Ntoa ea Pele ea Lefatše ka tšohanyetso e hohle bophelong ba rona. Stephen Spielberg's War Horse e buletsoe lifiliming tse 2,376 'me e bokelletse mabitso a tšeletseng a Oscar, athe papali e atlehileng haholo e thehiloe ho e ntse e paka ka har'a matšoele a New York 'me tlhahiso ea bobeli e ntse e lokisetsoa ho etela naha.
Ntle le moo, opera ea sesepa ea TV eo u lokelang ho e shebella likhoeling tse peli tse fetileng, Downton Abbey, e sa tsoa qeta nako ea eona ka kako e neng e sa lebelloa. Likarolong tse supileng, lefats'e la eona le mokatong o ka tlase la lerato le hanetsoeng le mathata a matla le ile la nka bashebelli ba Amerika ho tloha bohareng ba ntoa, 1916, ka nģ'ane ho Armistice, 'me Abbey e hlomphehang ka boeona e fetohile sepetlele sa convalescent bakeng sa masole a lemetseng. Litšoantšiso tse ling tse mabapi le ntoa ea 1914-1918 li tseleng, har'a tsona ke miniseries ea HBO-BBC e thehiloeng ho Ford Madox Ford's. Qetellong ea Parade quartet ea lipale, le phetoho ea TV ea buka ea Sebastian Faulks Birdsong ho tsoa k'hamphaning ea tlhahiso e tšehelitsoeng ke NBC.
Ha e le hantle, ha ho letho le lecha ho sena. Baetsi ba lifilimi le bangoli ba libuka ke khale ba khahliloe ke tsela eo Europe ea pele ea 1914 ea baemphera ba neng ba e-na le tšepo, ba cheselitsoeng ke letsatsi ba neng ba apere lihelmete le li-hussar ba neng ba le mokolokong ka potlako hoo ba ileng ba fetoha ntlo ea polao ka bongata bo boholo. 'Me ho na le mabaka a utloahalang a ho sheba Ntoa ea pele ea Lefatše ka hloko le ka hloko.
Etsoe ke eona e bakileng lefu la masole a ka bang limilione tse robong le palo e khōloanyane ea baahi. E thusitse ho hotetsa tlhaselo ea morabe oa Armenia le Phetohelo ea Serussia, ea siea libaka tse kholo tsa Europe e le lithako tse tukang mosi, 'me ea etsa hore lefatše le be mpe haholoanyane hoo e ka bang ka tsela e 'ngoe le e' ngoe e ka nahanoang - ka holim'a tsohle, ka ho rala motheo oa motsotsoana le ho bolaea le ho feta. ntoa ea lefatše lohle.
Ho na le mabaka a utloahalang le a hore re hlorisoe ka ho khetheha ke se ileng sa etsahala lilemong tseo tsa ntoa naheng eo e leng karolo ea lihlahisoa tsena tsohle tse ’nè tsa lifilimi le TV: Brithani. Ka 1914, sechaba seo se ne se le tlhōrōng ea khanya, ’muso o matla oa lefatše o ke keng oa belaelloa, o busa holim’a ’muso o moholo ka ho fetisisa oo lefatše le kileng la o bona. Lilemo tse ’nè le halofo hamorao molato oa eona oa naha o ne o eketsehile ka makhetlo a leshome, masole a Brithani a fetang 720,000 XNUMX a ne a shoele, ’me ba likete tse makholo ba tsoile likotsi tse mpe haholo, ba bangata ba bona ba lahlehetsoe ke matsoho, maoto, mahlo, litho tsa botona kapa botšehali.
Palo e ile ea oela haholo-holo lihlopheng tse rutehileng tse ileng tsa fana ka balaoli ba bacha ba lieutenant le likapotene ba neng ba eteletse pele mabotho a bona ho tsoa ka har'a liforo le lithunya tse bolaeang. Ho fana ka mohlala o le mong feela o makatsang, ho banna ba fumaneng mangolo Oxford ka 1913, 31% e bolailoe.
“E Felisitsoe ka Pelo e Khubelu ea Lehloeo”
Leha ho le joalo, ho makatsang ke hore, molemong oa lipono tsohle tsa bashanyana le lipere, bapalami ba lipere, liforo tse seretse, lerato le tahlehelo nakong ea ntoa, baetsi ba War Horse, Downton Abbey le—ha ke na khoao—lihlahisoa tse tšoanang tseo re tla li shebella haufinyane. tlōla-tlōla tšoantšiso e khōlō ka ho fetisisa ea boitšoaro ea lilemo tseo tsa likhohlano, e ntseng e tsoela pele ho utloahala mehleng ea rōna ea lintoa tse bitsang chelete e ngata le tse sa hlokahaleng. Ba etsa joalo ka ho siea karolo ea libapali tsa nako eo. Ntoa ea Pele ea Lefatše e ne e se feela ntoa pakeng tsa mabotho a hlōlisanang, empa hape ntoa e matla, haeba e le lehlakoreng le le leng, pakeng tsa ba neng ba nka hore ntoa e ne e le ntoa ea bolumeli le ba neng ba nahana hore ke bohlanya bo felletseng.
Bahanyetsi ba ntoa ba ile ba ea teronkong linaheng tse ngata. Ka mohlala, lilemong tseo ho ne ho e-na le batho ba fetang 500 ba ileng ba hana ho kenela sesole ka lebaka la bolumeli ba United States lilemong tseo, hammoho le ba bang ba neng ba koaletsoe chankaneng ka lebaka la ho bua khahlanong le ho kenella ntoeng. Eugene V. Debs o ne a tsebile chankana ho tloha mehleng ea hae e le moetapele oa mokhatlo oa literene, empa o ile a qeta nako e telele a le teronkong - ho feta lilemo tse peli - bakeng sa ho khothaletsa banna ba Amerika ho hana sesole. Kaha o ne a qosoa ka bofetoheli, o ne a ntse a le ka seleng ea hae chankaneng ea ’muso e Atlanta ka November 1920 ha, nako e telele ka mor’a hore ntoa e lale, a fumana likhetho tse ka bang milione e le mokhethoa oa Mopresidente oa Bososhiale.
Boipelaetso bo bong ba Amerika khahlanong le ntoa bo ile ba fetoha tlokotsi ha, ka 1917, mapolesa a Oklahoma a tšoara bahanyetsi ba ka bang 500 - ba makhooa, ba batšo le Maamerika - ba nka karolo ho seo ba se bitsitseng Borabele ba Poone e Motala khahlanong le "ntoa ea morui, ntoa ea mofutsana." Ba bararo ba ile ba shoa ’me ba bangata ba tsoa likotsi.
Bahanyetsi ba ntoa le bona ba ile ba kenngoa teronkong Jeremane le Russia. Empa naha e nang le mokhatlo o moholo ka ho fetesisa o hlophisitsoeng oa ho loants'a ntoa - 'me ke mona moo baetsi ba lifilimi le litšoantšiso tsa moaparo oa TV. baratuoa haholo ka Anglophile American bamameli ba lahleheloa ke monyetla oa bohlokoa - e ne e le Borithane.
Lebaka le ka sehloohong la ho hanyetsa ntoa le ipakile le le matla moo le ne le le bonolo: ka 1914, sechaba sa sehlekehleke se ne se e-s'o hlaseloe. Bahlasedi ba Majeremane ba ile ba gwantela Fora le Belgium, eupša Jeremane e be e holofela gore Brithania e be e tla dula e se ntweng. Ho bile joalo le ka Mabrithani a mang. Ha naha ea bona e kenella ntoeng ka lebaka la hore Jeremane e ne e tlōtse ho se nke lehlakore ha Belgium, ba seng bakae ba buang ka lentsoe le phahameng ba ile ba tsoela pele ho tsitlella hore ho kena qabang har’a linaha tse ling e ne e le phoso e khōlō.
Keir Hardy e ne e le mohanyetsi ea hlahelletseng oa ntoa ea pele. Moetapele oa mekhatlo ea basebetsi le Setho sa Paramente, ha a le lilemo li 21, o ne a se a qetile halofo ea bophelo ba hae e le mosebetsi oa morafo oa mashala 'me ha a ka a kena sekolo. Leha ho le joalo, e ile ea e-ba e mong oa libui tse khōlō tsa mehleng eo, ea neng a makatsa matšoele ka bokheleke ba hae, mahlo a hae a hlabang, a sosobaneng, le litelu tse khubelu tse hlollang. A sithabelitsoe ke ho nyahama hore ebe banna ba sebetsang ba limilione ba Europe ba ne ba bolaeana ho e-na le ho etsa mabaka a tloaelehileng a ho loanela litokelo tsa bona, litelu tsa hae li le tšoeu, o ile a shoa ka 1915, a ntse a le lilemong tsa bo-50.
Har’a ba ileng ba phephetsa ntoa ka sebete, bao likopano tsa bona hangata li neng li qhaloa ka mabifi ke mapolesa kapa mahoohoo a ratang naha, e ne e le motšehetsi ea feteletseng oa basali. Charlotte Despard. Ngoan'abo e monyenyane, ka mokhoa o makatsang, e ne e le Field Marshal Sir John French, molaoli-ka sehloohong oa Western Front bakeng sa selemo sa pele le halofo ea ntoa. Lelapa le tšoanang le lona e ne e le leloko le tummeng la Pankhurst la suffragettes: Sylvia Pankhurst e ile ea e-ba mohanyetsi ea pepenene oa ntoa, ha khaitseli ea hae Christabel ho tloha qalong e ne e le seletsa se chesehang sa meropa bakeng sa boiteko ba ntoa. Ha baa ka ba khaotsa ho buisana feela, empa ba ile ba hatisa likoranta tse qothisanang lehlokoa le tsona tse neng li lula li hlasela mosebetsi oa e mong.
Moqolotsi oa litaba ea ka sehloohong oa lipatlisiso oa Brithani, Edmund Dene Morel, le rafilosofi oa eona ea tsebahalang haholo, Bertrand Russell, ka bobeli e ne e le bahlahlobisisi ba ntoa ba chesehang. Russell o ile a ngola a re: “Ntoa ena ke ntho e nyenyane, ka lebaka la boholo ba eona. "Ha ho na molao-motheo o moholo o kotsing, ha ho morero o moholo oa motho o amehang ka mahlakoreng a mabeli." O ile a tšoha ha a bona baahi-’moho le eena ba “felloa ke moea o mofubelu oa lehloeo.”
O ile a ngola a sa hlathe koana le koana mabapi le kamoo ho neng ho le thata kateng ho loantšana le moea oa ntoa ea naha “ha sechaba sohle se le boemong ba thabo e khaphatsehang e kopaneng. Ho ne ho hlokahala boiteko bo boholo ho qoba ho kopanela thabong ena joalokaha ho ne ho tla hlokahala ho totobala khahlanong le tlala e feteletseng kapa takatso ea botona kapa ea botšehali, ’me ho ne ho e-na le boikutlo bo tšoanang ba ho ba khahlanong le tlhaho.”
Russell le Morel ba ile ba qeta likhoeli tse tšeletseng chankaneng ka lebaka la tumelo ea bona. Morel o sebelitse nako ea hae ea ho sebetsa ka thata, a nkile mapolanka a jute a boima ba lik'hilograma tse 100 ho ea setsing sa chankana ha a ntse a iphelisa ka lijo tse se nang masapo nakong ea mariha a batang haholo ha libōpi tsa chankana li ne li le mocheng oa ho fumana khaello ea naha ea mashala.
Basali ba rata Violet Tillard le eena a ea teronkong. O ne a sebeletsa koranta e khahlanong le ntoa e thibetsoeng ka 1918 ’me a koalloa chankaneng ka lebaka la ho hana ho senola sebaka sa mochine oa eona oa khatiso o etsoang ka sekhukhu. 'Me har'a li-heroine tse sa tsejoeng tsa nako eo e khahlanong le ntoa e ne e le Emily Hobhouse, ea ileng a tsamaea ka sekhukhu ho pholletsa le Switzerland e sa jeleng paate ho ea Berlin, o ile a kopana le letona la Jeremane la litaba tsa ka ntle ho naha, a buisana ka litumellano tsa khotso tse ka ’nang tsa etsahala, eaba o khutlela Engelane ho ea leka ho etsa se tšoanang le ’muso oa Brithani. Ba boholong ba eona ba ile ba mo qhelela ka thōko ka hore ke motho ea ikarotseng phiri, empa ntoeng e ileng ea bolaea batho ba ka bang limilione tse 20, e ne e le eena feela motho ea ileng a tloha ka lehlakoreng le leng ho ea ho le leng a ba a khutla hape ho ea batla khotso.
Lebaka Leo ka Lona re Tsebang Haholo ka Ntoa ho Feta Khotso
Qetellong ea ntoa, banna ba Brithani ba fetang 20,000 6,000 ba ne ba hanne ho ngoloa sesoleng ’me, ha e le hantle, ba bangata ba ile ba boela ba hana tšebeletso e ’ngoe e behetsoeng batho ba hanang tšebeletso ea sesole ka lebaka la matsoalo a bona, e kang ho khanna ambulense ka pele kapa ho sebetsa indastering ea ntoa. Ba fetang XNUMX ba bona ba ile ba kenngoa teronkong - ho fihlela motsotsong oo palo e kholo ka ho fetisisa ea batho ba kileng ba kenngoa teronkong ka mabaka a lipolotiki demokrasing ea bophirima.
Ho ne ho se letho le bonolo ho sena. Bahanyetsi ba moralo ba ne ba songoa le ho songoa (mahoo-hoo a ne a ba akhela mahe a bolileng ha a fuoa monyetla), ba kenngoa teronkong tlas'a maemo a thata, 'me ba lahleheloa ke tokelo ea ho vouta ka lilemo tse hlano. Empa ha ntoa e fela, naheng e ripitliloeng e llelang tahlehelo ea eona ’me e ipotsa hore na ke eng e ka lokafatsang polao eo ea lilemo tse ’nè, batho ba bangata ba ile ba ikutloa ka tsela e fapaneng ka bahanyetsi. Ba fetang halofo ea leshome le metso e 'meli ba ile ba qetella ba khethetsoe Ntlong ea Makhotla mme moqolotsi oa litaba Morel ea e-ba 'muelli ea ka sehloohong oa Paramente ea Labour ka litaba tsa kantle ho naha. Lilemo tse mashome a mararo ka mor'a Armistice, setsebi sa mekhatlo ea basebetsi ea bitsoang Arthur Creech Jones, ea neng a qetile lilemo tse peli le halofo chankaneng e le mohanyetsi oa ntoa, o ile a khethoa ho kabinete ea Brithani.
Sebete sa banna le basali ba joalo ba ho bua maikutlo a bona ka e ’ngoe ea lipotso tse khōlō tsa mehla ena e ile ea ba qosa haholo: nyelisong ea sechaba, ho koalloa chankaneng, malapa a arohaneng, ho lahleheloa ke metsoalle le mesebetsi. Leha ho le joalo li lebetsoe haholo kajeno nakong eo ho hanyetsanang le lintoa tse se nang thuso ho lokelang ho ketekoa. Ho e-na le hoo, hangata re atisa ho keteka ba loanang lintoa - ba hlōla kapa ba hlōloa - ho e-na le ba ba hanyetsang.
Ha se lifilimi le mananeo a seea-le-moea-pono tseo re li shebellang feela, empa ke liemahale le limusiamo tseo re li hahang. Ha ho makatse, joalokaha Molaoli Omar Bradley a kile a bolela, hore “re tseba ho hongata ka ntoa ho feta kamoo re tsebang ka khotso kateng.” Re atisa ho nahana ka lintoa e le liketsahalo tsa sebete, 'me ka mokhoa o moqotetsane, li ka ba joalo. Empa heroism e kholoanyane, e haellang haholo Washington lilemong tse leshome tse fetileng, e itšetlehile ka ho iteta sefuba ho nahana hore na ntoa e loana ho hang. Ha re batla lithuto tsa lintoa tse fetileng, ho na le pale e tebileng e lokelang ho boleloa ho feta ea moshanyana le pere ea hae.
Adam Hochschild ke sengoli sa King Leopold’s Ghost le Bury the Chains, har’a libuka tse ling. Buka ea hae ea morao-rao e rekoang haholo, Ho Felisa Lintoa Tsohle: Pale ea Botšepehi le Bofetoheli, 1914-1918 (Houghton Mifflin Harcourt), o shebane le bahlahlobisisi ba khahlanong le ntoa ba Ntoa ea I ea Lefatše. Ha joale e fumaneha ka pampiri, ke makgaola-khang bakeng sa Moputso oa National Book Critics Circle le Khau ea Buka ea Los Angeles Times. Ho mamela puisano ea audio ea Tomcast ea morao-rao ea Timothy MacBain moo Hochschild a buang ka lipale tse ngata tse sa boleloang tsa ba Engelane ba neng ba hanyetsa ho kenella Ntoeng ea I ea Lefatše le molaetsa oo ba fanang ka oona bakeng sa nako ea rona, tobetsa Mona, kapa e jarollele ho iPod ea hau Mona.
Sengoliloeng sena se hlahile ka lekhetlo la pele ho TomDispatch.com, weblog ea Setsi sa Sechaba, e fanang ka phallo e tsitsitseng ea mehloli e meng, litaba le maikutlo a tsoang ho Tom Engelhardt, mohlophisi oa nako e telele oa khatiso, mothehi-'moho oa American Empire Project, sengoli sa Qetello ea Setso sa Tlhōlo, joalo ka ha ho ngoloa, Matsatsi a ho Qetela a Khatiso. Buka ea hae ea morao-rao ke The American Way of War: How Bush's Wars E bile ea Obama (Libuka tsa Haymarket).