Danny Schechter
Tšoarelo.
So
masoabi haeba u fuoe "tlolo e sa hlokahaleng." Ho rialo BBC joalo ka
karolo ea kopo ea tšoarelo bakeng sa papali e qapiloeng bakeng sa lenaneo la TV le bapalang ka mokhoa o sebetsang
metlae sechabeng. "Rakgadi," jwalo ka ha Beeb a tsejoa, a hira ngoana
setšoantšisi ho iketsa khutsana ea Afrika le ho ea ntlo le ntlo bakeng sa mokhatlo oa liphallelo ho thoeng
ho sebeletsa likhutsana tse ling tsa Afrika. Ka mor'a hore mosali e mong a fe ngoana chelete, kereiti
e ile ea tlisoa monyako oa hae ho e-na le ngoana ea lilemo li supileng ka hare, ha basebetsi ba lifilimi
o ile a tlaleha maikutlo a hae a tšosang.
E maketse!
Ha, ha!
yuck.
The
Mosali o ile a makala 'me hang-hang a bitsa mapolesa a ileng a laela basebetsi ba BBC ho
ba kgaotse, ba kgaotse hobane ba ne ba baka "sekodiso sa kgotso."
Batho ba bang ba ne ba sa tšehe, ho kopanyelletsa le sebueledi sa Save the Children,
ea ileng a re: "Ho bonahala ho makatsa haholo hore ebe BBC e ka etsa joalo
mokgoa o hlokang boikarabelo le wa ho ja hampe. Hoa makatsa hore ebe e ile ea nyenyefatsa
litaba tse ling tsa bohlokoa haholo ebile hangata li rarahane ka tsela ena."
Ke eng
Ho sithabetsang ka makhetlo a mabeli ka sena ke hore haeba BBC, Taj Mahal ea phatlalatso
mabenkele, e bapala lipapali tsa mofuta ona, re ka lebella eng ho tsoa ho tse ling
mecha ea litaba? ’Nete e bohloko ke hore mahlomola a bana ba mashome a limillione ke likhutsana
ka seoa sa AIDS, ho ea ka litlaleho tsa UNAIDS, ke ka seoelo e kenang
mecha ea phatlalatso e tsebahalang ho hang. Ke e 'ngoe ea litekanyo tse sa bonahaleng tsa lefats'e
tsietsi e akaretsoang ka nako e itseng le hangata ka tsela e sa bonahaleng. Haeba moo
e kile ea e-ba bothata bo lokeloang ke "ts'ollo ea khotso" ea 'nete
Eona ena.
Ho pholosa
Bana ke ntse ke latela tlokotsi ena haufi-ufi ha ke ntse ke apere e 'ngoe
katiba: moeletsi oa mecha ea litaba ho Francois-Xavier Bagnoud Foundation (FXB), le eona
e seng ea mmuso, Mokhatlo o sekametseng liketsong. FXB e thehiloe ke Mafora
Mohalaleli Albina du Boisrouvray, ea ileng a rekisa boholo ba thepa ea hae hore a fane ka eona
ka lidolara tse limilione tse 100, ka mor'a hore mora oa hae Francois, eo e rehelletsoeng ka eena, a hlokahetse ka tlung
Ho soahlamana ha sefofane ka 1986. O ile a buella moralo oa bophelo bo botle le litokelo tsa botho
ka eona ho utloisisa koluoa ea AIDS. O ile a ikakhela ka setotsoana lefatšeng ka bophara
boiteko, ho aha Setsi sa FXB sa Bophelo bo Botle le Litokelo tsa Botho Sekolong sa Harvard
ea Bophelo bo Botle ba Sechaba le ho ngola mosebetsi oa mofu Dr. Jonathan Mann, a
pula-maliboho lipatlisisong tsa AIDS. Mann le basebetsi-'moho le eena ba ile ba hatisa thuto ea meqolo e 'meli
"AIDS Lefatšeng" mathoasong a lilemo tsa bo-90 ha ba bangata ba ipitsa
"litsebi" li ne li ntse li kholisehile hore AIDS e ne e le "mosodoma".
lefu" ka Bophirimela. Mann o ile a lemosa ka ho ata ha HIV-AIDS ho
lefatše le ntseng le tsoela pele le koluoa ea lefats'e e tlang.
Ka masoabi,
o ile a hlokomolohuoa ke mecha ea litaba e mengata kapa a re ke motho ea tšosang ke ba bangata tšimong
ba neng ba khomaretse khopolo ea hore AIDS e mpa e le kokoana-hloko feela joaloka tse ling tse ngata tse fetileng
eona, eseng mathata a hlahang sechabeng le moruong. Mann o ile a bontša kamoo AIDS e hlaselang kateng
batho ba kgesehang bao ditokelo tsa bona di hlokomolohuwang le ho hatakeloa. Boprofeta ba hae
le mosebetsi oa Global Aids Policy Coalition e tšehelitsoeng ka lichelete ke FXB e bile
nyenyefatsa, eseng ho fetelletsa, bothata. Kajeno, puo ea sehopotso sa Jonathan Mann
e bula seboka sa Machaba sa AIDS sa Lefatše. Haeba lefatše le mecha ea litaba li ne li
o mametse Albina du Boisrouvray le Jonathan Mann, ho ka be ho entsoe ho hongata
ho thibela ho ata ha lefu la seoa le hole le ho laoleha,
ho pholosa bophelo ba limilione nakong eo. Globalvision e ne e le e 'ngoe ea mecha ea litaba e fokolang
mabenkeleng ho hlalosa mosebetsi oa Mann ho "Litokelo le Liphoso" tsa batho
litokelo tsa TV, ka 1994, pele a timela, hape kotsing ea sefofane, ka 1998.
The
Mathata a Sebele Pono ea Jonathan Mann, le liphihlelo tsa Albina, li ntse li le teng
ho bohlokoa ho rona ba lekang ho khothaletsa litaba tse ngata tsa media tsa 'nete
mathata a HIV/AIDS. Taba ea likhutsana ke leseli la eona, leha e ntse e se joalo
e lemohuoe joalo ka botlalo. Mecha ea litaba e shebane le mahlomola a bana bana -
ho beha mabitso lipalong - ho ka thusa ho tsosa kameho ea kutloelo-bohloko
lefatšeng ka bophara ka bothata bohle.
At
ho hlaha ha morao tjena ka pel'a lekhotla la congress, Albina o ile a rala sekala sa
bothata: "Haeba u ameha ho bana bohle ba amehileng - seterateng
Bana ba metseng e meholo ea lefatše hammoho le ba anngoeng ke koluoa ea AIDS -
ho ka ’na ha e-ba le bana ba ka bang limilione tse 200 ba kotsing lik’honthinenteng tsohle. 40
limilione linaheng tse 23 tsa Afrika, le hore na ke eng e tla hlahella India le
Asia, China, Russia le Caribbean. Ee, ena ke khakanyo e kholo ho feta ea
tse atisang ho sebelisoa, 'me hoa tšosa, haeba e se ho thothomela. Empa re ke ke ra hana
bopaki. Ke ’nete hore karolo ea bosupa le halofo lekholong ea bacha bohle lefatšeng
ba amehang." (Bakeng sa litlaleho tsa morao-rao mabapi le taba ena, etela e ncha ea FXB
Websaete ea tlhokomeliso ea likhutsana.)
o
a ka nahana hore lintlha tsena li tla phahamisa pale ena lenaneng la litaba. Ha e so etsahale! Ea ka
Mosebetsi-'moho le eena Carol Devoe o qeta nako e ngata ea nako ea hae a letsa le ho romela fekse
baqolotsi ba litaba le ho leka ho beha lipale ka taba ea likhutsana. "Ho joalo
o ile a mpolella, "ena ke pale e susumetsang haholo
baqolotsi ba litaba ba lokela ho oela holim'a e mong ho e etsa. Empa mehala e mengata ha e eo
esita le ho khutlisetsoa, ntle le haeba pale e khomaretsoe monehelong oa boemo bo phahameng joaloka o mong
ka Gates Foundation. E le ho susumetsa baqolotsi ba litaba hore ba phatlalatse pale u
pele e lokela ho ba mohloli oa likarolo tsohle tsa tlokotsi, ebe o haha
kamano. Baqolotsi ba litaba ba batla ntho ea matšeliso le uena pele ba ikemisetsa
ho nka seo o se romelang ka ho teba. Baqolotsi ba bang ba litaba baa nthusa. The
Ho makatsang ke hore ka lebaka la mosebetsi oa rona oa tšimo linaheng tse leshome le metso e mehlano, FXB e bohlokoa
tlhahisoleseding ka letsoho ho fana ka, 'me Albina ke moetapele ea khothatsang, kamehla a
ho ea pele ho balaoli. U ka nahana hore ba tla be ba kokota monyako oa hae.
Mecha ea litaba e holimo Fora e fumana bohlokoa ba hae, empa ea rona e ntse e le morao. Neng
AIDS e aparetsoe, mekhatlo e meholo ea tsamaiso ka lihlopha tsa eona tsa khatiso
batho ba e qaqisa ka tsela eo mekhatlo e ikemetseng e ikemetseng e tšoanang le ea rona e ka e etsang ka seoelo. Mona United States the
pale e ntse e le thata ho rekisoa, empa ha re na mokhoa o mong haese ho lula re kokota
monyako oa mecha ea litaba. Ka tšepo, e tla buleha. "
tlhokeho
Boikarabello! Laurie Garrett wa Newsday, ya ntseng a etsa mosebetsi o motle
ha a bua ka koluoa ena, o kopile basebetsi-'moho le eena ho etsa ho hongata puong ea I
e bile teng kopanong ea AIDS ea Durban ka Phupu, e hatisitsoeng bocha ke ba
Tlhahlobo ea Boqolotsi ba Litaba ea Columbia. "Ke koluoa e mpe ka ho fetesisa ea bophelo bo botle bonyane ho tse tšeletseng,
lilemo tse makholo a supileng. Ebile ha se bothata ba bophelo bo botle feela. Qetellong mecha ea litaba e lefa
ela hloko sena. Kea u thoholetsa uena le basebetsi-'moho le uena ka ho etsa sena, empa
bothata ha bo fele, 'me ke tšepa hore mecha ea litaba le eona e ke ke ea fela,
hobane ke uena senotlolo sa ho senya taba ena."
Garrett,
mohapi oa Moputso oa Pulitzer eo buka ea hae "The Coming Plague" e tlamehang ho baloa,
o ne a halefile: "Re tlameha ho reha mabitso a bolileng, re tlameha ho batla
boikarabello. Re lokela ho batla nnete. Lona ba leng mahlaleng le
bophelo bo botle ba sechaba mona ka phaposing ena, le ea ileng a thoholetsa seo ke se buileng, hangata bua
ea 'ho sebelisa mecha ea phatlalatso' ho phatlalatsa molaetsa oa hau. Le maoatla. Ntshwarele, empa
ha ho motho ea 'sebelisang' baqolotsi ba litaba. Ntle le, ha e le hantle, liofisiri tse bolileng, bahatelli le
liliba tse ling tse sa sebetseng. Haeba mecha ea litaba e itšoara hantle, e belaella
e mong le e mong wa lona ka phaposing ena, letsatsi le leng le le leng, mme le batle nnete
tsa hao. U sebelisa lichelete tseo tse fanoeng joang? U mananeo afe
ho sebelisana le bona? Na u lumella li-egos tsa hau le mesebetsi ea hau ho kena ho
mokhoa oa ho etsa se molemohali bakeng sa seoa sena?"
The
karabelo lefatšeng la mecha ea litaba e bile e fokolang. United States hohle
likhoeli tse 'maloa tse fetileng, ha ho na baqolotsi ba litaba ho tsebo ea ka ba bile ba botsa mopresidente
bonkgetheng mabapi le AIDS. E ne e se taba. Ha lipalo tse phahameng li sa
ha ba hatelloa hore ba bue, taba e ntse e le mocheng oa boralitaba. Ho joalo
nako ea ho etsa tlaleho e matla le ho e etsa betere.
eseng
Ke Lefu Feela Hopola: Mafu a bolaea batho. Mafu a seoa a bolaea malapa,
sechaba le linaha le tšepo ea ntlafatso ea lik'honthinente kaofela. Bakeng sa
lilemo, lefats'e la AIDS le ile la bua hoo e ka bang ka ho feletseng ka phephetso ea AIDS e le
lefu le neng le tlameha ho thibeloa le ho phekoloa. Libilione tsa lidolara li bile teng
e phahamisitsoe bakeng sa lipatlisiso tsa bongaka ka tšepo ea hore pheko e ka fumanoa le ente
qapa. Seo se ka nka lilemo. Hape, lintlha tsa bohlokoa tse amanang le bofuma,
thuto e sa lekaneng le tlhekefetso ea litokelo tsa botho tsa basali le bana e ne e le boholo
hlokomolohile. Ha u bala litlaleho tsa UNAIDS, u pepesehela mathata ao
ho theha boemo ba tšohanyetso ba bophelo bo botle ba sechaba lefatšeng ka bophara. Nakong ea lilemo tse hlano, e 'ngoe e ka Boroa
Moafrika o tla bolaoa ke lefu le amanang le AIDS motsotso o mong le o mong ntle le hore ho nkoe khato
hona joale ho thibela AIDS le ho phekola bahlaseluoa ba eona, ho latela inshorense e ka sehloohong
ofisiri ea indasteri moo, joalo ka ha e qotsitsoe ho Mail and Guardian ea Johannesburg, eo
e lebisa ho seo ho ka fanoang ka sona kamehla. Leha ho le joalo litaba tsa mecha ea litaba ha li moo
e tsamaellanang le sekala kapa sephetho sa bothata bona.
It
e utloisa bohloko hoo esita le Afrika Boroa, e ileng ea tšoara AIDS ea pele lefatšeng ka bophara
Kopanong ea linaha tse tsoelang pele Durban Phupu e fetileng, pale ke
sa tlalehoa. Ofisi ea Media Tenor ea Afrika Boroa e ntse e beile leihlo ho
ho tlaleha, moo pale e le 'ngoe - phephetso ea Mopresidente Thabo Mbeki ho e tloaelehileng
Monahano oa AIDS - o fumane tlhokomelo e kholo, hammoho le ea naha eo
maano le likamano le lik'hamphani tsa meriana. Khaso e 'ngoe e na le
e bile e fokolang (hantle ka tlaase ho lipapali, tlōlo ea molao le lipolotiki) ho fihlela seboka, neng
e ile ea phahama ka nako ea beke eaba ea hana hape ka potlako. Sena ke 'nete le ka tse ling
mecha ea litaba k'honthinenteng eo e leng sehlohlolong sa koluoa eo, moo 19
ba limilione ba shoele, 'me ho hakanngoa hore ba limilione tse 23 ba na le tšoaetso ea HIV.
AIDS
ke tlokotsi ea lefatše lohle, taba e amang moruo, sechaba le tšireletso
litlatsetso. Mecha ea litaba e na le karolo ea bohlokoa eo e lokelang ho e bapala ho tsebisa batho,
ho loants'a "qenehelo mokhathala" le ho tsepamisa maikutlo ho se etsahalang
ho etsoa le tse ling tse tlamehang ho etsoa.
It
ha e sa le bothata ba motho e mong.
It
ke phephetso ea bophelo le lefu ea mehla ea rona, 'me bohle rea ameha leha re ka ameha
hase bohle ba tšoaelitsoeng.
-
Danny Schechter ke mohlophisi ea ka sehloohong oa MediaChannel le sengoli sa
"News Dissector" (Electronpress.com) le "Falun Gong's
Phephetso ho China" (Akashicbooks.com).
News
Litšiea tsa dissector li fumaneha inthaneteng ho: www.mediachannel.org/views/dissector