Michael Ratner
(bona: www.humanrightsnow.com)
In
bohareng ba September ke ile ka ea Nicaragua ke le karolo ea moifo o hlophisitsoeng ke ba
Komiti ea Naha ea Basebetsi (NLC), mokhatlo o loanang le li-sweatshops le
e tšehetsa litokelo tsa basebetsi lefatšeng ka bophara. Charles Kernaghan le Barbara Briggs ba
NLC e ne e khutla ka thōmo: likhoeli tse 'maloa pejana, ho etela ho ile ha lelekoa
basebetsi lifemeng tsa Chentex le Mil Colores tse Las Mercedes Free Trade
Sebakeng, sehlopha sa NLC se ne se bakile moferefere 'me se bolelloa hore se ntse se etsahala
e lelekiloe Nicaragua. Joale re ne re khutlela morao ho ea batlisisa mosebetsi o ntseng o tsoela pele
mathata sebakeng sa khoebo e lokolohileng.
In
San Salvador, re ile ra palama sefofane sa baeti bakeng sa leeto la metsotso e 45 ho ea Managua. A
metsotso e seng mekae pele sefofane se tloha, mofofisi oa sefofane a kena ka phaposing, a kopa Charlie ea hae
phasepoto, mme a mo tsebisa hore ho falla Managua ho mo thibetse ho kena
ho kena naheng. Charlie o ile a hana ho tloha sefofaneng. Banna ba bahlano ba dinyatsi ka nako eo
palamisoa; qetellong, kamora metsotso e mashome a mararo kapa ho feta, ba felehetsa Charlie. Ka
ka monyetla, monna e mong ea tsoang ofising ea ombudsman ea litokelo tsa botho Managua o ne a le
sefofane le rona. O ile a hlalosetsa bapalami hore Charlie o lahliloe eseng
hobane e ne e le senokoane, empa ka lebaka la ho tšehetsa litokelo tsa basebetsi. A rialo
hore Lekala la tsa ka Hare le thibetse Charlie hobane mmuso
o ne a lumela hore litokelo tsa botho ke morero oa bokomonisi. Bohle ba neng ba le sebakeng ba ile ba opa liatla
Karol.
Holimo
ha re fihla Managua moifo oa rōna o ile oa khahlametsoa ke letšoele le leholo la batšehetsi.
ho kenyeletsoa litho tsa mekhatlo ea basebetsi, babuelli ba litokelo tsa botho le litho tsa Sandinista tsa
Seboka sa Naha. TV, seea-le-moea le baqolotsi ba likoranta ba ne ba le teng hape, ho
tlaleha ka ho thibeloa ha Charlie, ea neng a bitsoa "sekhukhuni" le
"mofetoheli" oa mmuso. Re ile ra hatisa hora?
'me ka matsatsi a mararo a latelang mochine oa khatiso o ne o le hohle. Boholo ba
ho fana ka litaba ho ne ho utloela basebetsi bohloko: ho ne ho bonahala eka thibelo ea Charlie e bile teng
e hlasetsoeng hampe khahlanong le 'muso.
The
Las Mercedes Free Trade Zone e haufi le boema-fofane, lik'hilomithara tse 'maloa ho tloha
bohareng ba Managua. Ho na le li-maquila tse ka bang mashome a mabeli, kapa lifeme sebakeng sena,
ho etsa liaparo bakeng sa mabenkele a U.S. a kang Kohl’s, J.C. Penney’s, Kmart le WalMart.
Sebaka sohle se pota-potiloe ke terata e phahameng e hlabang; pakeng tsa tshelela le bosupa
hoseng ho hong le ho hong, basebetsi ba 20,000 XNUMX ba phalla ka heke e lebetsoeng, e patisaneng. Basebetsi
hangata ke basali ba bacha; mesebetsi ea maquila ke eona feela eo ba ka e fumanang naheng eo
tlhokeho ea mesebetsi e ka holimo ho 50%.
The
Chentex fektheri mohlomong e tloaelehile ka maquila sebakeng seo, ntle le ha e le joalo
kholoanyane; Basebetsi ba 1,850 ba etsa lipere tse 20,000 ho isa ho 25,000 tsa li-jean tse putsoa ka letsatsi mabenkeleng.
United States. Chentex, joalo ka li-maquila tse ling tsa Nicaragua, ke tsa
Baahi ba Taiwan. Lilemong tse leshome tse fetileng, Taiwan e eketsehile haholo
tšusumetso le matla le 'muso oa Nicaragua: eseng feela Taiwanese
lifeme li fana ka mesebetsi Nicaragua, empa Taiwan e hahile lekala la kantle ho naha
le ho ntjhafatsa ntlo ya bopresidente le moaho wa Seboka sa Naha.
Bo-rakhoebo ba Taiwan ba tiisa hore haeba litokelo tsa basebetsi li sebelisoa Nicaragua,
ba tla hana ho aha sebaka se secha sa khoebo sa mahala sa $ 100 milione Leon, 'me ba tla
ba ise maquila a bona a teng naheng e 'ngoe;
We
a ema ka ntle ho heke e eang Las Mercedes nako ea hora kapa ho feta; mosali e mong ea
o ile a lumela hore boteng ba rona o ile a lelekoa hamorao letsatsing leo, ka maikutlo a hore o
e tlameha ho ba setho sa mokhatlo. Re ne re sa lumelloa ho kena lifemeng; ho ne ho se joalo
hlooho ea komiti ea litokelo tsa botho ea Seboka sa Sechaba. Ho na le bonolo
ha ho boikemelo bo ikemetseng ba maemo ka hare. Leha ho le joalo, rea tseba hore
ntoa ea hajoale sebakeng sa khoebo e lokolohileng e qalile ha mokhatlo oa Chentex, a
Sandinista union, e ile ea kopa keketseho ea sekhahla sa likotoana. Moputso o tlase o lefuoang
ka feme ke li-cordoba tse 800 ka khoeli, chelete e fetang lidolara tse 60 hanyane. Leha ho le joalo
nako e eketsehileng e qobelloang le letsatsi la mosebetsi la lihora tse 12, basebetsi ha ba khone ho fumana chelete e lekantsoeng
2500 cordobas e hloka ho phela ka khoeli.
The
Khampani ea Chentex e ile ea arabela kopo ea mokhatlo ka ho re ho ke ke ha e-ba joalo
e be nyollo ya meputso, le ho hana ho dumella ho kena lipakeng. Basebetsi ba ile ba bitsa a
Ho emisa hora e le 'ngoe ka la 27 Mmesa, 'me Chetex e ile ea arabela ka bohale, ea thunya ba robong
baetapele ba mekhatlo ea basebetsi, ba tlisa Mapolesa a Naha a hlometseng le linokoane ho tšosa basebetsi,
ho kenya terata e hlabang le lik'hamera tsa ho lebela ho potoloha semela, le ho kenya lifaele
melato kgahlanong le ditho tsa mokgatlo. Chentex joale e ile ea theha mokhatlo oa khampani, 'me ea bolela
basebetsi bao ho ea fihla Chentex, "mokhatlo oa basebetsi o shoele."
It
ke nakong ena moo NLC e ileng ea kenella, ea romela baemeli Nicaragua
le ho qala letšolo la ho etsa hore mabenkele a Kohl le a mang a U.S. a tsitlallele
hore lifeme tseo ba li rekang li-jean ho hlompha litokelo tsa basebetsi. United States
mmuso le oona o ile oa kenella, oa romela baemeli Nicaragua le
ho bolella 'muso hore ho tlameha ho be le sebaka sebakeng sa khoebo e lokolohileng bakeng sa
mekhatlo ea basebetsi. Ha e le hantle, United States e ne e sa etse sena ka lebaka la lerato
Mekhatlo ea Sandinista, kapa bakeng sa litokelo tsa basebetsi ka kakaretso. Empa ’muso oa U.S
ba utloisisa hore, ho tloha ka la 1 Mphalane, Nicaragua le linaha tse ling tsa Caribbean Basin
ba ne ba lokela ho oela tlas'a molao o mocha oa khoebo o ba fang melemo e lekanang le eo
e fanoeng Mexico tlas'a NAFTA (Tumellano ea Amerika Leboea ea Khoebo ea mahala.) The
molao o mocha ke boiteko ba ho leka-lekanya lebala la lipapali lipakeng tsa linaha tse kang
Nicaragua le Honduras tseo e seng karolo ea NAFTA, le Mexico, e bileng teng ho tloha ka nako eo
ho feta ha NAFTA, tlhahiso ea masela e eketsehile haholo ka litšenyehelo
ea linaha tsa Caribbean. Leha ho le joalo, molao o mocha o hloka hore melemo e ka etsoa feela
ho amoheloa haeba naha e sireletsa litokelo tse itseng tsa mantlha tsa basebetsi,
ho kenyeletsa le tokelo ea ho kopana, tokelo ea ho kopanya, le tokelo ea ho
hlophisa le ho rekisetsa mmoho. Liketso tsa Chentex, le
ho hloleha ha ’muso oa Nicaragua ho tiisa litokelo tsa mekhatlo ea basebetsi khoebong e lokolohileng
sebaka, e ka be e ile ea beha lebitso la Nicaragua kotsing tlas'a melao ea khoebo. Kahoo
Liofisiri tsa U.S. li ile tsa romeloa ho ea lokisa litaba. Ho na le boiteko, ho
tekanyo eo ba neng ba tšepahala ka eona, ha baa ka ba atleha. Likopano tsa rona le tse fapaneng
Liofisiri tsa Nicaragua, ho kenyeletsoa Letona la Basebetsi, li ile tsa hloleha: ho
Batho ba Nicaragua ba ile ba tsitlallela hore ha ho letho leo ba ka le etsang ho tšehetsa litokelo tsa mekhatlo ea basebetsi.
Lipuisano li ne li reriloe bakeng sa Chentex le Mil Colores, leha ho le joalo, le rona
ke tšepile ntlafatso e itseng.
At
semela sa Mil Colores, moo mong'a lona e leng Moamerika, 'me ho feta moo a tlas'a taolo ea U.S.
khatello ho feta bo-rakhoebo ba Taiwan, lipuisano li ile tsa tsamaea hantle.
Leha ho le joalo, lipuisano le Chentex e ne e le ntho e makatsang. Khampani e ile ea hana
nahana ka ho busetsa batho ba neng ba lelekoa mosebetsing, e leng ntho e lekanang le ho se ananeloe
ea mokhatlo.
Ho sa tsotellehe
tlaleho ena e soabisang ka ho feletseng ea ho ela hloko litokelo tsa basebetsi, Mopresidente Clinton o ile a ea
pele 'me a khetha Nicaragua e le naha e ka fumanang melemo ea khoebo
tlas'a melao e mecha. Sena se bontša hoo e batlang e le ho hloka thuso ho feletseng ha
molao oo ho thoeng o laela ho lateloa ha litokelo tsa basebetsi e le boemo ba
melao ea khoebo e molemo. Ho fihlela joale, ke habeli feela tlas'a melao e tšoanang e nang le linaha
e lahlehetsoe ke melemo ea khoebo: hang ha e le 'muso o sa tsejoeng oa Mynamar
, le ka lekhetlo le leng nakong ea puso ea Sandanista Nicaragua.
It
e sala bakeng sa khatello ea sechaba ea ho fetola boemo ba basebetsi ba Las
Sebaka sa khoebo sa mahala sa Mercedes. Ntoa ea ho ananeloa ha mokhatlo oa Chentex ke
e bohlokoa bakeng sa bokamoso ba mokhatlo oa basebetsi oa Nicaragua, 'me e bonoa ke batho
Nicaragua le sebakeng seo e le phetoho ntoeng ea bona ea ho sireletsa
mosebeletsi le litokelo tsa botho le demokrasi linaheng tsa Nicaragua le Caribbean.
I
ka iponela ka bonna boitlamo ba basebetsi ha ke etetse mokhatlo o neng o lelekoa mosebetsing
moetapele lapeng la hae. O ne a lula le batho ba bahlano ka kamoreng e nyenyane e nang le kamore e le 'ngoe
e tsoa ka lepolanka le masela a polasetiki, e se nang ntloana kapa metsi a phallang. Ho fihlela
o ile a khutlisa mosebetsi oa hae, a hlalosa, o ne a fumana lijo ho tsoa ho beng ka eena. Empa eena
o ne a lema serapa, ’me a e-na le tšepo bakeng sa bokamoso: “Re tla loana ho fihlela re
hlola; re batla mesebetsi, empa hape re batla ho tšoaroa ka seriti,” a rialo.
The
basebetsi ba Chentex le maquila a mang ba lumela ho loanela litokelo tsa mekhatlo ea
Sebaka sa khoebo sa mahala sa Nicaragua se ka hapuoa. Libekeng tse qalang tsa October,
lipontšo tsa ho ba tšehetsa li tla etsahala lefapheng la Kohl
mabenkeleng ho pholletsa le United States. Ho ithuta haholoanyane, ikopanye le Lefapha la Naha la Basebetsi
Komiti: www.nlcnet.org