"Tsebo ke matla" ha se lepetjo le fefoloang ke polo-mola.
batho ba morao-rao. Ke polelo eo capital ea machaba e phelang ka eona. U batla bopaki?
Hamorao khoeling ena, Banka ea Lefatše e tla hlahisa sebaka sa marang-rang sa mohlala se
e bonts'a sepheo sa bona sa ho laola lefatše la Boraro ka ho laola seo e leng sona,
'me ha se, se ka nahanoang ka molao.
sena se
e na le litlamorao tsa bohlokoa tsa lefats'e. Sena ha se sebaka sa marang-rang se tloaelehileng. Ho feta
koranta ea hau e tloaelehileng kapa makasine, moqoqo oa Banka ea Lefatše ke oa bohlokoa. E le moetapele
mo alimang ka har'a mekhatlo e mengata ea bafani linaheng tse tsoelang pele, Banka e bopa phallo
ea lichelete tse ngata – eseng tsa Banka feela empa le tsa Leboya
mananeo a thuso ea balefi ba lekhetho. Banka e atlehile ho fihlela boemo bona ba pele ka ho
e ipeha e le setsi se nang le boiphihlelo bo bongata, boitsebelo,
le tsebo, tsoelopeleng ea machaba. E fihletse boemo bona
ka ho khanna lidolara tse limilione tse ngata ho isa sekhutlong sa 'maraka ho 'batlisisa' ho
linaha tse tsoelang pele. Ka makhetlo a latellanang a tlhahiso ea tsebo, ka
ho kenya chelete ka bongata ba baeletsi ba 'mishone' linaheng tse tsoelang pele , le
Banka ea Lefatše ea fumana
ka boeona primus inter pares sechabeng sa machaba sa ntlafatso ea bokapitale.
Ke boemo boo chelete ea eona e buang le lichelete tsa eona tsa ho bua
The
World Bank Development Gateway, http://developmentgateway.org ke e ncha ka ho fetisisa
sebetsa sebakeng sa eona sa libetsa. Ke lidolara tse limilione tse ngata tsa marang-rang tse ikemiselitseng, ho
mantsoe a moralo oa eona oa moralo oa khoebo, ho "rarolla mathata a nts'etsopele ka ho arolelana
tlhahisoleseling ea boleng bo holimo ho tsoa mehloling ea lehae le ea naha, e etselitsoeng basebelisi'
litlhoko ka sehlooho le sechaba". Puo ena e qabolang ea taolo ea metlae ha e chese kaofela
moea. Ho bua ka toka, mathata a mang *a tla rarolloa ke sebaka sa marang-rang. Lefats'eng la
tsoelo-pele ea machaba, hangata ho thata ho fumana hore na ke thuso efe e fapaneng
mekhatlo e teng ho. Sebaka sena se tla ba le database mabapi le merero ea mekhatlo ea lithuso,
e tla ba molemo ho ba nang le phihlello ea marang-rang ho nts'etsopele le nts'etsopele
linaha tse batlang ho khona ho beha leihlo mesebetsi eo hangata ho nang le likhang tsa
mekhatlo ena. Hape ho tla ba le lebenkele le lenyenyane la libuka tsa mofuta oa Amazon.com bakeng sa bao
ba sitoa ho odara libuka tsa bona ka lebenkele la lehae, le litaba tse fanoang ke
letlole leo la tlhahisoleseling ea ntlafatso ea mantlha, Financial Times.
If
sena e ne e le sohle seo Banka e neng e rerile ho se etsa, sebaka seo e ne e tla ba sa bohlokoa haholo
tlatsetso ho marang-rang a hajoale a li-portal tsa tlhaiso-leseling ho tepo. Eona
e mpefala, leha ho le joalo. Karolo e ka sehloohong ea sebaka sena ke karolo e hlophisitsoeng ea 140
liforamo tsa maano, tse shejoang ke 'topic guides'. Li-sherpa tsena tsa dijithale li filoe mosebetsi
ka ho hula likotoana tse ntle ka ho fetisisa tsa tlhahisoleseling ho tepo ho setsebi sa bona
libaka, ho latela mekhoa ea 'boleng' e hlalositsoeng ka mokhoa o monyebe, le ho e hlahisa ho
sechaba ka kakaretso. Ke teko ena ea ho fana ka lebenkele le nang le mapolesa a le mong
bakeng sa 'tsebo bakeng sa nts'etsopele' e bakileng pherekano e kholo
har'a bafuputsi ba ikemetseng le baitseki.
The
bothata bo qala ka maikutlo a morero. “'Tsebo bakeng sa ntshetsopele'
e hlalosoa qalong e le ntho eo mafutsana a se nang eona” ho bolela Lyla Mehta,
mofuputsi ho Institute of Development Studies e Sussex. “Sena ha se feela
legitimize ho kena lipakeng tsa bureaucratic libakeng tse ncha tse amanang le bophelo ba
ho futsaneha [empa] boemo ba tsebo ea batho ba futsanehileng boa fokotseha 'me bo etsoa
ho ba ntho e tlaase le e sa sebetseng hohle.”
Hanyenyane
ea Histori
The
mohopolo oa setheo se laolang tsebo ka sepheo sa ho etsa hore lipolotiki li be molaong
merero le ho kokobetsa mafutsana ha se ntho e ncha. Mona ke mantsoe a qotsitsoeng ho Mopresidente oa Banka
Puo ea James Wolfensohn kopanong ea Selemo le selemo ea Banka ea 1996. "Tsebo e joalo
kganya. Ha e na boima ebile e sa bonahale, e ka tsamaea habonolo lefatšeng, e khantša
maphelo a batho hohle. Leha ho le joalo, batho ba limilione tse likete ba ntse ba phela sebakeng sena
lefifi la bofuma - ho sa hlokahale (…) Linaha tse futsanehileng - le batho ba futsanehileng - lia fapana
ho barui eseng feela hobane ba na le chelete e nyane empa hobane ba na le
tsebo e fokolang.”
"The
tse tšoanang le khaolo ea pele ea Kosepele ea Mohalaleli Johanne lia hlolla,” ho bolela Mehta.
Ena ke papiso e loketseng ka ho khetheha. E haufi le taolo ea monopoly holim'a
tsebo, chelete le puso, Kosepele ea Banka linaheng tse tsoelang pele e
mohlala oa eona mosebetsing oa Kereke ea Bokreste Early Modern Europe le
bokoloniale. Ho romelloa ha sehlopha sa baeletsi ho tsoa ofising e kholo ha ho joalo
e bitswang 'boromuwa' lefeela. Khopolo ea 'sechaba sa tlhahisoleseling' ha e joalo
e ncha joalo ka ha balateli ba eona ba se nang moea ba ka rata ho nahana; tshebediso ya
'tlhahisoleseding' ea ho laola le ho laola e na le histori e telele e tšollang mali.
Theknoloji e fetohile, leha ho le joalo, 'me ka ho tloha sefaleng ho ea ho letlooa, ho joalo le ka
maqheka a tsamaiso ya tsebo. Ofisiri e sa boleloang ka lebitso la WTO e boletse, kamora ho
Ntoa ea Seattle, hore khohlano pakeng tsa bokhaphithaliste le bohanyetsi e bile
ha e lahlehe literateng kapa setsing sa likopano, empa inthaneteng. 'Me eona
e ne e le Letona la Seattle leo James Wolfensohn, mopresidente oa Bank, a leng ho lona
menyenyetsi ea ho kopana le Bill Gates, le ha mohopolo oa 'tsebo ea nts'etsopele
portal' e ile ea phatlalatsoa pele.
The
'nete ea sena ha e na taba haholo - ho tšoana pakeng tsa tsena tse peli ke
rutang. Ka nako ea ho ngola, Microsoft e fumanoe e le molato oa ho ipusa
ditloaelo. Ke qoso eo, ka ho nepahala ho itseng, e ka qosoang khahlanong le
Boitšoaro ba banka. Mmaraka oa tsebo inthaneteng ha se oa mahala,
le haeba e batla e le litšenyehelo tse nyane ho bareki ba itseng ba Leboya ho e fumana.
Bafani ba thepa ha ba khone ho kena kamoo ba lakatsang kateng, 'me bafani ba bang - haholo-holo Banka -
ba le stranglehold 'marakeng.
Ba bang ba
pheha khang ea hore haeba sebaka sa Banka se se na thuso, batho ba ke ke ba se sebelisa. Bareki
Leha ho le joalo, tsebo ea marang-rang ha e na tsebo e phethahetseng. Banka e sebelisa a
nako e ngata le chelete ho tsetela ho fa lihlahisoa tsa eona ponahalo le maikutlo
ea ho hloka leeme, 'me ho thata ho khetholla e le kannete molemo ho tloha ho
moss oa verbiage. Ho senya sena le ho feta, barutehi ba phahameng ba kontraka ho
etsa tsebo tlas'a lets'oao la Banka. Lihlahisoa tsa mokhoa ona li
e fapaneng, leha ho le joalo, ho tloha ho lisebelisoa tse phallang ho tsoa ho thuto e tloaelehileng
likoranta - ke karolo e nyane feela ea sephetho sa Banka e hlahlojoang ke lithaka.
Leha ho na le bofokoli bona bo boholo, ho tuma ha Banka ho bile le katleho e makatsang - e
lilemong tse mashome a mabeli tse fetileng e fetohile bolaoli bo qotsitsoeng ka ho fetisisa ho
litaba tsa ntlafatso.
Alex
Wilks of the Bretton Woods Project o pheha khang ea hore ho hloka leeme hona ho
sa tsebeng. "Banka ea Lefatše ha ho mohla e kileng ea ba morekisi oa tsebo ea sa nke lehlakore, ho joalo
kamehla li susumetsoa ke likhopolo tse moqotetsane tsa moruo le maikutlo a
mebuso e matla e e tsamaisang. Sebaka sa eona se secha se bonahala se leka-lekana le
e ikemetseng, empa sebopeho sa eona, mokhoa oa bohlophisi le puso li boetse li
e boima khahlanong le ba hanyetsang maikutlo a tloaelehileng. The Gateway e tla fana ka
Banka ea Lefatše le balekane ba eona ba na le menyetla ea ho tsoela pele ho kopanya
e atamela mme e ka senya kgolo e tsoelang pele ya sete ya nnete e mengata
liwebsaete tse buang ka litaba tsa bofuma."
Hanyenyane
ea Bopaki
As
ka boitlhakiso bohle taolong ea mohopolo, ho bohlokoa haholo ho bonts'a pono ea sepheo
Monyako oa Nts'etsopele. Sena se phatlalatsoa ka bobeli sebopeho sa eona le litaba tsa eona.
Sebopeho, monyako o tla tataisoa ke Motheo o ikemetseng ho
Banka. Ke 'nete. Ka botsebi. Empa nahana ka lintlha tse fokolang haholo tsa konkreite
li lokollotsoe ka molao oa motheo oa Boto ea Motheo ona. “The
tsela feela e tiileng ea ho tsoela pele ke ho sebelisa lidolara tse limilione tse 5 ho ba mothehi
setho,” ho bolela Wilks. "Menyenyetsi ke hore Boto e tla kenyelletsa Banka, tse peli
lik'hamphani tse ikemetseng, mebuso e mene kapa ho feta le mekhatlo e 'maloa ea sechaba
baemeli, leha ho ntse ho sa tsejoe hantle hore na ke mang, ba bakae, kapa ka lebaka lefe
batho ba tla ‘emela’”. Leha ho le joalo, ha senotlolo tlhophiso le tshebetso
liqeto li se li nkiloe ke Banka, le ha Banka e tla ba le
setulo holim'a boto ea 'mele ona, re ka' na ra se ke ra ba ba sa utloahaleng ho nahana hore sena
'mele o tla ba le bolokolohi bohle ba ho sebetsa oache.
The
Banka e boetse e ikemiselitse ho etsa demokrasi ts'ebetsong ea tlhahiso ea tsebo le
ho hasana ka tsamaiso e sebetsanang le maemo. Basebelisi ba memeloa ho fana ka lintlha
hore na leseli le itseng le na le thuso kapa ha le na thuso hakae, le tsena
likhetho li kopantsoe inthaneteng bakeng sa basebelisi ba kamoso. Sena ha se, ka masoabi, seo demokrasi
shebahala joalo ka. Ke dot.communitarianism e iketsang eka ke ea bokahohle.
The
thekenoloji e pata dijithale, ka hona, sechabeng le moruong
sechaba seo mantsoe a ba nang le monyetla o lekaneng oa ho fumana marang-rang
li atolosoa - ka tlase ho 30% ea basebelisi ba sebaka se teng sa Banka ba tsoa
ka ntle ho United States - ha bahanyetsi le mafutsana ba sa tsebe letho. "Ka har'a
qetellong e tla fana ka botumo bo eketsehileng ho ba seng ba se na mathata
ho etsa hore mantsoe a bona a utluoe," ho bolela Wilks.
Hanyenyane
tsa Mathata
esita
leha sets'oants'o sena ha se so hlahisoe, se se se le bothateng. Ho na le,
mohlala, e se e le mekhelo. Ho tobetsa karolong ea maikutlo ea
site, 'me ho batla Vanessa von Struensee's posts by ho ruta. Ea hae ke a
ngollano e telele le bahlophisi ba e 'ngoe ea likarolo, eo ho eona
liteko tsa ho beha tlaleho ea likomishene tsa 'nete li ile tsa hanoa. Haeba sena ke
karabo ho moprofesa oa molao ea kopang tlatsetso e utloahalang ka ho phethahetseng ho
ho behoa pele setša se qala ka molao, ho na le mabaka a ho tšoenyeha
mabapi le centralization le taolo ya tsebo.
The
theho ea tsela ea nts'etsopele ha e so latele le maemo a Banka
tataiso ea ts'ebetso. Ka boipiletso ho Bomenemene le Bobolu ba Banka
Lefapha la Lipatlisiso, baitseki ba babeli ba Uruguay ba qositse Banka
tshebediso e mpe le tshenyo e feteletseng ya ditjhelete, esita le “esita le bomenemene le maikutlo a thetsang a setjhaba”.
Ba hlokomela hore ha ho motho haese batho ba phahameng ka ho fetisisa ba Banka ba batlang sebaka sena - che
bajalefa ba e kopile, le ka Afrika le Latin America
ditherisano, mekgatlo ya setjhaba e ile ya hana kgoro, mme ya hlahisa ditshwayo tseo
li hlakotsoe ka thoko. Ho sebelisa liranta tse limilione tse 7 tsa chelete
e reretsoeng ho thusa mafutsana morerong oa likamano tsa sechaba ke bomenemene ruri.
sena se
ke ka lebaka leo sehlopha sa litsebi, bafuputsi, matichere, bo-ralipolotiki le ba bang
'basebetsi ba tsebo' (kea tseba, kea tseba, ke polelo e sa rateheng) ba itlamme ho
qoba ho sebelisa heke, le ho tšehetsa mehloli e meng ea tsebo.
The
ho hana tsela ea heke ho ’nile ha bapisoa ke litsebi tse ling le 1933
Buecherverbrennung Jeremane ea Bonazi moo libuka tse sa amoheleheng, tseo e seng tsa Ayran li neng li le teng
chesetsoa. Papiso ha e thabise, 'me e bontša hore na ke hobane'ng ha e le ea bohlokoa. Ho hana
ho fana ka semolao morerong oa Banka ka ho se kenye letsoho ke ketso
ea ho hanyetsa bohatelli, eseng ho lumellana le bona. Susan George, sengoli
le moitseki oa Europe, e bile e mong oa ba pele ba ho saena morao tjena
phatlalatso e hanang morero oa Banka ea Lefatše. Khanyetso ea hae ho Banka
Boikemisetso ke bona: "[I] ha u ka lula kelellong, ha ua tlameha ho tšoenyeha ka eona
ba bang kaofela, batho ba ke ke esita le ba khona ho botsa lipotso tse nepahetseng haholo ka tlaase ho moo
fana ka likarabo. The systematisation ea tsebo ho latela litekanyetso
ea sehlopha se ka sehloohong ke ntho e sa khaotseng historing ea ntoa ea phetoho."
Haeba mang kapa mang a le molato oa ho ba khahlanong le bohlale le ho ba le kelello e haufi, ke eona
Banka, eseng baipelaetsi.
The
Sebaka sa banka se reretsoe basebetsi ba tsebo; joalo ka basebetsi ba joalo re na le ho feta
matla ho feta kamoo re nahanang kateng. Ho hana sebaka sena ho kopana le Banka ka lipehelo tsa eona,
ho hana ho sebelisana le lipompong tsa lipompong tsa ho itsoakanya tlas'a Tente ea eona e Khōlō,
Mokhoa oa Rephabliki. Ho na le mekhoa e meng ntle moo, 'me e fuoe nako e lekanyelitsoeng
le lisebelisoa tse fumanehang ho rona, re molemo ho latela mokhoa oa
'karohano e hahang', ho sebelisa poleloana e tsoang ho batho ba Afrika Boroa'
Solidarity Network (SAPSN).
sena se
phatlalatso ha se, ka mantsoe a mang, e lekanang le cyber-ho chesoa ha libuka. Ho joalo
khetho ea ho tšepa mekhoa e meng. Ho se ho na le li-portal tse ntle bakeng sa
'tsebo ea nts'etsopele', haeba u shebile marang-rang. ZNet, A-infos, le the
Sehlopha sa Indymedia ke tse ling tsa tse tsebahalang haholo tsa puo ea Senyesemane. Ho joalo
boikarabelo ba rona ba ho li sebelisa. Nakong eo mabotho a machaba
motse-moholo batla ho smother ho nahana ka litsela tse sa tšoaneng ho phela, loanela bakeng sa
sebaka sa ho nahana ka mekhoa e meng ke ketso ea phetoho.
etsoe
lesedi le fetang lena mabapi le Khoro ya Ntshetsopele, ho kenyeletswa le kgahlano le bobodu
http://www.brettonwoodsproject.org/
sehlooho/banka ya tsebo/
Ho
saena ho Phatlalatso, etela http://voiceoftheturtle.org/gateway kapa romella
imeile ho
[imeile e sirelelitsoe] ka lebitso la hao le mokgatlo tabeng
line (leha ho saena phatlalatso ho etsoa ka mokhoa oa motho ka mong le ka no
ka tsela e bolelang tumello efe kapa efe ea setheo).
About
Mongoli
Raj
Patel, mofuputsi oa mehleng oa Banka ea Lefatše, ke mohlophisi-'moho oa The Voice of
Kgudu (www.voiceoftheturtle.org). O lula Zimbabwe, moo a leng teng
ha joale a phethela lipatlisiso tsa hae mabapi le tekano le ho hanyetsa moruo
tokoloho, bakeng sa lengolo la bongaka Lefapheng la Mahaeng la Univesithi ea Cornell
Boiketlo ba sechaba.