Morao koana ha ke ne ke qala ho ithuta moruo, re ile ra “paka” ka tlelaseng hore moputso o tlaase o baka ho hloka mosebetsi. U mpa u hula likheo tsa phepelo le tlhokahalo ea basebetsi, u eketsa mohala o otlolohileng bakeng sa moputso o kaholimo ho moputso oa tlholisano oa "ho hloekisa 'maraka", le-bingo!—lekhalo le hlaha lipakeng tsa phepelo ea basebetsi le tlhoko ea basebetsi. QED
Ke ile ka nka thuto ena ea motheo ka tumelo ho fihlela ka 1992. Ke nakong eo ka eona pampiri e tsebahalang ea David Card le Alan Krueger “Meputso e Nyenyane le Mosebetsi” e ile ea hlaha, ho bapisa tlhokeho ea mesebetsi har’a basebetsi ba lijo tse potlakileng New Jersey le Pennsylvania pele le ka mor’a hore New Jersey e nyolle moputso o tlaase. Karete le Krueger ha lia ka tsa fumana phello. Ha ho letho. Zip. Qalong ke ne ke se na tumelo joaloka mosebetsi oa moruo. Patlisiso e ne e le bohlasoa. Mohlala o ne o le monyane haholo. Boikemisetso ba bafuputsi bo ile ba khopamisa liphetho. Ke hobane'ng ha u senya nako u leka ntho e hlakileng? Empa joale lithuto tse ngata li ile tsa tsoa, tse ling le tsona li bontša ho se be le phello, 'me tse ling li bontša phello e nyenyane e ntle.
Tlhaloso e ile ea boela ea qala ho hlaha, ho latela "khopolo-taba ea moputso oa katleho", e hlahisitsoeng har'a ba bang ke molula-setulo oa rona o mocha oa Federal Reserve, Janet Yellen. Ho e-na le hore ho be le moputso o le mong oa "maraka" bakeng sa basebetsi ba sa rutehang, ho na le 'maraka tekanyo ea moputso. Ha meputso e holimo ho feta lifeme tse ling, basebetsi ba eona ba khothetse ba bile ba tšepahala haholoanyane, 'me ho na le monyetla o fokolang oa hore ba tlohele mosebetsi. Ka hona, ho fihlela ntlha, setsi se boloka tlhokomelo le litšenyehelo tsa koetliso seo e se lahleheloang ke meputso e phahameng. Kahoo ha ho letho le makatsang ka taba ea hore Costco e lula e na le chelete e ngata ha e ntse e lefa meputso e phahameng haholo ho feta mabenkele a phahameng a moputso o tlase joalo ka Wal-Mart. Khopolo-taba ea meputso e sebetsang hantle e ts'ehetsa taba e hlokolosi ea hore ho beha moputso o tlase ho ea holimo ho sehlopha sa meputso ho tla tsoela basebetsi molemo ntle le ho ntša bahiri kotsi. (Ha ho hlokahale hore re re, li-conservatives ha li reke khang ena.)
Empa ho ntse ho e-na le karolo ea pale e sieo. Moetso oa mantlha oa phepelo le tlhokahalo eo ke ithutileng eona bukeng ea ka ea Econ 101 e nkile 'maraka o nang le tlholisano e phethahetseng - joalo ka libuka tsohle tsa selelekela. Ho ka 'na ha e-ba le khaolo ea monopoly ho ea qetellong, empa morupeli ha a fihle ho eona ka seoelo. Seo se sothehile, kaha likhoebo tse ngata li na le matla a itseng a ho laola - ho kenyeletsoa lebenkele la heno la korosari, hobane feela le le haufi le uena ho feta bahlolisani. Likhoebo tse ling, joalo ka Wal-Mart kapa Amazon, li na le matla a maholo a ho laola.
Re ithuta eng khaolong ea monopoly haeba re fihla ho eona? Re ithuta hore bo-monopolist — barekisi feela — ba fokotsa tlhahiso e le hore ba phahamise litheko. Li-monopsonists - bareki ba le bang - ba thibela ho reka lintho tse kenang ho hatella barekisi ba bona. Lintlha tse kang mosebetsi. Hmm. Re utloile pale ee kae? Ah, litoropo tsa lik'hamphani, joalo ka litoropo tsa mashala ho Appalachia.
Ho latela hore bahiri ba meputso e tlase joalo ka Wal-Mart ba ka latela leano la ho lefa hanyane ka moo ba ka khonang, ba ts'oara mesebetsi e le hore ba theole moputso oa 'maraka. Leano le joalo la meputso e tlase le ba fa monyetla o mong hape: phaello e phahameng ea basebetsi e ba thata le ho feta. Na bahiri ba baholo ba sebelisana 'moho leanong lee? Lefapha la Toka la US le sa tsoa tšoara CEO ea Apple, Intel, Google, Adobe, Intuit, le Pixar ba rera ho thibela meputso bakeng sa baetsi ba mananeo. Wal-Mart le bahiri ba bang ba baholo ba meputso e tlase ha ba hloke morero oa bolotsana; kutloisiso e khutsitseng e tla etsa.
Empa haeba bahiri ba phahameng ba meputso e tlaase ba theola meputso eohle, joale ka sebele karabo ke ho beha moputso o tlaase le ho feta o ka holimo-limo oa mofuta oo, o phahameng ho feta o boletsoeng ke khopolo-taba ea moputso oa katleho. Mohlomong e phahame haholo. Ho feta moo, keketseho e joalo ea moputso e lokela ho theha mesebetsi, ka ho hanyetsa leano la meputso e tlaase. Seo se ne se tla sebetsa joang? Bahiri ba phahameng ba meputso e tlaase ba peteletsa basebetsi ka ho lula ba se na basebetsi ka boomo, ba itšetlehile ka nako e tlamang ea ho sebetsa ha ho hlokahala. Keketso ea meputso e qobelloang e theha mesebetsi ka ho tlosa phaello ea ho hloka basebetsi. Khomo e halalelang! Bua ka ho fetola Econ 101 hloohong ea eona!
Joale ntsintsi ea setlolo ke eng? Ho phethahatsa. Bahiri ba lula ba tlola meputso e tlase ea hona joale, mmuso le mmuso. Ba lefa lihora tse fokolang ho feta kamoo basebetsi ba sebetsang ka teng, kapa ba kenella malebela a basebetsi ba reschorenteng. Mora oa ka ke mosebetsi oa reschorenteng; Ke tsikitla meno ke nahana kamoo baokameli ba hae ba mo nkileng monyetla kateng, mohlala, ho mo roma hore a il’o tsamaisa thepa le ho lata thepa ka koloing ea hae, ntle le ho mo buseletsa litšenyehelo.
Ho phethahatsa. Keketseho e kholo ea meputso e fokolang e etsa tlhōlo e se nang letho ntle le ts'ebetsong. Enforcement ke seo mekhatlo ea basebetsi e se etsang ka mekhoa ea litletlebo, ha ho na le mekhatlo ea basebetsi. Ha ho bonolo hore re fumane mekhatlo ea basebetsi e sebetsang ntle le boiteko bo tšoanang ba ho qobella melao e khahlanong le ho tšepana le ho etsolla leano la lekhetho le taolo le etselitsoeng bashanyana ba baholo. Empa bonyane re ka lahla khang ea khale ea libuka ea hore ho nyolla moputso o tlase ho baka tlhokeho ea mesebetsi!