Mona ke e 'ngoe ea lintlha tse makatsang tsa mahlabisa-lihlong a lichelete a ntseng a tsoela pele a pota-potileng Worldcom, Xerox, Global Crossing, Enron, Arthur Andersen, Tyco le palo e ntseng e eketseha ea lik'hamphani tse ling: Bomenemene bo etsahetse sebakeng se laoloang ka ho fetisisa le se behiloeng leihlo. ts'ebetso ea khoebo.
Haeba seoa sa bokhopo ba likhoebo se ka hlaha lebaleng la lichelete, bothata bo akaretsang ba botlokotsebe ba likhoebo bo tebile hakae?
Nahana ka licheke le litekanyo tse teng tse ka beng li ile tsa thibela leqhubu la liphoso tsa khoebo tseo ho tlalehoang hore li halefisitse esita le CEO oa Amerika George Bush:
* Litlhoko tsa phatlalatso bakeng sa ts'ebetso ea lichelete tsa khoebo li pharalletse, 'me li na le lintlha tse ngata haholo bakeng sa karolo efe kapa efe ea ts'ebetso ea khoebo.
* Ho na le indasteri e ikgethang - e entsweng ka difeme tsa diakhaonto - eo mosebetsi wa yona e leng ho hlahloba dinomoro tsa ditjhelete, ho hlahloba dibuka tsa dikoporasi le ho netefatsa bonnete ba ditatemente tsa ditjhelete.
* Ho na le indasteri e 'ngoe e ikhethileng, e arohaneng le bo-ramatsete - ena ke lifeme tsa matsete tsa Wall Street - tseo mosebetsi oa tsona e leng ho hlahlobisisa litlaleho tsa mekhatlo, ho buisana le batsamaisi ba mekhatlo, ho sekaseka ts'ebetso ea mebaraka le ho fa bo-ramatsete litekolo tse ikemetseng tsa menyetla ea k'hamphani.
* Ho na le mosebetsi oa molao bakeng sa batsamaisi ba mekhatlo ho ntšetsa pele lithahasello tsa sehlopha sa bohlokoa le se matla sa batho - ba nang le kabelo - 'me palo e kholo ea beng ba liabo ba ntse ba hlophisa le ho tiisa litokelo tsa bona (ho kenyeletsoa ka lichelete tsa penshene). Ha ho na mosebetsi o ka bapisoang oa molao oa hore batsamaisi ba mekhatlo ba sebeletse lithahasello tsa bareki kapa basebetsi, ho re.
* Letoto la melaoana ea Securities and Exchange Commission e theha melao bakeng sa tlaleho ea lichelete, 'me e tšehelitsoe ke matla a ts'ebetsong a setsi, hammoho le tšokelo ea linyeoe tsa poraefete ho tsoa ho beng ba liabo haeba ho ka etsahala tlolo ea molao.
Likarolo tse ling tsa ts'ebetso ea khoebo ha li tlas'a tlhahlobo e matla joalo le taolo.
Ha re nahana ka seo hona joale se bonahalang eka ke ho se hlomphe molao ho totobetseng, esita le libakeng tseo batsamaisi ba tsona ba shebiloeng haholo, re lokela ho lebella hore ho tla etsahala eng libakeng tse ling? Ho etsahala'ng ka ho qhekelloa ha bareki, thekiso ea lihlahisoa tse sa sireletsehang, ho beha basebetsi kotsing, tšilafalo ea tikoloho?
Leha ho na le ts'ebetsong ea molao e sa lekaneng, litlhoko tsa tlaleho kapa mekhatlo e hlophisitsoeng e hanyetsanang, re tseba ho lekana ho tseba hore seoa sa botlokotsebe ba likhoebo, bomenemene le tlhekefetso bonyane bo matla ka ntle ho lepatlelo la lichelete joalo ka kahare.
Ho nka mehlala e ’meli feela likhoeling tsa morao tjena: Ka May, moetsi oa lithethefatsi Schering-Plough o ile a saena taelo ea tumello le Tsamaiso ea Lijo le Lithethefatsi, a lumela ho lefa rekoto ea liranta tse limilione tse 500 mabapi le liqoso tseo ka nako ea lilemo tse tharo e hlahisitseng tse ka bang 125. mefuta e fapaneng ea meriana le litlhare tse rekisoang lifemeng tse hlolehileng ho ikamahanya le mekhoa e metle ea tlhahiso.
Mme ka Mmesa, Lefapha la Toka le phatlalalitse hore le bokelletse chelete e fetang $1.3 bilione ka 2001 mabapi le ts'ebetso ea ts'ebetso e amanang le bomenemene ba tlhokomelo ea bophelo, le hore selemong se fetileng baqosuoa ba 465 ba ile ba ahloleloa litlolo tsa bomenemene tsa tlhokomelo ea bophelo. Ts'enolo ea mofuta ona e etsahala khafetsa, empa litlaleho tsa litaba ha se hangata li li kopanyang - joalo ka ha li ntse li etsa joalo ka mahlabisa-lihlong a lichelete - ho hlakisa bophara le botebo ba bothata.
Ka potoloho ea morao-rao ea liphatlalatso tsa tlōlo ea molao ea lichelete ho Worldcom le lik'hamphani tse ling, ha ho sa bonahala eka balekane ba Big Business ba Congressional ba tla khona ho thibela mehato eohle ea ho lokisa e nang le morero, 'me tsamaiso ea Bush e se e ntse e lokisetsa sephutheloana sa liphetoho.
Haeba lintlafatso tseo li lekanyelitsoe ho sebetsana le bomenemene ba lichelete, leha ho le joalo, ketso ea botlokotsebe e kholo le e tebileng ka ho fetesisa ea likhoebo e tla khona ho atleha.
Seo re se hlokang ke lithibelo tse felletseng tsa botlokotsebe ba likhoebo. Empa le mehato e menyenyane e ka fokotsa haholo palo ea botlokotsebe le pefo ea likhoebo. Mona ke mehato e meraro e lokelang ho amoheloa selemong sena, pele Congress e khutla le matla a ntlafatso ea likhoebo a lieha:
Taba ea pele, Federal Bureau of Investigation e lokela ho hlokoa hore e bokelle tlaleho ea selemo le selemo ea botlokotsebe ba likhoebo tsa Amerika, ho tsamaisana le tlaleho ea eona ea hajoale ea Crime in the United States, eo ka bomalimabe e fellang ka botlokotsebe ba seterateng.
Ea bobeli, 'muso oa koporasi o lokela ho hana ho etsa khoebo le lik'hamphani tse tebileng le/kapa tse pheta-phetang batlōli ba molao, hammoho le ho hana litokelo tse ling (mohlala, ho fana ka mangolo a tumello ea khaso) ho linokoane tsa mekhatlo. Sena se tla kenyelletsa melao le litsamaiso tse ling tse ncha kapa tse matlafalitsoeng, hammoho le ts'ebetso e thata ea ho theola melao, boikarabello ba likonteraka le melao e metle ea botho e teng hona joale libukeng. Linaha le mebuso ea libaka li lokela ho nka mehato e tšoanang.
Ea boraro, batho ba hlabang mololi le baahi ba poraefete ba tlameha ho sebelisa melao e laolang boitšoaro ba mekhatlo. Mokhoa o mong oa ho tsamaisa mokhoa ona oa ts'ebetso e tla ba ho holisa le ho feto-fetola ka boqhetseke Molao oa Litlaleho tsa Bohata, oo hajoale o nolofalletsang batho ba qosang liqoso ho qala linyeoe khahlanong le mekhatlo e qhekelitseng 'muso, le e busetsang 'muso lidolara tse limilione tse makholo tse utsoitsoeng selemo se seng le se seng. borakonteraka.
"Ho theola botlokotsebe ba likhoebo" - polelo ea hajoale - e ke ke ea lekanyetsoa feela botlokotsebeng ba lichelete, e seng e ntse e le mofuta oa botlokotsebe ba khoebo.
Russell Mokhiber ke mohlophisi oa Corporate Crime Reporter e thehiloeng Washington, D.C.. Robert Weissman ke mohlophisi oa Multinational Monitor e thehiloeng Washington, D.C., http://www.multinationalmonitor.org. Ke bangoli-'moho ba Corporate Predators: The Hunt for MegaProfits le Attack on Democracy (Monroe, Maine: Common Courage Press, 1999; http://www.corporatepredators.org).
Sengoliloeng sena se ngotsoe ho: http://lists.essential.org/pipermail/corp-focus/2002/000120.html