Megjithëse vendi dhe koha e raundit të ardhshëm të bisedimeve për programin bërthamor të Iranit nuk janë bërë ende të ditura, manovrat e Iranit dhe Shteteve të Bashkuara për të ndikuar në rezultatin tashmë kanë filluar.
Irani kërkoi mbështetje për një propozim të rishikuar për bisedimet gjatë Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara (UNGA) muajin e kaluar, sipas një raporti të New York Times më 4 tetor. Më pas, vetëm disa ditë më vonë, administrata e Barack Obama filloi një sulm parandalues ndaj propozimi përmes gazetarit të New York Times, David Sanger.
Zyrtarët sugjeruan se propozimi iranian do t'i jepte Iranit një rrugë më të lehtë drejt një "shpërthimi" të pasurimit të uraniumit në shkallë të armëve. Por ky pretendim është përballë disa realiteteve të dukshme.
Një artikull i 4 tetorit nga Sanger raportoi se Irani kishte filluar të përshkruante një "plan me 9 hapa" për diplomatët në UNGA dhe citonte zyrtarë të administratës të akuzonin se propozimi nuk do të "garantonte që Irani nuk mund të prodhojë armë". Në vend të kësaj, argumentuan zyrtarët, kjo do t'i lejonte Iranit të mbante opsionin e rifillimit të uraniumit të pasuruar 20 për qind, duke qenë kështu në gjendje të pasurohej në nivele të shkallës së armëve shumë më shpejt.
Negociatori bërthamor i Iranit, Saeed Jalili, mohoi se Irani "kishte dorëzuar ndonjë propozim të ri përveç atij që ishte paraqitur në bisedimet me P5+1". Por kjo deklaratë nuk përbënte një mohim që Irani po diskutonte një propozim të tillë, sepse historia e Times kishte thënë se propozimi u ishte bërë fillimisht zyrtarëve evropianë gjatë takimit të P5+1 në Stamboll në korrik.
Zyrtarët e administratës Obama u ankuan se, sipas planit iranian, Irani do të kryente një "pezullim" të pasurimit 20 për qind vetëm pasi të hiqen sanksionet e naftës dhe të ardhurat nga nafta të rrjedhin përsëri.
Ky përshkrim i propozimit është në përputhje me një iranian "plani me pesë hapa”, u prezantua gjatë bisedimeve me P5+1, teksti i të cilave u publikua nga Arms Control Today verën e kaluar. Në atë propozim, P5+1 do t'i kishte përfunduar të gjitha sanksionet kundër Iranit në hapat një dhe dy, por Irani do t'i kishte dhënë fund pasurimit të tij prej 20 për qind vetëm në hapin e pestë.
Në të njëjtin hap përfundimtar, megjithatë, Irani gjithashtu do të kishte mbyllur fabrikën e pasurimit të Fordout dhe do të kishte transferuar të gjithë rezervën e tij të uraniumit të pasuruar me 20 për qind te "një vend i tretë nën kontrollin e IAEA (Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike).
Irani e ka bërë të qartë se synon të përdorë pasurimin 20 për qind si levë negocimi për të arritur një fund të sanksioneve ekonomike më të dëmshme.
Ambasadori Seyed Hossein Mousavian, zëdhënës i ekipit negociator bërthamor të Iranit nga viti 2003 deri në 2005 dhe tani një studiues vizitor në Universitetin Princeton, i tha IPS: “Irani është i përgatitur të ndalojë pasurimin 20 për qind dhe të shkojë nën pesë për qind. Pyetja është se çfarë do të sigurojë P5+1 në këmbim. Për sa kohë që gjendja përfundimtare e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse nuk është e qartë për Iranin, ai nuk do të konsiderojë ndalimin e pasurimit në 20 për qind.
Por portretizimi i administratës i propozimit iranian si ofrim i një rruge pa sanksione për pasurimin e vazhdueshëm 20 për qind është shumë mashtrues, sipas vëzhguesve të afërt të çështjes bërthamore të Iranit. Ai gjithashtu injoron elementet e propozimit që do të minimizonin rrezikun e një "shpërthimi" të pasurimit të uraniumit në nivele të shkallës së armëve.
Kritikat e administratës Obama për propozimin, siç raportohet nga Sanger, u shtruan në atë mënyrë që të justifikonin refuzimin e SHBA për të diskutuar heqjen e sanksioneve ndaj eksporteve të naftës iraniane gjatë katër raundeve të bisedimeve me Iranin. Një zyrtar i lartë i administratës u citua të thoshte se Irani "mund të rifillojë programin në një nanosekondë", ndërsa "do të duheshin vite" për të rivendosur sanksionet.
Paul Pillar, oficer i inteligjencës kombëtare për Lindjen e Afërt dhe Azinë Jugore nga viti 2000 deri në 2005, vuri në dukje në një koment në The National Interest se është "shumë më e lehtë të vendosësh sanksione ndaj Iranit sesa t'i heqësh ato" dhe se nëse Irani refuzon një marrëveshje bërthamore , "do të ishte akoma më e lehtë."
Peter Jenkins, përfaqësuesi i përhershëm i Britanisë në IAEA nga viti 2001 deri në 2006, vuri në dukje në një e-mail drejtuar IPS se BE-së iu deshën vetëm dy muaj për të rënë dakord për vendosjen e sanksioneve të naftës dhe se "rezistenca politike midis 27 (vendeve anëtare të BE-së) vendosja e sanksioneve të naftës ndoshta do të ishte më e vogël nëse riimponimi do të kërkohej nga një shkelje iraniane e një marrëveshjeje me P5+1.
Jenkins vuri në dukje se blerjet e naftës nga BE-ja nga Irani tani kanë përvojë në marrjen e furnizimeve nga vende të tjera, gjë që mund ta bëjë edhe më të lehtë ri-vendosjen e sanksioneve.
Një zyrtar amerikan u citua nga Sanger të ankohej se propozimi iranian do t'i lejonte Iranit të "lëvizte karburantin dhe ai të qëndronte në vend". Ky përshkrim duket të lë të kuptohet se qëllimi është t'i japë Teheranit mundësinë e një shpërthimi të pasurimit të armëve.
Por ndryshimi më i madh midis propozimit që po diskutohet tani nga diplomatët iranianë dhe atij të ofruar verën e kaluar është se propozimi i ri pasqyron realitetin që Irani filloi pranverën e kaluar të konvertonte uraniumin e pasuruar 20 për qind në U308 në formë pluhuri për pllaka karburanti për Teheranin e tij. Reaktor kërkimor.
Konvertimi i uraniumit të pasuruar 20 për qind në U308, i cili u dokumentua por nuk u theksua në raportin e 30 gushtit të IAEA, e bën më të vështirë përdorimin e të njëjtit uranium për pasurim në nivele të shkallës së armëve.
Propozimi i ri iranian padyshim parashikon që uranium U308 të mbetet në vend për t'u përdorur nga Reaktori Kërkimor i Teheranit në vend që i gjithë stoku i uraniumit të pasuruar 20 për qind të dërgohet në një vend tjetër si në propozimin e tij të mëparshëm.
Ish-zyrtari i Departamentit të Shtetit Mark Fitzpatrick i Institutit Ndërkombëtar të Studimeve Strategjike, i cili ka argumentuar në të kaluarën se i vetmi qëllim që Irani mund të ketë në pasurimin deri në 20 për qind është një armë bërthamore, i tha Times se konvertimi “ka tendencë të konfirmojë se ekziston qëllim civil për pasurimin në këtë nivel”.
Por Fitzpatrick i tha Times se iranianët dinë se si ta kthejnë pluhurin U308 në një formë të gaztë që më pas mund të përdoret për pasurimin e shkallës së armëve. "Nuk do të duhej shumë kohë për ta vendosur atë," tha Fitzpatrick.
Në një intervistë me IPS, Dr. Harold A. Feiveson, një shkencëtar i lartë kërkimor në shkollën e Woodrow Wilson të Princeton dhe një specialist për armët bërthamore, tha se "nuk do të ishte shumë e vështirë" për të kryer një rikonvertim të tillë.
Por Feiveson pranoi se ai nuk ishte në dijeni që dikush e kishte bërë ndonjëherë atë. Rikonvertimi në pasurim 20 për qind "do të ishte mjaft i dukshëm" dhe "do të merrte pak kohë", tha Feiveson. “Ju duhet të dëboni inspektorët (IAEA)”.
Madje edhe politikëbërësit izraelitë kanë pranuar se devijimi i uraniumit të pasuruar 20 për qind nga Irani përfaqëson një hap larg nga aftësia shpërthyese, siç raportoi Haaretz më 9 tetor.
Burimet e ministrisë së mbrojtjes i thanë të përditshmes izraelite se reduktimi i rezervës së tij të uraniumit të pasuruar mesatarisht nga ana e Iranit i kishte shtuar "të paktën tetë muaj" asaj që qeveria izraelite e ka përmendur si "afatin" e saj ndaj Iranit. Të njëjtat burime thanë se ishte justifikimi për heqjen e kërcënimit të sulmit ndaj Iranit nga kryeministri Benjamin Netanyahu në fjalimin e tij në OKB.
Reduktimi i thellë i të ardhurave iraniane nga nafta nga sanksionet dhe rënia e fundit e vlerës së monedhës iraniane mund ta kenë bërë Iranin më të interesuar për kompromis sesa kur filluan bisedimet me P5+1 në prill.
Mousavian i tha IPS: "Jam i bindur se Irani është gati për një paketë marrëveshjeje të bazuar në njohjen e dy parimeve". Parimi i parë, tha ai, është se “Irani njeh shqetësimet e P5+1 dhe do të heqë të gjitha shqetësimet e tilla”; e dyta është se P5+1 “njoh të drejtat e Iranit dhe gradualisht heq sanksionet”.
Por udhëheqësi suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, ka shprehur dyshime serioze nëse administrata e Obamës është e gatshme t'i japë fund sanksioneve ndaj Iranit në çfarëdo rrethane. Në një fjalim të 10 tetorit, Khamenei tha se amerikanët "gënjeshtër" duke sugjeruar se sanksionet do të hiqen në këmbim të heqjes dorë nga Irani nga programi i tij bërthamor.
Zyrtarët amerikanë “marrin vendime nga inati dhe neveria (ndaj Iranit)”, tha Khamenei.
*Gareth Porter, një historian investigativ dhe gazetar i specializuar në politikën e sigurisë kombëtare të SHBA-së, mori çmimin Gellhorn me bazë në Mbretërinë e Bashkuar për gazetari për vitin 2011 për artikuj mbi luftën e SHBA-së në Afganistan.
ZNetwork financohet vetëm nga bujaria e lexuesve të tij.
dhuroj