Istanbul, Turkey
Fa'afetai tele mo le vala'aulia a'u i le Fono Fa'ai'uga a le Faamasinoga a le Lalolagi i Iraq. Na ou alu muamua i Iraq ia Novema o le 2003 o se tagatanuu Amerika e le fiafia ma le fefe i le mea na faia e loʻu malo le filifilia. Na ou alu e lipoti le tulaga ona sa ou matua popole lava i le 'tusitala' na saunia e le aufaasālalau kamupani. I lena taimi, i le avea ai ma se tagata aʻe mauga le fiafia mai Alaska o galue o se tusitala i Iraq, ou te le talitonu lava o le a ou tuuina atu se molimau i le Faamasinoga a le Lalolagi i Iraq. Ou te fia faafetai atu i le au faatulagaina mo lenei avanoa. Ua faʻamamaluina aʻu i le i ai iinei i le lotogatasi ma tagata Iraqi.
Ia Me o le 2004 sa ou faatalanoaina ai se alii faatoa tatala mai ia Abu Ghraib. E pei o le toatele na ou faatalanoaina mai nofoaga eseese a le militeri a Amerika na sauaina ma le mata'utia, sa mafai lava ona ia faatumauina lona uiga malie.
Na amata ona ata ina ua taʻu mai ia te aʻu le auala na faia ai e sui o le CIA ia te ia e sasa isi pagota. Sa ata o ia, na ia fai mai ai, ona sa sasa o ia ia te ia lava a o lei oo i lenei mea, ma sa matua vaivai lava na pau lava le mea na mafai ona ia faia e sasa ai isi tagata Iraqi sa taofia o le sii lea o lona lima ma tuu i luga o isi alii.
Mulimuli ane, na toe ata o ia ao ia taʻu mai ia te aʻu le isi mea na faia ia te ia, ina ua ia fai mai, 'Na aumai e Amerika le eletise i laʻu asini ae latou te leʻi aumaia i loʻu fale.'
Ae o lenei molimau e le o faatatau i le agaga le maluelue o tagata Iraqi. E uiga i le mamalu ma le malosi o Iraqis, matou te le manaʻomia se molimau. O lenei molimau e uiga i soliga faifaipea o tulafono faava o malo o loʻo faia e tagata o loʻo nofoia Iraq i aso taʻitasi e tusa ai ma le faʻateleina o sauaga, le tuulafoaia ma le faʻalavelaveina o le vaega o le soifua maloloina ma le faʻaauau pea ona le faʻatagaina Iraqis e toe fausia a latou atinaʻe.
Ina ia talanoaina sauaga, e tele tala e mafai ona ou faʻaogaina iinei, ae o le a ou faʻaogaina ni faʻataʻitaʻiga se lua e faʻaalia ai le tele o isi na ou tusia aʻo i Iraq.
Ali Abbas e nofo i le itumalo o Al-Amiriyah o Baghdad ma galue i le pulega lautele. O le toatele naua o ona tuaoi na taofia o ia na uunaia ai o ia e ana uo e alu i le nofoaga lata ane o le US e taumafai e saili ni tali pe aisea ua taofia ai le toatele o tagata mama. Na alu faatolu.
O le aso lona fa na taofia ai o ia. I totonu o le lua aso na siitia atu ai o ia mai le nofoaga faamiliteli i Abu Ghraib, lea na taofia ai o ia mo le tolu masina e aunoa ma ni moliaga a o lei tatalaina.
'O le taimi lava na ou oʻo ai iina, na amata ai le mafatiaga,' o le tala lea a Abbas e uiga i lona tagata suʻesuʻe, 'Na ou fesili ia te ia mo se vai, ma na ia fai mai pe a uma le suʻesuʻega o le a ou mauaina. Na ia tuuaʻia aʻu i le tele o mea ma fesili mai iā te aʻu i le tele o fesili. Faatasi ai ma i latou na ia fai mai ou te inoino i Kerisiano.'
Sa faamalosia o ia e ofu le lavalava e lei leva ona taunuu, ma sa tumau pea i lena auala mo le tele o lona nofo i le falepuipui. 'Na latou faia i matou e taooto i luga o le tasi ma le isi e le lavalavā e pei o se feusuaiga, ma sasa i matou i se salu,' o lana tala lea. E le gata i le sasaina o o latou itutinosa, ae sa taofia foi i latou na taofia i le taofia o ni vai ma ni meaai mo se taimi umi, ona faamalosia lea o le vaavaai atu a o lafo atu a latou meaai i le lapisi.
O togafitiga fo’i e aofia ai le uuina o se fana ua tumu i lona ulu ina ia taofia ai le tagi i le tiga a’o mau ona fusi lima.
‘Na faateteleina oʻu lima ona sa leai se toto ona sa latou fusifusia ai,’ sa ia fai mai ai ia te aʻu, ‘Ua ufitia loʻu ulu i le taga, ma sa latou faamau loʻu lima taumatau i se pou ma saisai. Sa latou faia a'u e tu i luga o o'u tamatamai vae e oomi a'u i ai.'
Fai mai Abbas, sa sasaa o ia e fitafita i le vai malulu a o uuina o ia i lalo o se ili, ma o le tele o taimi, 'Latou te tuu le sipika, tuu sipika i o'u taliga ma fai mai, 'Tapuni, Fuck Fuck Fuck!' O le faiga lea e masani ona taofia ai e le au su'esu'e a Abbas le moe.
Fai mai Abbas i se tasi taimi, 'E toalua tagata na o mai, tasi o se tagata ese ma le tasi o se faaliliu. Sa ia fesili mai po o ai au. Na ou fai atu o aʻu o se tagata soifua. Na latou fai mai ia te aʻu, 'O le a matou tipi ese lou ulu ma auina atu oe i seoli. Matou te ave oe i Guantanamo.'
Na taʻu atu e se fitafita fafine iā te ia, 'O la matou sini o le tuu lea o oe i seoli ina ia e taʻu atu ai le mea moni. O poloa'iga ia mai o matou matai, ia liliu o outou olaga i seoli.'
Na fa'aopoopo mai Abbas, 'Na latou ula mai ia i matou, fa'aaoga maile e faasaga mai ia i matou, fa'aaoga le eletise ma matelaina i matou.'
Na ia taʻu mai ia te aʻu, 'Sa masani Saddam Hussein tagata e pei o i latou na faʻasauāina i matou. Aisea ua latou tuuina atu ai Saddam i le faamasinoga, ae latou te le tuuina atu Amerika i le faamasinoga?'
Ae e le pei o Saddam Hussein, o tagata su'esu'e a le US na latou fa'aleagaina Islama o se vaega o lo latou fa'alumaina.
Na faia Abbas e anapopogi i le aso muamua o le Eid, le tatalaina o le anapogi o Ramadan, lea e haram (faʻasaina).
O nisi taimi i le po pe a ia faitauina lana Koran, e tatau ona taofi e Abbas i le alatele mo le malamalama. 'E savavali atu fitafita ma kiki le Korani Paia, ma o nisi taimi latou te taumafai ai e pisa i luga pe solo ese ai,' o lana tala lea.
E le'i manatu Abbas o se galuega lea a nai fitafita ta'ito'atasi. 'Na fa'atulagaina lenei mea, e le na'o tagata ta'ito'atasi, ma o fitafita uma i Abu Ghraib sa nafa ma lea mea.'
O tala a vaega o aia tatau a tagata e lagolagoina lea tulaga. E tusa ai ma se lipoti a le Human Rights Watch ia Aperila 2005, 'O Abu Ghraib sa na o le pito i luga o le aisa, ua manino nei o le sauaina o pagota na tutupu i soo se mea-mai Afghanistan i Guantanamo Bay i le tele o falepuipui lona tolu o le Iunaite Setete. ua aauina atu pagota. Ma atonu e tele lava isi nofoaga tatou te le iloa.'
Fai mai le lipoti, 'O auala faigata ma le faʻamalosi e fesiligia ai e pei o le tuʻuina atu o pagota i tulaga tiga ma le le lava o le moe ua masani ona faʻaaogaina i nofoaga e taofia ai i Iraq. O se lipoti a le ICRC na faaiuina e faapea i vaega o le atamai o le militeri a Abu Ghraib, 'o auala o le faʻamalosi tino ma le mafaufau na faʻaaogaina e le au suʻesuʻe na foliga mai o se vaega o le faʻatinoina o faiga masani a le aufaigaluega a le militeri e maua ai taʻutinoga ma faʻamatalaga faʻamatalaga.'
Ua fa'asalalau fo'i e le Amnesty International su'esu'ega fa'apenei.
O isi vaega o aia tatau a tagata ua lipotia mai o fomaʻi a le militeri a Amerika, tausimai, ma fomaʻi sa auai i sauaga ma isi faiga faasolitulafono e pei o ia na faia ia Sadiq Zoman.
O Zoman e 55 tausaga le matua, na taofia mai lona fale i Kirkuk i se osofaiga a fitafita Amerika e leai ni auupega na faia, na ave i se ofisa leoleo i Kirkuk, i le Kirkuk Airport Detention Center, le Tikrit Airport Detention Center ma mulimuli ane i le 28th Combat Support Hospital, lea na togafitia ai o ia e Dr. Michael Hodges, o se Lt. Col.
O le lipoti faafomai a Lt. Col. Hodges na lisiina ai le tulaga muamua o Zoman o se manu'a o le fai'ai o le hypoxic (fa'aleagaina o le fai'ai ona o le leai o se okesene) 'faatasi ai ma tulaga vegetative faifai pea,' myocardial infarction (atta fatu), ma le vevela.'
Ina ua uma le masina e tasi i le falepuipui, na ave i lalo Zoman i se koma i le Falemai Tele i Tikrit e fitafita Amerika. O le fa’ai’u o Zoman sa ta’ua lona igoa muamua i luga o le ripoti, e ui o le mea moni sa ave uma ana pepa fa’amaonia i le taimi na osofa’i ai lona fale. Ona o lea mea, na alu ai vaiaso o lona aiga e su'e ai o ia i le falemai.
E lei ta’ua i le ripoti a le foma’i a Hodges le tu’ia o le pito i tua o le ulu o Zomans, e le o i ai fo’i ni fa’ailoga mu eletise i lalo o ona vae ma ona itutinosa, pe aisea fo’i na i ai ni fa’ailoga sasa i lona tua ma lona fatafata.
O le taimi nei o loʻo taoto o ia i luga o le moega o loʻo koma, ma e leai se taui na tuʻuina atu i lona aiga matitiva mo le mea na faia ia Sadiq Zoman.
O le isi itu o le a ou talanoaina o le tulaga mataʻutia o le soifua maloloina i Iraq. E le'i leva ona ou fa'asalalauina se lipoti e uiga i le tulaga o falema'i a Iraq o lo'o nofoia.
E ui lava ua manatu le Matagaluega o le Soifua Maloloina a Iraq ua maua lana pule silisili ese ma maua folafolaga o le sili atu i le $ 1 piliona o tupe a le US, o falemai i Iraq o loʻo faʻaauau pea ona feagai ma vailaʻau, meafaigaluega, ma le le lava o tagata faigaluega i lalo o le galuega a le US.
A o faagasolo vaitausaga o le 1990, sa lē lava sapalai ma meafaigaluega faafomaʻi ona o faasalaga faasaga iā Iraq. O le taua ma le galuega na aumaia ai folafolaga o le toomaga mai aʻafiaga o faʻasalaga, ae o falemaʻi e itiiti se avanoa e toe faʻaleleia ai ma toe tuʻuina atu: nai lo lena, o le galuega e foliga tutusa ma se taua maualalo talu mai lona amataga. E le gata i lea, o le faasoasoaina o punaoa e pulega o galuega ua faaletonu. O lea la, i Baghdad atoa o loʻo i ai pea le le lava o mea faigaluega ma vailaʻau e oʻo lava i mea sili ona taua e pei o analgesics, antibiotics, anesthetics ma insulin. O mea ta'otoga ma e o'o lava i sapalai fa'apitoa e pei o totigilima pa'u, kasi ma mea fa'apipi'i fa'afoma'i ua uma.
I le masina o Aperila 2004, o se lipoti a le ICRC na taʻua ai o falemaʻi i Iraki ua lofituina i gasegase fou, le lava o vailaʻau ma sapalai ma le le lava o le eletise ma le vai, faʻatasi ai ma le faʻaauauina o le toto masaa e faʻalautele ai le tele o punaoa a le falemaʻi i le tapulaʻa.
O le tele o molimau mai fomaʻi e faʻamaonia ai lenei faʻalavelave. O se fomaʻi lautele i le aʻoaʻoga faʻapitoa i le Falemai o Al-Kena i Baghdad, Dr. Thamiz Aziz Abul Rahman, na fai mai, 'E sefulutasi masina talu ai na matou tuʻuina atu ai se faʻalavelave faʻafuaseʻi mo mea faʻapipiʻi i le Matagaluega o le Soifua Maloloina, ae e leai lava se mea.' Ina ua uma se malologa sa ia faaopoopo mai, 'E sili atu le leaga nai lo le taimi o faasalaga.'
O Dr. Qasim al-Nuwesri, o le pule sili i le Chuwader General Hospital, o se tasi o falemai e lua i le lautele o le aai o Sadr City, Baghdad ma le fale i le 3 miliona tagata, na faaopoopo mai foi, na latou feagai foi ma le le lava o le tele o sapalai ma , sili ona faitio, o ta'avale a le falema'i. Ae mo lona falemai, o le leai o se vai inu o le faafitauli tele lea. 'O le mea moni o lo'o maua i matou i le taifoi, kolera, ma'a fatuga'o...ae o lea ua matou maua le Hepatitis Type-E e seasea tele...ma ua taatele i lo matou eria,' o le tala lea a al-Nuwesri, ma faaopoopo mai latou te leʻi feagai lava ma nei faʻafitauli aʻo leʻi oʻo i le osofaiga o le 2003.
E mana'omia e le falema'i o Chuwader ia le itiiti ifo i le 2000 lita o le vai i le aso e fa'atino ai faiga fa'ama'i. Fai mai Dr. al-Nuwesri, na latou mauaina le 15% o lenei aofaiga. 'O le isi vaega o le vai o loʻo faʻaleagaina ma mafua ai faʻafitauli, e pei o le motusia o le eletise,' o le faʻaopoopo mai lea a al-Nuwesri, 'A aunoa ma le eletise e le mafai ona aoga a matou mea faigaluega i totonu o le potu tipitipi ma e leai ni a matou pamu e aumai ai le vai.
I Fallujah General Hospital, Dr. Ahmed, o le na talosagaina na o lona igoa muamua e faaaoga ona o lona fefe i le tauimasui a le militeri a Amerika na fai mai e uiga i le osofaʻiga ia Aperila 2004 e faapea 'na fanaina e tagata Amerika moli i luma o le matou falemai. Sa latou taofia fomai mai le oo atu i le vaega o faalavelave faafuasei i le falemai, ma sa vave ona leai ni sapalai ma ni vailaau manaomia tele.' Sa ia taua fo’i e fa’apea, e tele taimi na taofia ai e Marines foma’i i totonu o le maota o lo o nofo ai, ma le loto i ai e fa’asa i latou mai le ulufale atu i le falema’i mo le togafitia o gasegase.
Ia Novema, e leʻi leva ona maeʻa le faʻaleleia o le Falemaʻi Faʻafuaseʻi a Nazzal, na ulufale atu ai le au a le US i Fallujah General Hospital, na o le pau lea o le falemaʻi a le taulaga mo tagata na afaina, taofia tagata faigaluega ma gasegase tutusa. E tusa ai ma fomaʻi i luga o le vaaiga, o le vai ma le eletise na 'tapeina,' taavale a le falemaʻi na tulimataʻia pe faoa faamalosi e le militeri a Amerika, ma fomai tipitipi, e aunoa ma se faʻasesega, na taofia i fafo o le aai na osofaia.
O osofa'iga a le falema'i a le militeri a Amerika ma 'au a Iraqi o lo'o lagolagoina e le US ua foliga mai o se faiga masani. O le aso 18 o le masina nei, na tetee ai fomaʻi i le falemaʻi tele i Baquba, ma fai mai ua latou fiu i sauaga faifai pea i lima o leoleo ma fitafita Iraqi.
O Dr. Mohammed Hazim i Baquba, na aioi atu i lona kovana ina ia puipuia o ia ma ana paaga mai le 'faatulagaina o faiga faatupu faalavelave a leoleo ma vaegaau.'
Ina ua tula'i mai le au leoleo o Iraqi ua manu'a i se togafitiga faigata, sa ta'u atu e Dr. Hussein i se tasi oi latou o le a ia manaomia se x-ray. Na ta’u atu i le foma’i e alu i seoli e le leoleo sa ia togafitia, ona fasi ai lea. Ona faatonuina lea e lea lava leoleo e tasi le isi leoleo e tuu se ato i luga o le ulu o le fomai ma ave ese.
'Na taumafai le matou leoleo e taofi i latou, ma fai atu ia i latou o aʻu o se fomaʻi, ae latou te leʻi faʻalogo ma sasa foi leoleo,' o lana tala lea, 'Ona tuʻu mai lea e se tasi o i latou se fana i loʻu ulu ma faʻafefe aʻu.'
O amioga fa'apena fo'i na lipotia i le taimi talu ai nei a le US-Iraqi fa'agaoioi a le militeri i Haditha ma Al-Qa'im. O fomaʻi talu ai nei na osofaʻia ai le falemaʻi tele o Yarmouk i Baghdad i se faʻalavelave talitutusa.
O le tele o foma’i i Iraq e talitonu o le leai o se fesoasoani, pe afai e le o le ita, a le militeri a Amerika, faatasi ai ma le le lava o le toe fausia ma le toe fausia e konekarate mai fafo ua atili ai ona faʻafitauli o loʻo feagai ma i latou.
O le sa avea muamua ma amepasa o Iraq Paul Bremer na ioeina o le US taʻitaʻia le faʻaaluina o tupe faʻaalu i le Iraqi Health system e le lava ina ua ia fai mai, 'E le o toe lava e faʻamalieina manaʻoga i le soifua maloloina.'
Ina ua fesiligia pe na maua e lona falemaʻi se fesoasoani mai le militeri a Amerika poʻo konekarate toe fausia, Dr. Sarmad Raheem, le pule o fomaʻi sili i le Falemai o Al-Kerkh i Baghdad na fai mai, 'E leai lava. O nisi o fitafita na o mai iinei i le lima masina talu ai ma fesili mai po o a mea matou te manaomia. Na matou ta'u atu ia i latou ae latou te le'i aumaia lava se nila e tasi ia i matou...Na matou faalogo o nisi tagata mai le CPA na o mai iinei, ae latou te le'i faia lava se mea mo i matou.'
I Fallujah General Hospital, na fai mai Dr. Mohammed e toetoe lava leai se fesoasoani mai konekarate mai fafo, ma o le militeri a Amerika na ia fai mai, 'Na o pomu latou te auina atu, ae le o vailaau.'
O fesoasoani fa'ava-o-malo ua taofia e le tulaga mata'utia o le saogalemu i Iraq. Ina ua maeʻa le pomu a le UN headquarters i Baghdad ia Aokuso 2003, fasiotia tagata 20, ofisa fesoasoani ma NGO pe faʻaitiitia a latou aufaigaluega pe toso ese atoa.
Faatasi ai ma fomaʻi sinia a Iraqi o loʻo sosola ese mai Iraq ona o le fefefe neʻi faoa faamalosi, o loʻo tuʻu tagata aʻoga ma fomaʻi laiti e feagai ma le faʻalavelave mataʻutia. O le Faalapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi i le tausaga talu ai na lapatai mai e uiga i se soifua maloloina faʻafuaseʻi i Baghdad, faʻapea foʻi ma Iraki atoa pe a fai o loʻo tumau pea tulaga. Ae e ui lava i tagi mai le Matagaluega o le Soifua Maloloina o le tele o vailaʻau, meafaigaluega sili atu, ma le faʻaleleia lautele, o loʻo vaʻaia pea e fomaʻi i luga o le eleele 'leai se faʻaleleia atili.'
I le faaiuga, o se otootoga vave o le tulaga atoa i luga o le eleele i Iraq o loʻo faʻatulagaina. I luga atu o le lua tausaga i le galuega faasolitulafono, a o nofo Iraq i luga o le sami o le suauu, o loʻo faʻaauau pea le le lava o penisini faʻaleagaina Iraqis o nisi taimi e faʻatali 2 aso e faʻatumu a latou taavale. I totonu o se atunuʻu e umi se laina kesi o lona uiga e tasi le taʻavale e faʻatali ai, o Iraqis o loʻo laki e gafatia ona faʻatau nei le penisini uliuli ma faʻamoemoe e le faʻafefe.
O lo'o tumau pea le le lava o le eletise. O le tele o Iraq, e aofia ai le itu i matu, e maua i le averesi 3 itula o le eletise i le aso i le lotolotoi o taumafaiga toe faʻaleleia e toetoe lava a le o iai. E oo lava i vaega sili atu o Baghdad e maua na o 6-8 itula i le aso, faʻamalosia i latou e mafai ona gafatia e faʻaaoga afi afi laiti e faʻataʻitaʻi ai ili ma pusaaisa i totonu o latou fale. Ioe, e mo na'o i latou ua mafai ona maua le penisini ua seasea fa'aaogaina.
O le tulaga saogalemu, e leai se aoga e fai atu, mataʻutia. Faatasi ai ma le silia ma le 100,000 Iraqis na maliliu i le taimi nei ma le numera o fitafita Amerika na maliliu e latalata i le 2,000, o le vevesi o loʻo faʻaauau pea ona faʻateleina.
Talu mai le faatautoina o le malo fou a Iraqi i le lua masina talu ai, e sili atu i le 1,000 Iraqis ma le silia ma le 165 US fitafita ua maliliu i le vevesi. O nei fuainumera o le a faʻaauau pea ona faʻateleina aʻo faʻaauau pea galuega faʻaletonu. Aʻo faʻaauau pea faiga mamafa a le militeri a Amerika, o loʻo faʻaauau pea le faʻatupulaia o le tetee a Iraqi i lona numera ma le oti.
E pei ona ou ta'ua muamua, o lo'o tumau pea le le lava o le vai inu. O le kolera, taifoi ma isi fa'ama'i e mafua mai i le vai o lo'o sosolo e o'o lava i vaega o le laumua ona o le leai o se toe fa'aleleia o lo'o fa'aauau pea ona afaina ai atina'e a Iraq. O otaota leaga e masani lava e le gata i Baghdad, ae o isi aai i Iraq.
Faatasi ai ma le 70% o le leai o se galuega, o le tuputupu aʻe o le tetee ma le faʻaleagaina o atinaʻe, o le lumanaʻi mo Iraki e tumau pea le leaga pe a faʻaauau pea le galuega le manuia. E ui o loʻo faʻaauau pea ona le amanaiaina e le Bush Administration valaau mo se taimi mo le faʻamavaeina, o loʻo faʻaauau pea ona pagatia ma feoti Iraqis ma sina faʻamoemoe mo lo latou lumanaʻi. I aso taʻitasi, o le faʻalavelave faʻafuaseʻi i Iraki e pei o le faʻalavelave a le US i Vietnam e sili atu ma sili atu.
O Dr. Wamid Omar Nadhmi, o se saienitisi sinia faaupufai i le Iunivesite o Baghdad na valaaulia i lenei faamasinoga, na taʻu mai ia te au i le taumalulu talu ai, 'O le a avea Iraqis se mea e pei o le kuata o le seneturi e toe fausia ai lo latou atunuu, e faamalolo ai o latou manuʻa, e toe fuataʻi ai lo latou sosaiete, ia aumaia se ituaiga o faaleleiga faaleatunuu, faatemokalasi ma le faapalepale o le tasi i le isi. Ae o lena faagasologa o le a le amataina seia maeʻa le nofoia e le US i Iraq.'
Ma o lea ua matua manino lava e na o le pau lava le auala e aveese ai e le Bush Administration le militeri a Amerika mai Iraq ina ia mafai ai e Iraqis ona maua le pule silisili ese pe afai e faamalosia i latou e faia.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo