I le tele o itu, o le faʻalavelave faʻafuaseʻi o tupe faʻava-o-malo e lafoaʻia ai le faʻaʻoleʻole ma le faʻafitia o i latou o loʻo faʻalauiloaina le faʻalauteleina o tupe, pe latou te nofo i luga o le komiti o faletupe tumaoti tetele pe siitia i tulaga maualuluga o le Setete. I tausaga talu ai nei, o le faʻasalalauga faʻapitoa o loʻo lelei mea uma i luma o aitalafu: faʻatasi ai ma le faʻaofiina o oloa fou, e pei o le faʻamautuina o aitalafu, o le lamatiaga na salalau i le tele o tagata taaalo. E leai se fa'alavelave e mafai ona fa'amoemoeina, o tupe mama na fa'atauva'a ma fa'atumauina le tuputupu a'e.
I aso nei, ua malepe le fale. E fa'afefea ona fa'apea, pe a fa'atautaia e faletupe tetele ni galuega tetele mai tusi, fa'atūina se fale o kata fa'atasi ai ma aitalafu fa'aletonu ma saofagā i le fa'atupuina o se fa'alavelave fa'atauva'a fa'ato'aga e iu ai ina pa? Nai lo le faʻasalalauina o faʻalavelave, na ausia e le faiga faʻafeagai, faatasi ai ma faletupe tetele ua faʻaputuina ona vaivaiga. Ona taumafai lea o i latou taitoatasi e tufa atu le pateta vevela i lona tuaoi ua leva ona faaletonu.
Nai lo le faʻaalia o latou mea sese ma manatu i aʻafiaga, na sailia e faletupe tetele se fesoasoani mai le Setete - o ana gaioiga e masani ona latou faʻaleagaina. Latou te le'i fa'atuai e sa'ilia fa'alavelave fa'alaua'itele malosi mai le Setete lava e tasi latou te masani ona manatu e fa'alavelave tele. O le mea moni, o loʻo faʻamalosia pea e le aufaipisinisi tetele e tatau i pulega a le malo ona faʻaaloalo i malosiaga o maketi - naʻo le auala e mafai ai ona faʻasoa lelei punaoa ma faʻamautu tau i latou tau moni.
E pei o le au faʻalogo usitaʻi, na faia e le US ma Europa le mea na fai atu ai ia i latou: e te le teenaina le faʻatagaina o faatonu o faletupe tetele o loʻo lagolagoina sui autu o le peresetene ma o loʻo gaoioi i totonu o le tutusa vavalalata vavalalata ... na sau e laveai mea e fiafia i ai le tagata lava ia. I luga o le lisi: faʻaleaganuʻu o faletupe faʻalavelave, fefaʻatauaʻiga o aitalafu faʻaleagaina ma faʻalavelave faʻalavelave mo tinoitupe fou (e tusa ma le 200 piliona tala i le US), tui tinoitupe, fuafuaga laveaʻi, faʻaititia le tului ...
I Peretania, o se tasi o taʻimua o le neoliberal globalization, o le faʻalavelave na faʻavaeina le faletupe Northern Rock ia Setema 2007, ma oʻo atu ai i lona faʻa-atunuu ia Fepuari 2008. O le taimi lava e faʻamautu ai le vaʻa i tupe faʻaalu a le lautele, o le a toe pasi atu i lima tumaoti. E faapena foi, i le Iunaite Setete, ina ua le maua e Bear Stearns, le faletupe lona lima sili ona taua o tupe teufaafaigaluega, ua leai ni aitalafu i le aso 13 o Mati, na faatulaga ai e le pulega o tupe se laveai faatasi ai ma le fesoasoani a JP Morgan Chase, lea na mulimuli ane faatauina ai Bear Stearns i se tau. tau.
O lenei faʻalavelave e faʻamaonia manino ai pe a pulea le pulega o le tamaoaiga o le lalolagi e le faʻatatau o le maualuga o tupe mama, e totogi e le sosaiete se tau tele. Ua taaalo faletupe i tupe teu ma tupe teu a le faitau selau miliona o tagata taitoatasi. O a latou mea sese na mafua ai le tele o le gau ma le faʻalavelave faʻafuaseʻi o tagata, e pei o le gau o le Enron multinational i le 2001. E tusa ma le 25,000 tagata faigaluega a Enron na maua i latou i se penisione itiiti ona o le tupe penisione a le kamupani ua faʻavaivaia e faatonu, oe na filemu. faatau atu a latou sea mo le lata i le piliona tala.[1]
I le itu i Matu ma Saute, o mea tutusa e mataʻina. I le itu i Saute, o le faʻafitauli o aitalafu i le amataga o le 1980s na mafua mai i le siʻitia faʻatasi o tului a le Iunaite Setete, ma oʻo atu ai i se siʻitia tele i le toe totogiina o atunuu o le Lalolagi Lona Tolu lea na faʻamalosia e faletupe e fai nonogatupe i fua faatatau tului fesuisuiai. . I le taimi lava e tasi, o le paʻu o tau o mea mataʻutia ma suauu na taofia ai i latou mai le taulimaina, ma faʻamalosia atili ai i latou i se faʻalavelave. O le International Monetary Fund (IMF), o loʻo pulea mamao e le Iunaite Setete ma isi malo tetele, ona tuʻuina atu lea o le tele o polokalame fetuunaiga faʻavae i luga o atunuʻu atinaʻe. O le fua, e pei o atunuu o le itu i Matu, o loʻo faʻapea: o le faʻaitiitia o tupe faʻaalu agafesootai, faʻamaeʻaina ma vave faʻasaʻolotoina o le tamaoaiga, o le iʻuga o le pulea o le tafe o tupe faavae, tatalaina atoa o le maketi, faʻasalalauga tetele. Ae ui i lea, e ese mai le mea o loʻo tupu i le itu i Matu, o setete o le itu i Saute ua taofia mai le faʻaitiitia o tului ma le tuʻuina atu o aitalafu i faletupe, ma mafua ai le gaumativa faʻasolosolo ma faʻaletonu ogaoga. Mulimuli ane, e pei lava o aso nei, na faʻamalosia le Setete e tatala i fafo faletupe faʻalavelave aʻo leʻi tuʻufaʻatasia i latou, e masani lava mo le manuia o kamupani faʻapisinisi tele Amerika i Matu ma Europa. I Mekisiko, o le tau o le laveaʻiina o faletupe, i le afa lona lua o le 1990s, na faʻatusalia ai le 15% o le Gross Domestic Product (GDP). I Ekuatoa, e tutusa togafiti i le 2000 na tau ai le atunuu i le 25% o lona GDP. I soo se mea, o le aitalafu a le atunuu i totonu o le atunuu na siitia tele ona o le tau o le fuafuaga laveai mo faletupe na tauaveina e le Setete..
O le fa'aleaogaina o le tamaoaiga i le tele o tausaga ua tuana'i o se fa'aletonu. Na o le pau lava le fofo aoga o le a toe suia atoatoa mea e ave i ai le faamuamua: faʻatapulaʻaina faʻatapulaʻaina o kamupani tumaoti, tele o tupe teufaafaigaluega a le malo i vaega e mafai ona faʻamautinoa ai aia tatau a tagata soifua ma puipuiga o le siosiomaga, toe faʻaleleia e malosiaga lautele o le faʻaiʻuga e faʻamalieina le lautele. tului.
Afai e tulituliloa e le nofoaafi neoliberal lana faigamalaga feʻaveaʻi, e mautinoa se faʻalavelave. O i latou na fa'atūina e fia va'ai e sili atu le vave. O le faʻamaoniga sili ona lata mai: ina ua maeʻa le palota mulimuli i Farani, na faʻaalia ai e le malo o Nicolas Sarkozy lona faʻamoemoe e faʻavavevave le toe fuataʻiga, ae o le au palota na teena manino le filifiliga o loʻo iai nei. E le masalomia, o se suiga tele o le tamaoaiga faava o malo e le mafai e aunoa ma se faʻalapotopotoga taʻutaʻua tele. I le fasefulu tausaga talu ona maeʻa le aso 68 o Me, o sea gaioiga e faʻateleina le faanatinati pe afai e iu lava ina luʻitauina faiga faʻapitoa.
tusi
1. I le Iunaite Setete, e sili atu i le 40 miliona tagata faigaluega e faalagolago i le fuafuaga 401K, na faia i le taimi o le pulega a Reagan, mo a latou penisione. E sa'o lava i latou i le alofa tunoa o le fememea'i o le maketi o oloa. I le tulaga o Enron, o faatonu o le penisione tupe na teu faafaigaluega 62% o le tupe faavae i sea kamupani. O le tupe na mulimuli i le paʻu o sea Enron. Vaai ia Eric Toussaint, Lau Tupe po'o lou ola. Le Saua ole Global Financece, Chicago, Haymarket Books, 2005, Mataupu 5.
Faaliliu e Diren Valayden ma le galulue faatasi a Judith Harris ma Christine Pagnoulle.
Eric Toussaint, peresitene o le CADTM Peleseuma (Komiti mo le Soloia o aitalafu a le lalolagi lona tolu, www.cadtm.org), tusitala o: Le Faletupe a le Lalolagi: O se Fa'amatalaga Mata'utia, Pluto Press, Lonetona, 2008.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo