O Mesopotamia, o le 'Land of Two Rivers', o le fa'anofoaga o tagata fa'aonaponei ma o lo'o i ai i le taimi nei le tele o fete'ena'iga e pei o fa'alapotopotoga fa'ale-aganu'u, vaega fa'alelotu ma setete o malo. Rebels tau setete, Sunnis tau ma Shias, Turks fefinauai ma Kurds, jihadists fasioti tagata nuu i le lotoifale, activists siosiomaga faasaga i malo o le atunuu ma setete tauva le tasi ma le isi mo punaoa faalenatura o le itulagi.
O le suauu ua manatu lautele o se tasi lea o mafuaʻaga autu o le le mautonu o le itulagi - aemaise lava ona o le tosoina atu o malosiaga faʻa-Emepaea i le itulagi na lagolagoina ma le naunautai taʻitaʻi o le lotoifale ina ia mautinoa le faʻaauau pea ma le le faʻatapulaʻaina le avanoa i le vai taua - o le isi mafuaʻaga o feeseeseaiga e masani ona le amanaiaina. . O le vai, o le puna muamua ma le sili o le ola i le toafa lafulafua o Sasaʻe Tutotonu, lea na mafai ai ona tupu aʻe tagata muamua o le lalolagi i luga o laufanua lafulemu lafulemu i le va o vaitafe o Eufirate ma Tigris, ma ua atili le lava, ma o tauiviga e puipuia. o se vaega sa'o o lo'o fa'atupula'ia malosi i lea aso ma lea aso.
E tafe le vai. Mai mauga e oo atu i sami. Le amana'ia tuaoi o le atunu'u, fete'ena'iga fa'apitonu'u ma fa'alelotu, fa'a-ganu'u ma talitonuga fa'ale-aganu'u o tagata o lo'o nofoia ona faletupe. O vaitafe e totogo mai i se tasi atunuu e faamalieina ai le fia inu i se isi atunuu, ma o lea, i lona faauigaina, latou te faia se sao taua i sootaga i le va o atunuu o latou tuaoi e faigofie ona latou sopoia.
I le tele o taimi i le tele o tausaga ua tuanaʻi, o galuega tau atinaʻe faʻapitonuʻu i vaitafe o Eufirate ma Tigris na aumaia ai setete tuaoi e tolu o Turkey, Suria ma Iraq i le taua. I le 1990 na taofia ai e Turkey le tafe o le Eufirate mo aso e iva e faatumu ai le faatanoa o le faatanoa o Atatürk, na faaputuputu e Iraki fitafita i lona tuaoi ma faamataʻu atu e pomu le faatanoa. I le taimi nei, o loʻo tumau pea le maualuga o feeseeseaiga ona o le isi Turkish mega-dam ua lata ona maeʻa - o le Ilisu dam i luga o le vaitafe o Tigris - lea o le a matua faʻaitiitia ai le tafe o le vai i Iraq ma faʻaumatia le faitau afe o tausaga o aganuu ma tala faasolopito i le fale.
O le vai e mafua ai feteʻenaʻiga i le tele o taimi, ae o loʻo i ai foi le gafatia e faʻapotopotoina ai nuʻu e fausia ni faavae talafeagai mo le filemu tumau i Sasaʻe Tutotonu.
Hasankeyf i lalo o le taufaamatau
O le pito i luga o le lisi o atugaluga o le tele o faʻasalalauga faʻalotoifale ma faʻavaomalo e faasaga i le fausiaina o le Ilisu dam o le taunuuga lea o le taulaga o Hasankeyf. O le taulaga ma ona siʻosiʻomaga o loʻo i ai le tele o nofoaga o suʻesuʻega anamua - o nisi o loʻo tumau pea e leʻi suʻesuʻeina - e sili atu i le 12,000 tausaga talu ai. O mea na faaleagaina o le 11th O le alalaupapa o le seneturi e faailoga ai le nofoaga lea na sopoia ai e le Silk Road le vaitafe o Tigris ma le faitau afe o ana na faia e tagata o loʻo tumu i luga o mauga o loʻo molimau i le aganuu tulaga ese a le itulagi. O nei mea uma ua sauni e mou atu i lalo o le vai i le taimi lava e amata ai le tafe o le faatanoa vai.
I le taimi lava na maeʻa ai le faʻasalalauga o le poloketi i le 1997, na tulaʻi mai ai se faʻalapotopotoga faʻaagafesootai. O vaega o sosaiete lautele, tagata tomai faapitoa i le lotoifale ma NGO faavaomalo na aufaatasi e tetee i le poloketi ma siitia le malamalama e uiga i le ono faaleagaina o le siosiomaga faalenatura, o measina faaleaganuu ma le siitia o tagata e oo atu i le 78,000 mai o latou fale i totonu ma faataamilo i Hasankeyf.
O se taumafaiga faʻavaomalo manuia na taofia mo sina taimi le poloketi i le 2009, ina ua faʻateʻaina e le tele o tupe a Europa la latou lagolago ina ua faʻaalia e le mafai e Turkey ona ausia tulaga faʻavaomalo o le fausiaina o vai na faʻatulagaina e le Faletupe a le Lalolagi e puipuia le siosiomaga, tagata afaina, ma vaitafe. setete ma measina faaleaganuu. Peita'i, ina ua liliu atu Turkey i ana faletupe a le atunu'u e tu'uina atu le fa'atupega e mana'omia, o lea ua toe fo'i le poloketi ma ua sauni e fa'amae'aina i lenei tausaga.
A mae'a loa, o le a tu'uina atu e le Ilisu dam pe tusa ma le 2 pasene o mana'oga mo le eletise a le atunu'u - o se aofa'iga e faigofie ona tu'uina mai e isi auala e le fa'aleagaina, e pei o le fa'aleleia o laina eletise ua tuai i le atunu'u. E le gata i lea, i le tuʻufaʻatasia ma le Cizre dam lata ane o le Ilisu dam o le a faʻaaogaina e faʻafefe ai fanua faʻatoʻaga, e aumaia ai le tele o atinaʻe manaʻomia i le itulagi ma maua ai avanoa faigaluega mo tagata matitiva.
O le mea sili, o le mea lena e manaʻo le malo o Turki tatou te talitonu i ai.
O le tele o mafaufau masalosalo latou te vaʻai i se fesoʻotaʻiga i le va o le aofaʻi tele o poloketi mega-atinaʻe o loʻo i ai se faʻalavelave faʻaleagaina i aganuu a le lotoifale, sosaiete ma le siosiomaga; o le mea moni e faapea o se numera tele o nei galuega faatino e faia i nofoaga e pulea e Kurdish; ma le neo-Ottoman manaʻoga o le malo o loʻo i ai nei o loʻo moemiti e toe faʻapipiʻi Turkey e avea ma pule sili i le itulagi.
Atina'e e fai ma meafaigaluega fa'apolokiki
O le Ilisu dam o se vaega o le Project Southeast Anatolia Regional Development Project (GAP, ina ua maeʻa lona faʻapuupuuga Turkish) lea na faʻalauiloaina i le 1977 ma faʻamoemoe e fausia se aofaʻiga o 22 dams ma 19 hydroelectric power plants i le 2015, e aofia ai itumalo e iva i sautesasae o Turkey. O le poloketi a le GAP o loʻo tuʻuina atu e le malo o loʻo aumaia ai atinaʻe i tuʻufaʻatasiga faʻaleaganuʻu matitiva ma le atinaʻeina o le tulaga le lelei o le ola na mafua ai ona tulaʻi mai Kurds i le lotoifale e faasaga i le setete tutotonu mo le tele o tausaga.
Mo le tele o tausaga, o le malo tutotonu o Turki, na taʻitaʻia e le sa avea muamua ma palemia ma le peresitene o le taimi nei o Erdogan, na fai mai e leai se mea e taʻu o se "faafitauli Kurdish", ma faafitia le mea moni o le faitau aofaʻi o tagata Kurdish ua faʻailoga tagata i luga o le faavae o lona talaaga fa'ale-aganu'u, ma finau mai o faigata o le au Kurds e afua mai i le le atina'eina o o latou nu'u masani i sautesasae o Turkey.
O le faaiuga talafeagai e mulimuli ai i lenei manatu o le atinaʻeina o le tamaoaiga o le tele o Kurdish itulagi i le itu i saute sasaʻe o le atunuu e otometi lava ona faʻaumatia uma le ita e mafai e le au Kurds ona taofi i le malo o Turki.
I lana sailiga e faʻafilemu le faitau aofaʻi o Kurdish o le atunuʻu, o le poloketi GAP e naʻo se vaega na manuia - ae le ona o le aumaia o le atinaʻe ua manaʻomia tele i le itulagi. O le toʻatele o tagata o le atunuʻu o loʻo aʻafia i nofoaga o loʻo latou manatu i le GAP i se tulaga lautele, ma le Ilisu Dam aemaise lava, o se fuafuaga fuafuaina lelei e faʻaleagaina ai le felagolagomaʻi, faʻafeiloaʻi le au faifaatoʻaga ma tagata o le nuʻu i totonu o taulaga faʻaitulagi, ma fausia ai se pa "natura" faasaga i fitafita Kurdish o le PKK.
I le isi itu o le itulagi, o se faiga masani mo le malo e totogi ai tagata o loʻo faʻaumatia faʻamalosi le tau maketi o latou fale ma fasi fanua i taui. Ona ofoina atu lea i tagata o isi fale i nofoaga lata ane, faatoa fausia mo le faamoemoe e toe sii. Ae peitai, nai lo le ofoina atu o nei fale e fai ma taui o le leiloa o o latou fale ma mea e ola ai, ua faatau atu i tagata o le atunuu mo le tusa ma le 7 pe 8 taimi i le tau o o latou fale tuai.
Ona tuua ai lea o tagata ua sosola ese ma le leai o se filifiliga ae o le nofo aitalafu i le malo mo le isi luasefulu tausaga pe sili atu foi e totogi ai nei fale fou - lea latou te leʻi manaʻo i ai i le taimi muamua - pe o ese atu i nofoaga tutotonu o le taulaga lea e iʻu ai aiga. i tua o le taulaga, i galuega faufale a le malo ua faamalosia e maua ai se olaga le mautonu mai galuega le totogi o aso.
O le poloketi a le GAP ua aveesea ai le faitau selau o afe o tagata ua fa'afilemuina, fa'afilemuina ma ua leai se malosi, o latou mana'oga mo se taui sa'o ua le amana'ia ma ua leo o latou leo a'o latou 'auai atu i le to'atele o tagata i totonu o le taulaga, ma tauva mo le avanoa e fa'aaogaina ai. auā e sili le totogi lē tonu nai lo le leai o se totogi pe a fia aai o outou gutu.
Taua vai fa'aitulagi
E le na'o totonu o tuaoi o le atunuu o Turkey na mafua ai le le mautonu o le poloketi GAP. O vaitafe o Eufirate ma Tigris e afua uma mai i Turkey, ae e ui ina manatu Ankara o se puna o le tamaoaiga o le atunuu ma o se meafaigaluega mo atinae faaitulagi, o puna tonu ia o le ola mo ona tuaoi i saute o Suria ma Iraq. O tulafono fa'ava-o-malo e mana'omia ai e Turkey le fa'atalanoaina o ona setete fa'atasi a'o le'i amataina le fausiaina o vai tetele o le a a'afia ai le tafe o le vai, ae o le tele o taimi e le mafai ai ona faia.
O feeseeseaiga muamua i le va o malo e tolu na amata mai i le 1960s, faatasi ai ma le amataga o galuega tetele tau atinae o le suavai i totonu o le itulagi. I le 1975 na faʻapotopotoina ai e Iraki ma Suria a latou 'au i luga o le tuaoi ina ua maeʻa le faʻamaʻi o le Tabqua Suria i luga o le Eufirate, ma i le 1990 na vavae ese ai e Turkey le tafe o le vaitafe mo aso e iva e faʻatumu ai le vaituloto o Atatürk, ma oʻo atu ai i le tetee ma le taufaamatau. mai Suria ma Iraq oe na fai mai latou te leʻi logoina i latou i fuafuaga.
O le poloketi GAP ua maeʻa o le a faʻaitiitia ai le tafe o le vai i Suria i le 40 pasene, ma Iraki i se faateʻia 80 pasene. O lenei, faatasi ai ma le ogaoga o lamala na afaina ai le itulagi i nai tausaga ua tuanaʻi, o le feteenaiga faifaipea i le va o le setete o Iraqi ma ana paaga ma le au fitafita a le Islamic State, ma le faitau miliona o tagata (i totonu) ua faimalaga i totonu. o le itulagi, o loʻo i ai le malosi e faʻaalia ai se faʻalavelave faʻaleagaina o le siosiomaga ma agaalofa e ono mafua ai se faʻafitauli ogaoga o le saogalemu o meaʻai, faʻaleagaina le itulagi mo tausaga a sau.
O le mataupu o le faatanoa o Ilisu o loo faailoa mai ai i se faaupuga puupuu le taua o le vai ma le tele o foliga eseese e mafai ona faia e mataupu faapolokiki pe a fesiligia le pule, avanoa ma le pulea o punaoa faalenatura ma vaitafe.
O vaitafe o Eufirate ma Tigris, e pei o le tele o o latou alāvai, o se puna o le ola faapea ma feteenaiga. Latou te faasūsūina laufanua valevalenoa ma mafai ai ona ola i se isi mea semanu e leai se tasi e olaola. I le taimi lava e tasi, e mafai ona faʻaaogaina e tuleia ai nisi o mataupu, talepeina nuʻu, ma faʻaaogaina e fai ma faʻaoga i feutagaiga faʻapolokiki. Ae o le mea pito sili ona taua, o loʻo ia i latou le gafatia e aumaia ai le filemu tumau i le itulagi.
Faatasi ai ma le itulagi i le afi, o le taua a Suria o loʻo faʻaauau pea, o le au fitafita a le Islamic State o loʻo faʻaauauina osofaʻiga i le tele o itu - talu ai nei ma le pueina o Ramadi, o se aai i luga o auvai o le Eufirate i le ogatotonu o Anbar itumalo o Iraq - ma le faagasologa o le filemu Kurdish i Turkey taufaamatau e faʻafefe, o le manaʻomia o le galulue faʻatasi i le va o setete, ma sili atu ona taua, i le va o nuʻu, ua sili atu nei le faanatinati nai lo se isi lava taimi.
Mai le Marsh Arabs i le itu i saute o Iraq i le Kurds i Turkey, o le tauiviga mo le tutusa avanoa i punaoa a le Lalolagi e fesoʻotaʻi atu i tuaoi, faʻalelotu ma le atunuʻu. E pei o lea, e maua ai se avanoa tulaga ese e faʻalauiloa ai le felagolagomai o nuʻu o le itulagi, faʻamalosia sootaga e sili atu i manaʻoga o malo tutotonu ma malosiaga faʻavaomalo.
Joris Leverink o se tusitala tuto'atasi e faavae i Istanbul, o se faatonu mo Mekasini ROAR ma le tusitala mo TeleSUR Igilisi. O lenei tusiga na tusia muamua mo TeleSUR Igilisi.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo