Lami Özgen e mafai ona tautala i se leo leotele. E aoga lenei mea mo faʻasalalauga faʻasalalauga, lea e masani ona faia i fafo i fafo atu o faamasinoga maualuga maualuga i Turkey i aso nei. O ia o le peresetene o le KESK, o le faʻapotopotoga tutoʻatasi a Turkey o iuni fefaʻatauaʻiga a tagata lautele.

I le aso o le matou fa'atalanoaga ma ia ia Tesema 2012, sa ia fa'atulagaina se fa'apotopotoga mo le 15 KESK fa'auluuluga a fafine o lo'o feagai ma moliaga fa'atupu fa'alavelave. O ia lava o lo o apili faasaga i le tasi moliaga ma o lo o faatali le moliaga i se isi mataupu, e lua mo gaioiga a iuni.

I le taimi o le faatalanoaga, 67 sui o le KESK sa i le falepuipui o loʻo feagai ma moliaga faʻatupu faʻalavelave. O le aso 19 o Fepuari o le tausaga nei, na taofia ai le isi 169 sui o le KESK i se tasi o galuega tele a leoleo talu mai le 2011.

'Fa'atosina fa'apolokiki'

Fai mai Lami Özgen e uiga i le malo o le AKP (Justice and Development Party): 'E le mafai ona tatou mautinoa. O le faiga faavae fou a le malo, latou te le tapunia faʻalapotopotoga ae ave a latou ofisa, tagata faʻamalosi ma isi e taofia a latou gaioiga.' O lenei mea e mafai ai e le malo ona fai atu i le lalolagi lautele, aemaise lava le EU, o loʻo ola pea sosaiete faʻalapotopotoga aʻo faʻatumauina pea faʻalapotopotoga faʻapitoa.

O Sebahat Tuncel, o se sui o le BDP (Peace and Democracy Party), o le itu tetee o le itu agai i luma o Kurdish, e tausua ma le faamatalaupu a o faatalanoaina o ia i le aso 25 o Novema 2012. O ia, i le taimi nei, o se sui o le palemene a Turki. . Peita’i ua fa’atoa nofosala o ia i le valu tausaga ona o tu’uaiga i lona avea ma sui o se fa’alapotopotoga fa’atupu fa’alavelave. Fai mai a ia, afai e faamaonia e le faamasinoga maualuga lona moliaga, o le a aveesea e le palemene a Turki lona puipuiga. Na filifilia i le palemene i le 2007 a o iai i le falepuipui, e mafai ona toe foʻi saʻo mai i le palemene pe a aveese lona puipuiga.

'I tulaga fa'apitoa ua uma ona tapunia le BDP ona talu mai le 2009 [le leoleo] ua ave . . . sui usufono, ofisa, pule.' E suia le fuainumera pe a tatala tagata ae suitulaga isi. Na te ta'ua o le 'fasiotiga fa'apolokiki'.

Fai mai Tuncel e lima vaega muamua sa lagolagoina Kurdish ua tapunia. Aisea e le faia ai e le malo le mea lava e tasi i le BDP? 'Afai latou te tapunia le BDP o le a latou i ai i se tulaga faigata i luma o manatu faavaomalo ma sosaiete Turkish. Latou te le manaʻo e vaʻaia o se atunuʻu e le faatemokalasi,' o lana tala lea.

E afe ma afe i falepuipui

O le International Crisis Group, o se NGO faʻaaloalogia o loʻo galulue i le faʻamautuina o feteenaiga, ua faʻatatauina o le aofaʻi o tagata i le falepuipui i moliaga faʻatupu faʻalavelave e tusa ma le 7,000 ia Aokuso 2012. Andrew Finkel, o lē na tusi mo le International Herald Tribune, na sii mai se fuainumera e tusa ma le 8,000 ia Oketopa 2012.

O le tele o i latou ua molia o Kurdish. O le to'atele o lo'o molia i le avea ma sui po'o lagolago o le KCK (le Union of Kurdish Communities). Fai mai le itu a leoleo o le KCK o se vaega o le taulaga o le PKK (Kurdistan Workers Party), o le vaega Kurdish faaauupegaina o loo tauivi mo le tutoatasi. O i latou ua molia e mai vaega uma o le sosaiete: tamaiti aʻoga, tagata aʻoga, loia, tusitala, pulenuu filifilia o le BDP, iuni fefaʻatauaʻiga ma sui o le pati BDP.

O le taimi lava na piki ai e leoleo, o loʻo feagai le au faʻamalosi ma tulafono e tetee atu i faiga faatupu faalavelave na tusia i ni tulaga lautele e mafai ai e loia a le malo ona faia ni moliaga faasaga i le toetoe lava o soʻo se tasi. 'Ua molia ma fa'amasino tagata ta'ito'atasi i lalo o le tulafono e tetee atu ai i faiga fa'atupu fa'alavelave . . . na o le auai i faʻaaliga faʻalauaʻitele e ala i le faʻaalia o fuʻa ma le alalaga o faʻaupuga,' e tusa ai ma le lipoti faʻapitoa a le UN i le tutoatasi o faamasino ma loia i se lipoti i le ogatotonu o le 2012.

Afai e molia, e tuʻuina atu tagata faʻamalosi i luma o le faʻamasinoga faʻamasinoga a Turkey, lea na taʻusalaina e lala sooupu o aia tatau ma le Faamasinoga a Europa mo Aia Tatau a Tagata. E le tutusa le avanoa e maua ai e loia e tetee i molimau e pei o le setete; umi tele le taofia a'o le'i fa'amasinoga o le tulaga masani lea; e faaaoga e le itu a leoleo molimau faalilolilo; ose sootaga vavalalata i le va o loia ma faamasino; ma e le tutoatasi le faamasinoga. 'O faamasino ma le au moliaga i tulaga eseese [e tuuina atu] le faamuamua i le puipuiga a le setete i luga o le puipuiga o aia tatau a tagata,' lapataia Thomas Hammarberg, le Fono a Europa komesina aia tatau a tagata, i se lipoti Ianuari 2012 e uiga i le faiga faamasinoga a Turki.

Puipuia o le malo

I le 2009, o le palota a le lotoifale na tuʻuina atu ai le toto toto o le palota i le AKP ma tuʻuina atu le tele o tupe maua i le au faipule o Kurdish i vaega o Kurdish. O le vaega a le AKP o le palota na siitia mai le 34.4 pasene i le palota a le atunuu i le 2002, na siitia i le 42.2 pasene i le 2004 palota i le lotoifale ma sosoo ai ma le 46.6 pasene i le 2007 palota a le atunuu. Ae o le 2009 palota a le lotoifale na vaaia ai le toe paʻu i tua i le 38.9 pasene. O le muamua o le BDP, le DTP lagolago-Kurdish, na manumalo i le 59 pulenuu - mai le 36. Ae ia Tesema na tapunia le DTP e le faamasinoga faavae. O le saisaitia ma faamasinoga na amata i le tausaga lava e tasi.

Na faamatala e Lami Özgen le mafuaaga o le faaauauina o le pueina faapagota: 'I le 2014 o le ai ai palota mo malo faʻaitumalo. E manaʻo le malo e puʻeina le pulega i itumalo, aemaise lava i le mea na faia ai e pati Kurdish. I le avea ai o se vaega o lenei faiga faʻavae, o le tele o tagata ofisa mai le BDP ma isi leo o le itu teteʻe ma le au fai pisinisi ua puʻeina. . . E toatele pulenuu i le itu i sasae ma le itu i saute sasae [le eria o Kurdish] ua taofia. E le gata i pulenuu ae faapea foi sui o le itumalo ua taofia foi. Ma o lea ua poloka ai e le malo le galuega a le malo.'

Anti-komunisi ma faiga fa'alotoifale

Bü?ra Ersanl?, 62 tausaga le matua ma o se polofesa i le iunivesite o mataupu faaupufai, o se ua molia i se tasi o faamasinoga. Na te tali mai ia matou fesili i le lotolotoi o le masani o ipu ti. Na falepuipui o ia i le 1970s. Ua mana'omia nei e loia a le malo ia le itiiti ifo i le 15 tausaga i le falepuipui.

Ersanl? fai mai o vaega eseese o le apaau taumatau i Turkey ua tuufaatasia e lo latou tetee-komunisi. O le tetee-komunisi ua avea ma malosiaga i faiga faaupufai a Turki talu mai le fausiaina o le setete o Turki i le 1923.

Fai mai a ia, o le soliga o aia tatau a tagata na faʻamalosia ai Kurds e faʻamalosi i faiga faʻapolokiki i le lotoifale: 'E faigofie mo tagata ona auai i faiga faʻapolokiki i le lotoifale ona o fegalegaleaiga faʻafesagaʻi, aemaise lava tamaitai. O lea na faia ai galuega faʻalapotopotoga i aai Kurdish. . . O tagata Kurdish, aemaise le itu tauagavale ma tagata matitiva, ua afaina i se auala faapena. Pau lava le mea na mafai ona latou faia o faiga faʻapolokiki i le lotoifale. O le mafuaaga lena na latou toaaga ai ma malolosi, ma e oo lava i le fatufatua'i, i tulaga faalelotoifale.'

Fai mai a ia, sa i ai foi se siitaga o faiga faaupufai i le lotoifale ona o le mafuie i le 1999 i le itulagi o Marmara o Turkey. O le leai o se tali atu a le malo tutotonu i le ma'imau o le ola ma le faaleagaina e manaomia ai ni tali faapolokiki i le lotoifale.

Ersanl? fai mai ua sili atu ona tāua faiga faapolotiki i totonu o faiga faapolotiki a Turki: 'O lea afai e te faatatauina lenei mea i faiga malo ma le itu agavale, ona avea lea o [faiga faapolokiki i le lotoifale] ma mea matautia ma avea ai [le puleaina] o se vaega o le tetee i le komunisi.'

Tuto'atasi Kurdish ma fa'atemokalasi

'O se atunu'u pule, e fa'apeteriaka, o lea e i ai pea o tatou tama ma tuagane matutua e filifili mo i tatou. O le mea lea o le tauiviga a tamaitai e sili ona taua i lo tatou atunuu: muamua, tamaitai ma lona lua, o le Kurdish faiga faaupufai. A aunoa ma nei mea e lua e leai se fa'atemokalasi,' o le tala lea a Bü?ra Ersanli.

O le malo o le AKP na muamua filifilia i le 2002, na taitaia e le pulenuu muamua o Istanbul, Recep Tayyip Erdo?an, o loʻo avea pea ma palemia. O le toatele o Turks na fefefe i se isi osofaʻiga a le militeri ona o le AKP o se vaega faʻa-Islam ma o le militeri na faʻalavelave muamua i le faʻaaogaina o le puipuiga o le malo faalelalolagi o Turkey e fai ma faʻamaoniga. Ae e leʻi tali atu le vaegaʻau, e ui lava na molia ma taʻusalaina nisi o fitafita fitafita mo le taupulepulega o se osofaʻiga i le 2003.

I le 2002, e toʻatele Turks ma Kurds na faʻamoemoe mo le faʻatemokalasi ma le faʻamutaina o le pulega faʻamalo ona o le AKP na foliga mai e tatala i se faiga faʻapitoa. O feutagaiga ma le EU na foliga mai o loʻo sologa lelei. O mana'oga a le EU mo le toe fuata'iga na suia i suiga lelei fa'apolokiki i nai tausaga muamua o le pulega a le AKP. O feutanaiga ma le PKK na foliga mai o loo agai atu i se faaiuga manuia.

Ae e oo atu i le 2009, faatasi ai ma le ulufale atu i le EU ua faaitiitia, toe fuataʻi tuai. I le 2011 na manumalo ai le AKP i le palota a le atunuu ma le 49 pasene o le palota ma talu mai lena taimi ua foliga mai ua sili atu le pule. Ua faateleina tagata maliliu i itu uma e lua i le taua i le va o le autau ma le PKK i le itu i saute sasaʻe; ua faalauteleina aoaoga faalelotu; O suiga o a'oa'oga e fa'amalosia ai teine ​​e tu'ua vave a'oga. Ma ua fa'atuputeleina le saisaitia i lalo o tulafono fa'atupu fa'alavelave. Mo se faaaʻoaʻoga, iā Aokuso 2012, na lipotia mai ai e le nusipepa a Turki e faapea, na taʻua e le minisita o faamasinoga e faapea, i le va o Ianuari ma Aokuso, e 2,824 tamaiti aʻoga maualuluga ma iunivesite na puʻea faapagota pe molia.

Fouvalega matelaina

I le masina o Setema 2012, na faia ai e pagota Kurdish i Turkey atoa le tau fiaaai. Na latou talosagaina le aia tatau e tautala ai i le gagana Kurdish i le faamasinoga, faatasi ai ma le aia tatau e aʻoaʻoina ai gagana a tina. Na latou valaʻau foʻi i le malo e tuʻuina atu tulaga sili atu ia Abdullah Öcalan, le taʻitaʻi falepuipui o le PKK, na taofia faʻatasi i le motu o Imrali.

I le taimi mulimuli, faatasi ai ma le fefe ina neʻi vave ona feoti pagota, na auina atu ai e Öcalan se feʻau e fai mai e tatau ona taofi le fiaaai. Na fa'ai'u i le aso 18 o Novema a'o fa'asalalauina lipoti i le nusipepa a Turki e fa'apea ua toe amata feutanaiga i le va o le malo o le AKP ma le PKK.

Ua fa'ailoa mai e fa'amatalaga Kurdish o le fasiotiga o tama'ita'i Kurdish e to'atolu i Pale ia Ianuari 2013 o se taumafaiga e taofi so'o se feutanaiga. I le 25 Fepuari na taʻua ai e le au tusitala Turki Öcalan e faapea o le faaauauina o feutagaiga e manaʻomia ai le maliliega a le Palemene i le aia tatau i aʻoaʻoga i gagana a tina, o le toe faʻamalamalamaina o le sitiseni e taofi le faʻailoga tagata Kurds, ma le tuʻufaʻatasia o le setete o Turki e ala i le faʻateleina o malosiaga o le malo.

Fa'aauau le taofiofia?

Fai mai Sebahat Tuncel: 'O i matou o tagata moni, matou te le o i ai i se miti. Matou te iloa o le faʻafitauli Kurdish o loʻo i ai se talafaasolopito o 200 tausaga i Sasaʻe Tutotonu ma 100 tausaga i Turkey. Matou te iloa o lenei faafitauli [o le a le] foia faafuasei.'

Bü?ra Ersanl? fai mai e fefe o ia i se taamilosaga o sauaga fa'afeagai pe a fa'aauau pea faamasinoga ma le taofiofia. Ae o loʻo iai foʻi le faʻamoemoe o loʻo i ai le avanoa e vave ai ona toe faʻatonuina e le malo i le talitonuga e sili atu ona latou ola o se malosiaga faʻapolokiki pe a latou taofia le puʻeina. Ma e sa'o, ioe.'

Fai mai a ia: 'Ou te manao lava e talitonu o nisi tagata e lava le popoto i totonu o le malo e suia ai o latou uiga.'

O la matou faafetai ia Lami Özgen, SebahatTuncel ma Dr Bü?ra Ersanl? mo le malie e faatalanoa e ui lava i tulaga i Turkey. Saini le talosaga i luga ole laiga.


O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.

lafo
lafo

lesitala

O tala fou uma mai le Z, sa'o i lau pusa meli.

lesitala

Auai i le Z Community - maua vala'aulia o mea na tupu, fa'asalalauga, o le Weekly Digest, ma avanoa e auai ai.

Alu i fafo le faʻamatalaga