NBC's Michael Isikoff ua fa'aalia le tusitusiga o se pepa pa'epa'e na fatuina mo le Konekeresi e le Matagaluega o Faamasinoga e faʻamalamalamaina ai finauga faaletulafono na faia e Eric Holder i le faʻamaoniaina o le fasioti tagata e ala i le taʻavale a Amerika i fafo, o loʻo masalomia o le al-Qaeda. O le faʻamanatuga e leʻi manaʻomia ai le US e iloa se taupulepulega faʻapitoa ma lata mai e faasaga i le US, lea na nofosala ai le sui o le al-Qaeda, ona o le fasiotia o ia mai le lagi, na faʻafefe ai tagata faʻasaʻoloto uma o le atunuu.
E lima ia tete'e i le va'aiga o le fa'amanatu, lea e foliga mai ia te a'u e matua'i fa'afeagai ma le agaga ma le mata'itusi a le US constitution. E feteenai i auala loloto ma faamoemoega o le tupulaga na faavaeina.
1. I tu ma aga a papalagi o tulafono, e le mafai ona i ai se fa'asalaga e aunoa ma le faia o se solitulafono fa'apitoa e fa'amatalaina e le tulafono. O le fa'amanatu e le mana'omia ai se solitulafono fa'apitoa na faia, pe o se gaioiga fa'atulafonoina ua fuafuaina e avea o se fa'alavelave manino ma o lo'o i ai nei, mo se sitiseni Amerika e fa'atatau mo le fa'ataunu'uina e le drone.
2. I soo se tulaga e faapea o le pule a le peresitene i lalo o le memo o loo tuuaia e maua mai i le 2001 Congressional Authorization for the Use of Military Force, ie mai le fono faitulafono, o se ituaiga o bill of attainer (o le History Learning Site o loʻo faʻamatalaina le mea o loʻo i ai iinei):
"O se pili, gaioiga poʻo se tusi a le tagata na mauaina o se vaega o le tulafono na faʻaalia ai se tagata poʻo ni tagata e nofosala i se solitulafono. O se pili o le tagata e mafai ona faʻatagaina le tagata solitulafono e faʻasalaina e aunoa ma se faamasinoga. O se pili o le mauaina o se vaega o le tulafono masani a Peretania. A'o fa'amaonia e Habeus Corpus se fa'amasinoga sa'o a le au fa'amasino, o se pili o le tagata na fa'ataunu'uina na fa'aseseina lenei mea. O le uiga o le upu “e maua” ua pisipisia. O se pepa fa'atau sa tele na fa'aaogaina mo le fa'a'ole'ole. . . ma o sea gaioiga na taofia ai le aia tatau a se tagata ma faʻamaonia ai o le a maua le tagata i solitulafono o loʻo taua i totonu o le tulafono pe afai e maua le maliega a le tupu. Mo solitulafono matuiā e pei o le fouvale, o le iʻuga e masani lava ona fasiotia.”
Atonu e te fesili, o le a le mea e sese ai lena mea? Pau lava le mea e le tusa ai ma le faavae. Tech Law Journal faʻamatalaina:
"O le Faavae o le Iunaite Setete, Mataupu I, Vaega 9, parakalafa 3 o loʻo tuʻuina mai ai e faapea: "E leai se Bill of Attainder poʻo le ex post facto Law o le a pasia." . . .
“O nei fuaiupu o le Faavae e le o se tulaga lautele, lautele o le Fuaiupu o le Auala, ae o loo faasino i ni faaupuga faaletulafono sa'o sa i ai se uiga i lalo o le tulafono faa-Peretania i le taimi na talia ai le Faavae. O le bill of attainer ose tulafono lea e filifilia ai se tasi pe sili atu tagata ma tuʻuina atu faʻasalaga ia i latou, e aunoa ma se manuia o le faamasinoga. O ia gaioiga sa manatu i ai e na faia le Faavae o se mea matagā ona o le tiute masani a le faamasinoga, o le faamasinoina o se mataupu a le tagata lava ia, le tuuina atu o faasalaga.” William H. Rehnquist, Le Faamasinoga Maualuga, itulau 166.
O le tulaga o le AUMF, i le filifilia o sui uma o al-Qaeda i soʻo se mea latou te i ai ma e tusa lava po o le a le tagatanuu poʻo le solitulafono moni, e avea ma mea o le malosi faʻaleagaina, o se tulafono taufaʻatau. E le mafai e le Konekeresi ona faʻailoa taua i faʻalapotopotoga laiti-ua faʻaalia taua i luga o setete. O sea tulafono o le mauaina e matua le tusa ai ma le faavae.
3. O le va'aiga a le fa'amanatu e solia ai le fa'avae o le vavae'esega o malosiaga. E avea ai le peresitene o le faamasino, jury ma le executioner. O mea uma e faia i totonu o le pulega faʻapitoa, e aunoa ma se vaʻaiga faʻamasinoga. O malosiaga e tuʻuina atu e le faʻamanatuga i le peresetene e tutusa lava le fiafia o tupu faʻapitoa o le vaitau faʻaonaponei, e faasaga ia i latou. Montesquieu tusia lana Agaga o Tulafono, lea na musuia ai le tele o faiga faatemokalasi mulimuli ane, e aofia ai Amerika. Fai mai Montesquieu:
“E le gata i lea, e leai se sa’olotoga, pe afai e le tu’u’ese’ese le pule fa’amasino mai le tulafono ma le pulega. Ana fa'atasi ma le tulafono, o le a fa'aalia le ola ma le sa'olotoga o le mataupu i le pule fa'aletulafono; aua o le faamasino o le a avea ma faipule. Ana fa'atasi ma le pule fa'atonu, e ono amio fa'asāua ma sauāina le fa'amasino.
O le a i ai le iuga o mea uma, pe o le tagata lava e tasi po o le tino e tasi, pe o tamalii po o tagata, e faaaoga na malosiaga e tolu, o le faia o tulafono, o le faatinoina o faaiuga a le malo, ma le suesueina o mafuaaga tagata taitoatasi.
O le tele o malo i Europa e fiafia i se faiga malo ona o le perenise o loʻo faʻafaigaluegaina i malosiaga muamua e lua e tuʻuina atu le tolu i ona tagata. I Turkey, lea o loʻo tuʻufaʻatasia ai nei malosiaga e tolu i le tagata o le Sultan, o loʻo oi tagata i lalo o le faʻalavelave sili ona mataʻutia.
O le mea e ofo ai, ona o le American Islamophobia i aso nei, o le pulega a Obama ua le pei o le Sun-King, Louis XIV, o le na i ai se faiga faamasinoga e le o atoatoa i lalo o lona lima matua, ae, e pei ona vaai i ai Montesquieu, o le Ottoman sultans, oe. na ia fai mai ua tu'ufa'atasia i latou i le pule fa'atonu, fa'aletulafono ma le fa'amasinoga. (O le mea moni o le Muslim qadis poʻo faamasino faamasinoga na pule e tusa ai ma tulafono faʻa-Islam poʻo sharia e leʻi faʻatoʻilaloina atoa i le tupu, e oʻo lava i le au Ottomans na sili atu nai lo le faʻamanatuga drone).
3. O le fa'amanatu na toe fa'atūina ai le manatu anamua o le "fa'atulafonoina" - e mafai ona tu'u se tagata i fafo atu o le puipuiga o le tulafono e le tupu mo solitulafono le manino e pei o le "fouvale," ma na'o se fa'atonuga a le tupu. O se tagata na ta'utinoina e le tupu o se tagata solitulafono, ua le maua uma aiā tatau ma puipuiga faaletulafono, ma e mafai e so'o se tasi ona faia so'o se mea e mana'o i ai, e aunoa ma se a'afiaga. (O le faʻaogaina o le gagana "faʻaletulafono" o lona uiga na o le "solitulafono masani" o se faʻataʻitaʻiga o lenei faiga anamua, lea na faʻaumatia i Peretania ma le US).
Na ou tusia i se isi taimi o le faafitauli i le faailogaina o se tasi o se "tagata solitulafono" ona o le avea ma se faalata po o se tagata faatupu faalavelave o lenei manatu atoa na soloia e le US constitution. Na fa'amaua'i mai e ana faufale e le mafai ona e fa'atautau se tasi e fa'amago i se fa'atonuga. Ae, o se tagata ua tuuaia na faia se solitulafono e pei o le fouvale po o faiga faatupu faalavelave e tatau ona pueina, aumai i le faamasinoga, faamasino, ma faasalaina e tusa ai ma se tulafono patino, ona faasalaina lea e le setete. Afai e saisaitia se tasi, e iai la latou aia tatau e talosagaina ai le tuuina atu i luma o le faamasinoga i luma o se faamasino, o se aia tatau ua ta'ua o le habeas corpus (“aumai le tino,” o lona uiga o le aumaia o le tagata faaletino i luma o se faamasino).
O tusitusiga talafeagai o le Teuteuga Lona Ono i le Tulafono Taufa'atasi o Aia Tatau:
I moliaga uma tau solitulafono, e tatau i lē ua molia ona fiafia i le aia tatau i se faamasinoga vave ma faalauaitele, e se faamasino le faaituau a le Setete ma le itumalo lea na faia ai le solitulafono, o le itumalo lea sa tatau ona faamautinoa muamua e le tulafono, ma ia logoina i ai. le natura ma le mafuaaga o le tuuaiga; ‘ia fa‘asagatau ma molimau ‘iā te ia; ia i ai faiga faamalosia mo le mauaina o molimau e lagolagoina o ia, ma ia maua le Fesoasoani a le Faufautua mo lana tetee.
4. Fai mai le fa'amanatu ia i tatou e fa'atuatuaina le pulega e fa'amautu i tua atu o le paolo o le masalosalo le tausalaina o se tagata i se atunu'u mamao, lea e matua fa'atapula'aina le avanoa e le mafai ai e le US ona fa'amoemoe e pu'eina o ia pe maua e pulega fa'apitonu'u e pu'eina o ia. Ae Na fa'amautu e Andy Worthington o le to'atele o pagota na auina atu e le US i Guantanamo e mama i moliaga fa'asaga ia i latou. Afai e mafai e le pulega a le malo ona faafalepuipui sese tagata, e mafai ona feula sese i latou e le drone. Na taʻu mai e se ofisa o le malo o Amerika ia te au se tala i se tagata Shiite Iraqi na sola ese mai sauaga i lalo o Saddam e ala atu ia Iran seia oo atu i Afghanistan. I le 2001, o tagata o le nuʻu na naunau e fai se tupe na liliu atu o ia e avea ma "Taliban" i le militeri a Amerika, lea e foliga mai latou te leʻi iloa o le a le lagolagoina e Iraqi Shiites se gaioiga faʻa-Sunni faapena. O lea na auina atu ai le Iraqi Shiite i Guantanamo ma atonu foi o Taliban lava na totogi e le US mo le tuuina atu o ia i totonu. Atonu na talanoa le ofisa Jowad Iabar. O nei tagata ofisa Amerika e matua valea lava e tuuina atu le malosi e na ona fasiotia ai tagata mai le lagi i luga o le faavae o lo latou taʻua o le 'atamai.'
5. O le fa'amanatu, e pei ona ta'ua e Glenn Greenwald, fa'amaonia le talitonuga a Bush/Cheney e faapea o le lalolagi atoa o se malae tau lea o loo tau ai pea le US. O le togafitia o nai selau al-Qaeda, ua salalau solo i le lalolagi i totonu o sela laiti e 60, e avea o se autau a le fili, ma faʻatusaina i latou ma fitafita Siamani i le Taua Lona Lua a le Lalolagi, e valea i ona foliga. O le matou failautusi o le setete o loʻo iai nei, o John Kerry, na tele lava ina teena le manatu. Al-Qaeda e aofia ai tagata solitulafono, ae le o ni fitafita, ma o loʻo tuʻuina atu se faʻafitauli a leoleo e tetee atu ai i faiga faatupu faalavelave, ae le o se faʻafitauli tau. O le manatu e faapea o le lalolagi atoa o se malae o le taua ua solia ai manatu faavae faaletulafono o tulafono faava o malo e pei o le pule a le atunuu.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo