Ua paʻu le po i Aferika i Sasaʻe ma e leʻi faalogo Melania Baesi mai lana fanau tama. Na o ese le toalua lea i lena taeao e galulue i se fanua auro ua faateteleina le vevesi lea sa i ai se tamai lua maina a le aiga.
I le vaiaso na muamua atu, na tuliesea ai e leoleo faaauupegaina le faitau sefulu afe o tagata faifaatoaga mai le eria. Na latou mananaʻo e faʻamama le auala mo Kahama Mining, o se kamupani a Kanata na tuʻuina atu aia tatau i le nofoaga.
O le toʻatele o tagata eli na sosola ese mai leoleo. Ae o nisi, e pei o ona atalii o Ionatana ma Ernest, na toe foi atu e galue i u. Na manino lava o le taufaamata'u na'o leoleo e le fa'afefe ai i latou mai le fanua auro o Bulyanhulu.
I le aso 7 o Aokuso, 1996, na ola ai le bulldozer a Kahama ma taʻavale i luga o fanua auro o Bulyanhulu.
Na amata ona tuleia oneone ma lapisi i totonu o eli.
O le afiafi lena sa faatalitali ai Melania Baesi mo tala o lana fanau tama. I le 10 i le afiafi, na oso atu ai lana uo o Mafuru Butondo i totonu o le fale o Baesi. Sa tau le mafai ona ia maua mai upu.
Ua oti Ionatana ma Ernest, na ia taʻu atu ia te ia. Sa tanu ola i latou, na ia fai mai ai, faatasi ma lona lava uso ma le toatele o isi e toasefulu.
O le taimi muamua lea ua fa'ailoa ai le tala a Baesi i fafo atu o Aferika. O loʻo taʻu mai ai le taumafanafana ina ua maua e se kamupani i Vancouver ma le lagolago mai le malo o Kanata le piliona-tala auro na maua i Aferika i Sasaʻe.
E le o se tala faigofie le faamatalaina. Fai mai tagata e pei o Butondo sa latou feagai ma le taufaafefe a leoleo i soo se taimi lava latou te tautala ai.
'O se taunuuga, matou te tapunia o matou gutu,' o lana tala lea. 'O matou pele na pala i lalo o otaota na tuleia i totonu o lua e le Anufe.'
Na aveese e leoleo na o ata a Baesi o lana fanau tama.
Ae o loo tauivi le loia o aia tatau a tagata Tundu Lissu e faamautinoa e le o tala uma mai lena taumafanafana e leiloa'” tala e uiga i le fiasefulu afe o tagata faifaatoaga na tuliesea mai o latou fale; tala o tina, tama, afafine ma atalii oe fefefe i le leaga e uiga ia i latou e pele ia i latou. E oo atu i le 52 na tuuaia na tanumia ola i le loloto i totonu o a latou tamai maina.
Tala a le Kamupani
Fai mai le kamupani o loʻo umia nei le maina ma le malo o Kanata o le tala o se faʻailoga. Fai mai o tagata eli o ni tagata fa'atulafonoina, o lo latou tutulieseina sa filemu ma e leai ni falelauasiga. Latou te fa'aputuina se fa'aputuga mata'ina o atigipusa, fa'amaufa'ailoga e tolu inisi ma fa'amaoniga pu'eina e lagolago ai a latou fa'aaliga o mea na tutupu.
E maualuga le tulaga. E i le va o le sefulu ma le sefulufa miliona aunese auro o loo taoto i lalo o lena eleele ua finauina. Barrick Gold '"lea na mauaina Sutton Resources ma o lea o le maina i le 1999'" e le nafa ma soʻo se mea na tupu i le 1996. Ae i le avea ai ma tagata o loʻo iai nei le saite, o le kamupani ua fai ma tofi le tala.
O Barrick ose atunu'u fa'ale-malo malosi ma lelei feso'ota'iga. O George Bush Senior ma Brian Mulroney ua saofafai i lana fono faatonu, lea e aofia ai foi nisi o le au foaʻi tumaoti a le U o T. O le na faavaeina ma le taitaifono o Barrick Peter Munk na ia tuuina atu le $6.4 miliona e fausia ai le nofoaga matagofie o Munk. O Joseph Rotman, o le sa nofo i luga o le komiti faafoe a Barrick talu mai le amataga, na ia tuuina atu le $15 miliona i le U o le T's School of Management'” lea ua faaigoa foi ia te ia. E saofai foi o ia i le U o le T's Governing Council, o lana vaega pito i luga e faia faaiuga, ae o Marshall Cohen o loo nofo i luga o le komiti a Barrick ma nofoa i le Komiti o Kovana a le Iunivesite o York.
O le suiga o le pule o le maina, ma le ono tausaga ua mavae, e leʻi mafai ai ona faʻaumatia le feeseeseaiga. O le faʻamaoniga na aliaʻe talu mai lena taimi '"e afua mai i le afi o faʻamanatuga ma lipoti i ata fefinauai ma vitio e ono faʻaalia ai tino oti o le au faifaatoaga eliina '"ua faʻaosofia ai le loia o aia tatau a tagata Tundu Lissu e taʻitaʻia se numera faʻatupulaia o loʻo fai mai se suʻesuʻega tutoʻatasi. ua na o le pau lea o le auala e tuu ai lenei mataupu.
Le Fa'atama'i Auro
O Mustafa Taslima o se tasi o tagata laki. Pe o le mea sili sa tatau ona i ai. Sa ia umia ni nai auro laiti se lua i Bulyanhulu, lea na maua ai e ia se tupe maua tumau i se atunuu o loo ola ai pea le afa o tagata i le mativa tele. Ae o le tau mafanafana o le 1996 na ta’ua ai na tanumia ola le fanau tama e to’alua a Taslima, o Ibrahim ma Hamdani, i totonu o eli sa la galulue ai. O lo'o latou misia.
E foliga mai na matuā fiafia Taslima ma ana aumea iti eli ina ua latou maua le auro. O Tanzania o le lona fa o atunuu sili ona matitiva i le lalolagi. E fasefulu pasene o ana fanau i lalo o le lima lima e le atoatoa le soifua maloloina'” fitu pasene o loʻo faʻavasegaina o le 'faʻamaʻimau'" ma toetoe lava tasi le 10 tamaiti e maliliu i le fananau mai. Ole averesi ole fa'amoemoe ole olaga e 50 tausaga, atoa ole 27 tausaga i lalo ole averesi ole lalolagi atia'e.
Afai ei ai ni tagata e manaʻomia se malologa manuia, sa latou i ai iinei. Ma i le 1976, na latou mauaina ai'” ina ua taia e le au tamaʻi eli auro i Bulyanhulu. O le aufaifaatoaga na tafe malie atu i le eria seia oo i le 1990, ina ua faia se faaiuga a le faletupe tutotonu e faatau a latou auro e aunoa ma ni fesili-na mafua ai le faanatinati o le auro. I le na o le tolu tausaga mulimuli ane, na faʻatau atu ai e le au faʻatau laiti le $ 40 miliona tala auro i le faletupe tutotonu i tausaga taʻitasi.
Fai mai faiga faavae a le Malo e tatau ona 'faamalosia ma lagolagoina le au maina i meafaigaluega talafeagai ma maketi mo a latou oloa.' Na talosaga le Asosi Laiti Laiti i le malo mo se suafa i le Bulyanhulu mines ia Oketopa, 1993.
Ae o le faasalaga aloaia e le tumau. O le malo sa i lalo o le mamafa o le mamafa mai le International Monetary Fund (IMF). I le 1994, na taofia ai e le ofisa faʻava-o-malo nonogatupe le faitau selau miliona o nonogatupe seia oʻo ina faʻataunuʻuina ana manaʻoga mo suiga tau maketi. O nei mea e aofia ai le tatalaina tele o le vaega tele o le aufaifa'ato'aga eliina i tupe fa'afaigaluega mai fafo ma le umiaina.
O le taimi lea na filifili ai foi se kamupani maina na lagolagoina e le malo o Kanata e tulituliloa mea o loo taoto i lalo o le eleele i Bulyanhulu.
Fa'afitauli i tagata o le nu'u
Sutton Resources e faavae i Vancouver sa i ai se auala i totonu ma le malo Tanzania. O le CEO James Sinclair o se uo a le peresitene o Tanzania ma nisi o faifeau sinia, faapea foi ma lona afafine.
Ia Setema 1994 na tuuina atu ai e le malo Tanzania se laisene eli i le Kahama Mining, lea e umia e Sutton.
E leʻi faʻaumatia e le kamupani se taimi, sauniuni e suʻesuʻe le fanua e iloa ai le tau o mea o loʻo taoto i lalo.
Na latou feagai ma faʻafitauli mai le faitau aofaʻi o le lotoifale i soʻo se taimi.
"I lalo o tulaga masani, o tagata ulufale mai faasolitulafono poʻo tagata o loʻo nofoia se nofoaga suʻesuʻe e masani ona tafetafea pe o ese mai le nofoaga pe a taunuu mai tagata e ona faaletulafono, ae i lo matou tulaga e foliga mai o loʻo i ai se ituaiga o teteʻe faʻatulagaina," o le tala lea a Bill Bali, le tagata nofomau o Kahama. faatonu, i le tautotogo 1995 memo.
E le'i leva ona tu'uina atu lenei fa'amanatu, ae iloa loa e se fuafanua mo Kahama le malosi o nei lagona. Na ia feiloaʻi i se tamaʻi miner Buchwadi Mbelwa a o alu atu i Bulyanhulu i se loli a le kamupani.
'[I luga] o lenei taavale sa tatau ona tusia 'Hostile Mining Corporation,' ae le o le Kahama Mining Corporation,' o le tala lea a Mbelwa. 'O le a tatou le tuua lava lenei nofoaga. E leai se isi e alu ese mai lenei nofoaga mo le palagi.'
O le aso lava lea na taumafai ai Kahama e aveese pamu vai a tagata o le nuu e faamalosia ai i fafo le au eli, lea e manaʻomia pamu e faʻamamago a latou maina. Na pa le tulaga i se fonotaga i le va o le kamupani ma le au maina.
‘Afai e manana’o le kamupani e o ese filemu le au maina, e sili atu pe a tuu atu i tagata eliina se taimi talafeagai,” o le tala lea a se tasi o ofisa o le atunuu.
Na fa'amanino atili e Mbelwa lona manatu. 'O loʻo tuʻuina atu e lenei kamupani i latou e ana pamu se vaiaso e o ese ai.... O ai le seoli latou te manatu ai? Pe latou te manatu o latou o le malo?'
Ona togi lea e Mbelwa se tu’i i se tasi o tagata faigaluega a Kahama.
I faamasinoga
Na amata ona feutagai Kahama ma le Komiti o Miners, na filifilia e le au maina i se faiga palota e vaavaaia e le malo Tanzania ma soosootauau ma faalapotopotoga faaitulagi ma le atunuu laiti maina.
I se tasi fonotaga, na faaalia ai e se toeaina o le nuu lona le fiafia: 'O le a le mea ua fai mai ai le KMCL [Kahama] matou te o ese? Matou te le o ese, tusa lava pe valaau leoleo e faataapeape i matou. O le a tatou fasiotia ma fasiotia, ina ia iloa e le malo o la tatou aia tatau lea.'
Sa popole Kahama.
'Afai e mafai ona tatou manatu o lenei taʻitaʻifono o le nuʻu e fai ma sui o manatu o tagata, ona mafai lea ona tatou fai atu o se lagona o se pasene lelei o [le nuʻu o] Kakola,' o se lipoti a se tagata faigaluega o le kamupani i se faʻamaumauga ia Mati 26.
O faʻalavelave i Bulyanhulu na vave ona tosina atu i ai le maualuga maualuga o le malosi i Tanzania. O faipule faaitulagi, ofisa pule, e oo lava i le peresitene ma le palemia o Tanzania na talanoa e uiga i le tuliesea o le au maina ma le Komisi Maualuga a Kanata ma ofisa maualuga mai Kahama ma Sutton Resources.
E oʻo atu i le ogatotonu o Iuni, ua sauni le Komiti o Miners e faʻatautaia. Latou te talia le $5.6 miliona US i taui mo maina. Sa latou augani mai e latou te le mananao e avea ma 'tagata sulufai i lo tatou lava atunuu.' Na fa’ailoa e Kahama o taui o le fa’afitauli lea a le malo. I le fa aso mulimuli ane, na latou molia ai le Komiti o Miner.
O le fa’ai’uga o le tau mafanafana, na malaga atu ai itu e lua i Tabora mo le faia o a latou folasaga i luma o le fa’amasinoga maualuga.
Ona latou faatali lea mo se faaiuga a le taitai o le faamasinoga maualuga Mchome.
E le na o i latou na faatalitali. O le taʻitaʻifono a Sutton, le milionea James Sinclair, na faʻatupulaia foi le popole i le tele o faʻafitauli. I le avea ai ma tane a Sutton e to'atasi teufaafaigaluega tupe'”ma le 18 pasene o sea e umia e lona faletua'” Sinclair sa matua fiafia i le taunuuga o le mataupu.
Ae sa sili atu nai lo na o tupe. Mai le amataga o lana galuega, o Sinclair sa matua fiafia lava i le pisinisi auro ma Aferika. Na ia tusia ni tusi se tele i le maketi auro ma le eliina; sa la uo ma le peresitene o Tanzania. Na ia faʻatautaia foʻi le Service Assistance International, o se fesoasoani alofa o loʻo galue i Tanzania, lea o loʻo faʻatautaia nei e lona afafine o Marlene. O Sinclair, o se tagata tapuaʻi o le guru Initia o Shri Sathya Sai Baba, e maualuga lona faʻatauaina o le amio mama ma le ola mama. O ia o le faʻataʻitaʻiga o se faʻataʻitaʻiga kapitalista.
Na va'aia e Sinclair le fa'aitiitia faifaipea o le tau o Sutton. O lona manatu '"e pei ona faaalia mulimuli ane i pepa na faila i le BC Securities Commission'" e faapea o Sutton sa i luga o lona ulu ma e manaʻomia ona fai paaga ma se kamupani e iai le poto masani i Aferika.
* * *
O le Komesina Maualuga a le malo o Kanata i Tanzania sa talitonu i faamasinoga a Tanzania. I se fa'amanatuga ia Setema i le peresitene o Sutton Michael Kenyon, na ia fautuaina ai o ia ina ia faatuatuaina le faamasinoga, ma matauina o Tanzania 'e i ai se faamasinoga tutoatasi.'
I le aso 29 o Setema, na faamaonia ai e Justice Mchome lona saʻo.
'Ina ua failaina lenei mataupu, sa ou manatu o se mataupu faigofie o le ua molia [le au laiti eli] ua molia ona o le solia o le Mining Act ma le faaleagaina o aia tatau a le itu tagi [Kahama] i lalo o le Tulafono,' o lana tala lea i le faaiuga. 'Ae ina ua failaina le Fa'amatalaga Tusia o le Puipuiga ma le Fa'asagatau atu, na ou iloa ai o lenei suti e sili atu nai lo lena.'
O mataupu tetele sa lamatia.
'Ou te le'i mauaina se aiaiga na faia mo taui ma/po'o le toe nofoia o tagata o le atunu'u,' o lana pule lea. I lona manatu, o le mataupu o se tasi o 'aiā tatau ma tiute faavae,' ma e manaʻomia le tuʻuina atu i se laulau faʻamasino faapitoa e toʻatolu i lalo o le Tulafono Faʻamalosia o Aia Tatau ma Tiute a le 1994.
O le mea atonu o le vaega pito sili ona taua o lenei tala, e leʻi feiloai lena laulau i le 1995. E leʻi feiloai foi i le 1996, ina ua tulaʻi mai le faʻateʻaina. O le mea moni, e oo mai i le taimi nei e leʻi faʻavaeina pe faʻatonuina le mataupu.
Ae i lena taimi, o le faaiuga na taofia ai fuafuaga e aveese le au maina. Sa iai foi se faigapalota o loo faagasolo. Ua avea nei ma mataupu faavae'” ma ua siitia ai le tulaga. E oo atu ia Oketopa 1995, o le viliina i Bulyanhulu na maua mai ai se tau faaagaga fou, maualuga maualuga o le 2.49 miliona aunese o auro i lalo o le eleele, e silia ma le $750 miliona lona tau.
Le tete'e a tagata fai pisinisi
O tupe mama e ono fa'atuputeleina, ma fa'asolo mamao atu. I le leai o se faʻamoemoe e tuliesea le au maina, o le faʻasoa o loʻo faʻaauau pea ona solo agai i saute, James Sinclair na togi i lalo le paʻu.
I le aso 11 o Tesema, ina ua pa'ū le fa'asoa a Sutton i se tasi o tulaga maualalo, na taloina ai e Barbara Sinclair se fonotaga a le komiti fa'afoe e talosagaina ai le latou faamavaega ma le tofiaina o se komiti fou na filifilia e Sinclair. Nai lo lena, na palota le komiti faafoe i lana talosaga ma aveese vave ai Mr. Sinclair mai lona tulaga taitaifono.
Sa le tatau ona taofia Sinclair. Na ia fa'avae le Sutton Action Group e fa'ate'a le fono.
'I lalo o le fa'atonuga a le pulega o lo'o i ai nei, ua matua'i pa'u'u lava le tau o sea a Sutton mai le US $40.75 i le aso 29 o Mati, 1994 i le tusa ma le US $12.00 i aso nei,' o lana tala lea ia Mati 8,1996.
Faatasi ai ma le aufaipisinisi tetee, na osofaia ai e Sinclair le auala atoa a le pulega a Sutton. O se faʻasalalauga faʻamatalaga, na tuʻuina atu i le BC Securities Commission, na auina atu i tagata teu tupe uma, ma tuʻuaia ai le komiti faʻafoe i le loloto o latou i Bulyanhulu. Na ia taʻua le faʻamaonia lelei o 'faafitauli faʻapolokiki' i luga o le saite ma fai mai 'E leʻi fausia e pule a Sutton se sootaga i luga o le eleele ma tagata faigaluega i le lotoifale i le nofoaga o Bulyanhulu, o se laasaga taua i le atinaʻeina o soʻo se pisinisi i Aferika.'
O le autu o lana finauga e faapea o lona poto masani ma le faiga faapaaga ma se kamupani e sili atu lona iloa o le eria o le a faasaoina ai Sutton'”o ana oloa sa faataua faapitoa lava mo le auro e le iliina i lalo ole Bulyanhulu.
Ae o le au tauva a Sinclair i luga o le fono a Sutton sa le mananao i se paaga. Sa latou mananao e tuuina atu ni nai miliona tala i sea fou e faatupe ai le fausiaina. Ia Aperila 11, 1996, na oo mai ai le taua.
E fasefuluono pasene o tagata e umia sea na palota ma Mr. Sinclair e aveese le komiti faafoe a Sutton. I lalo o le tulafono faamalumaluga a British Columbia, e manaʻomia le 75 pasene o le faʻatagaina o tagata e umia sea e faʻateʻa ai le fono faatonu a le kamupani.
Na tauto Sinclair e fusu i le fono faaletausaga a le kamupani i le aso 30 o Iulai. O le fouvalega na faamalosia ai le pulega a Sutton. Faatasi ai ma Sinclair o loʻo fuafua se isi luʻitau, ma le toeitiiti atoa le afa o tagata e umia sea na tetee i la latou taʻitaʻiga, na tatau ona faʻamaonia e le pulega latou te pulea le tulaga.
Na tuuina atu i le peresitene o Sutton itulau e lua o fesili auiliili e uiga i Bulyanhulu ma pe o le feteenaiga i totonu o Sutton Resources na aafia ai le auala na faagasolo ai le kamupani i le tuliesea. Sa ia musu e fai sana faamatalaga
O le malo o Kanata e ulufale mai
A'o fa'aoso e James Sinclair le au fai sea a Sutton, na lafo e le malo o Kanata lona mamafa i tua o le pulega a Sutton e fa'amaonia le malo Tanzania e aveese le au maina.
Pusa o fetusia'iga a le Komesina Maualuga a Kanata, na maua mai e le Probe International i lalo o le tulafono o le Access to Information, o lo'o ta'u mai ai le malosi o taumafaiga fa'atosina e aveese le au maina. Latou te faʻaalia se malo na manaʻo i se fofo filemu i le faʻafitauli, ae na faʻamoemoe e faʻamautinoa le talitonuina o tagata teu tupe i le maina.
'Sutton [upu fa'asalaina] ua sauni e alu i maketi o oloa [upu fa'asala] ae e le mafai ona faia pe a leai se gaioiga a le malo o Tanz e aveese le 7,000/10,000/ enaina fa'asolitulafono'¦' o se lipoti lea i le Matagaluega o le Va i Fafo ma Fefa'ataua'iga Fa'avaomalo ia Tesema 1995.
O manaoga o le maketi o oloa na faatuai e le faamasinoga. Na lipotia e le Komisi Maualuga a Kanata i Ottawa, 'Ua talosaga Sutton i le Faamasinoga Maualuga mo le fofogaina o le laulau. Matou te le talitonu o le fa'amasinoga i luga o le fa'atonuga e mana'omia le fa'alavelaveina o gaioiga a le malo e fo'ia ai tulaga.'
Na amatalia e le malo o Kanata ma Sutton se faasologa o fonotaga i le amataga o le 1996 e unaʻia ai le malo Tanzania e tuliesea le au maina. O le faaiuga a le faamasinoga e faamatalaina ai le mataupu o se mataupu faavae e foliga mai e le o popole i le fetusiaiga a le Canadian High Commission lea na maua e tusitala.
I le ogatotonu o Me 1996, na tusi atu ai le Komisi Maualuga a Kanata i le malo o Kanata e taʻu atu ia i latou o le a vave ona tupu. 'E ui ina talatala e tupu i le tele o taimi i le taimi ua tuana'i, e foliga mai o le a fa'amamāina e le Malo o Tanzania le nofoaga e la'u ai eli fa'asolitulafono e amata i le aso 20 o Me.' O gaioiga mulimuli ane a Sutton e foliga mai o loʻo faʻaalia ai le faʻamalosia e le malo o Kanata.
O le aso 22 o Me, na faaleaogaina ai e Kahama lana apili i le faaiuga a le Faamasinoga Maualuga lea na aloaia ai le mataupu o se mataupu faavae. I le aso 31 o Me, na tuuina atu ai e Sutton Resources le $23 miliona i tusi saisai faapitoa (stocks) e faatupe ai le maina a Bulyanhulu. E ui i le fautuaga a Sinclair e saili se paaga e sili atu le poto masani, ae na filifili le pulega e alu na o ia.
* * *
Na toe tolopoina faʻalua le faʻateʻaina aʻo galue le malo o Kanata e 'vase le manaʻoga o Kanata mo se fofo filemu, ma ia mautinoa e le na o le tuʻua e le au maina le tasi nofoaga mo le isi,' e tusa ai ma le Komesina Maualuga lagolago.
E manaʻomia foʻi ona faʻamaluluina manatu lautele o Tanzania. Na lomia e le Komisi Maualuga se faʻaopoopoga faʻapitoa i le nusipepa a Tanzania i le amataga o Iulai, ma na faʻaalia le Komesina Maualuga i se faatalanoaga TV afa itula.
'I se faapuupuuga, faatasi ai ma lenei faʻasalalauga atoa o le faamasinoga, o le a iloa atoatoa e le au fai filifiliga le taua o lenei vaega maina, auai o le Cdn, ma le tulafono o le tulafono i lo latou tamaoaiga,' o le tusi lea a le Canadian High Commission i le Iuni 28 memo ia Ottawa.
E lei mafai e le au tusitala o lenei tala ona maua se faamalamalamaga mai le Komesina Maualuga i lena taimi i le mafuaaga e foliga mai ai ua sauni le malo e vaai i le agai i luma o le faatea e aunoa ma le fono a le Fono Faavae. E lei manuia taumafaiga e faafesootai ai le alii Hai Komesina muamua.
Faateʻaina
E oo atu i le aso 31 o Iulai, 1996, na amata ai loa le faiga o le tutulieseina. E tasi le aso talu ona faila e le au fai sea a Sutton i totonu o le potu fono a Vancouver mo le fonotaga aoao faaletausaga a le kamupani, e faitau sefulu afe tagata Aferika o le a tutuli ese mai o latou fale.
O le itula e 1 i le aoauli o le aso 31 Iulai, ua fa’alogoina ai le siufofoga o le Minisita o le Suavai, Malosiaga ma Minerale i le atunu’u. O lana saunoaga i le Leitio Tanzania o lo'o fa'atonuina ai le tasi le masina o tama'ita'i maina e o ese mai le eria o Bulyanhulu.
I ni nai itula mulimuli ane, na taunuu ai Major General Tumaniel Kiwelu, Shinyanga Regional Commissioner, i le nuu o Kakola, lea o loo nonofo ai le toatele o le au faili laiti. O lo'o 'au fa'atasi ma leoleo fa'aa'upegaina, o le to'atele o lo'o fa'atupu vevesi.
Na ia ta’u atu i le au faili e 24 itula latou te o ese ai mai lea nofoaga, e pei ona lipotia mai e faapea, e na o le taeao e fia vaai ai i ‘manulele, pili, iniseti ma gata’ i lea nofoaga. I le taimi nei, e lua seti eseese o faatonuga ua tuʻuina atu i tagata eli.
I le tafa o ata, e faitau sefulu afe le aufaifaatoaga ua sosola ese mai se laueleele sa latou tauivi e taofi mo le tele o tausaga. Ae o nisi e nonofo e fetaui ma Kahama ma leoleo.
O Mallim Kadau, o le taʻitaʻifono o le Komiti o Miners, na vave faʻapotopotoina isi ma faʻavave atu i Tabora, toe foʻi i le High Court. Latou te faʻamoemoe o le taimi nei o le a faʻaaloalogia le faaiuga a le faʻamasinoga e taʻitaʻi Tanzania.
I le aso 2 o Aukuso, na talia ai e le Faamasino o Mchome la latou talosaga mo se fa'asalaga fa'apitoa'"se fa'ai'uga le tumau fa'afuase'i na tu'uina atu i le toesea o se tasi o itu auai. O le tulafono a Mchome e leai se faate’a e mafai ona tula’i mai se’i vagana ua mafai ona feiloai itu auai i luma o le faamasinoga. “O le Malo Temokarasi (sic) Good Governance, the Rule of Law, and Respect for Human Rights e manaʻomia ai le vaega faʻapitoa e aua neʻi faʻalavelave i mataupu o loʻo faʻatali i luma o le faʻamasinoga," o lana tala lea i le faaiuga. 'O le fa'amasinoga fa'alenatura e mana'omia ai e o'o lava i se tagata faifa'ato'aga mativa e tatau ona fa'atalanoa a'o le'i faia se fa'ai'uga e a'afia ai lona olaga.'
E talitonu le Amnesty International o le faaiuga o se 'toomaga le tumau'. I se memo Amnesty na auina atu i le malo o Tanzania i le 1998 e uiga i le mataupu o le tuliesea, AI na tautino mai 'o le uiga atoa o le ex-parte injunction o le taofia lea o se gaioiga e ono tupu ae leʻi maua e le faamasinoga le avanoa e faʻamasino ai i le taua o le. o le mataupu ina ua uma ona faalogo i itu uma e lua.'
O le fiafia tele i le faaiuga, e oo atu i le 3,000 tagata eli na toe foi manumalo mai i le maina. O fa’afiafiaga fa’afuase’i, o siva ma pesepesega na amatalia, ma fu’a felanulanua’i ma fu’a ua sisiina i le ea.
O le isi itu, o faamasinoga a Tanzania ua ʻau ma le au ʻeli. Ae toe tasi foi, o le a tetee i le faaiuga.
Ole Major General Kiwelu o lo'o tu'uina atu ile fa'atonuga. Ina ua fesiligia se molimau pe aisea ua le usita’i ai i ai, na tali mulimuli ane ai se molimau, ‘E le o a’u o se tagata faigaluega a le fa’amasinoga, e le tatau la ona ou mulimuli i poloaiga a le fa’amasinoga.
Aisea na le amanaiaina ai le faamasinoga, ma o ana faatonuga, o loo tumau pea fesili autu i lenei mataupu.
Le fa'amanatu a Kahama
I le feagai ai ma le faaiuga a le faamasinoga, o loʻo faʻaauau pea le tuliesea. E auina atu le bulldozer a le Kahama i le aso 7 o Aokuso e taofia ai le toe foi mai o le au maina e ala i le faatumuina o la'au eli (lea e ta'ua o lua). O le High Commission ma Barrick mulimuli ane na tausisia le faagasologa na matua filemu. Ae ui i lea, o lipoti i le nusipepa a Tanzania, o loo faamatalaina ai le fenumiai tele, gaoi, gaoi ma le faamasaa toto a o faanatinati tagata e ao mai a latou mea totino ma sosola ese mai leoleo.
O se fa'amaumauga a Kahama i sui maualuluga o le Komiti Fa'atonu a Sutton i le aso 12 o Aokuso, 1996 o lo'o fa'amauina ai le fa'agasologa o le fa'ate'aina mai le manatu o Kahama Mining.
'Sa matou fa'afaigaluegaina se tasi eliina e avea ma 'Su'esu'e' e siaki ia au ta'itasi o lo'o ola ina ia mautinoa e leai ni tagata eli o totoe i totonu.'
O Kulwa John na totogi e tusa ma le $4 US i Tanzanian shillings e asiasia ai le 7 shaft i le aso XNUMX o Aokuso, e tusa ai ma se lisiti i faila a Barrick. O le aso lea o le tele o falelauasiga o lo o tuuaia ai.
E fia ni lua na fa'atumu i aso ta'itasi e le o manino mai i le fa'amanatu a Kahama.
'Sa i ai le tele o lua gaogao na tuai ona alu ese mai ai le au maina,' o le tala lea a le Kahama memo. 'Na amata foi ona ta'u mai e [le au eli] ia i matou o loo i ai ni alii i isi vaega ae leai.'
O le faʻamanatuga o loʻo faʻaalia ai isi tagata asiasi e toʻalua na faʻafaigaluegaina i le aso 8 o Aokuso ma na latou 'amata ona siaki lua taʻitasi i luma atu o le D6 [Bulldozer].' O loo taʻua ai foʻi, 'E lē o i lalo leoleo po o Paul Mwajombe, le sui o le Madini [Matagaluega o Maina].'
In addition to filling the shafts, the bulldozer was ‘to start reducing [the market] Dabora #3 to kindling.’ By August 9 they had ‘demolished Dabora #3 so the miners had no place to hide.’
O lo’o fa’amatala mai i lea fa’amaumauga le ‘mana’o tele o le ali’i o Kiwelu ina ia matou o vave atu ma galulue i le po, peita’i na musu le pulega a Kahama ona o le saogalemu ma taumafai ai e totogi le isi bulldozer e fa’avave ai le gaioiga. O le aso 10 o Aukuso, na fautuaina ai e Kiwelu le RPC e toe iai se isi vaiaso e fa’auma ai le galuega.
O le Bulyanhulu atoa na iai pe tusa ma le 500 au po'o lua.
E oo atu i le aso 12 o Aokuso na latou siitia atu ai i le eria o Dabora #2 (se maketi), ma matauina, 'O loʻo matou taulai atu i le faʻatumuina o lua o loʻo galue i luga o [se tasi o nofoaga eli e igoa] Reef 2, ma faʻaumatia faleoo i Dabora. #2 a'o fa'atalitali mo le ta'u manino o lua.
'O le Ta'ita'ifono mo le pati CCM, Bugarama Ward, na sau ia i matou i le Aso Faraile e tetee i lo matou tanu tagata.
'Na matou aveina o ia i Reef Numera 1 lea na ia maua ai le avanoa e talanoa ai i le Komesina o Leoleo Fa'aitulagi, le Madini Rep ma a matou tagata asiasi ma ia mataituina mo ia lava.' Na lipotia e le Ta’ita’ifono i le vaega a le CCM e leai ni falelauasiga na faia.
* * *
Na lipotia mai e le aufaasālalau Tanzania le fenumiai ma mea na tutupu o sauaga i le taimi o le tuliesea tele.
'O faamatalaga mamafa a le Komesina o le Itumalo [Kiwelu] na mafua ai le fefe, popole ma le atuatuvale i le au maina," o le tala lea a le sooupu a le Asosi o Miners a le Itumalo o Shinyanga, Zephania Luzama, i le nusipepa a Tanzania. 'Sa fa'alavelave i le tuto'atasi ma le fa'amaoni o le fa'amasinoga, ma sa pu'upu'u le fa'asilasilaga e foliga mai e le mafai ona fa'ataunu'uina lelei.'
I le aso 7 o Aokuso, na auina atu ai e le au failotu a Kanata le tala o le tuliesea i Ottawa. 'O tala fou i Bulyanhulu e lelei uma. O le 10-20,000 tagata eli faasolitulafono ua o ese mai le fanua.'
O le tele o punaoa, e aofia ai ma le aufaasālalau Tanzania, ua lipotia mai e faapea o leoleo i luga o le saite o loʻo ave tupe faʻatau i auro mai le au eli, o loʻo manaʻo e faʻaauau le eliina. O le fa'amaumauga a Kahama i le aso 12 o Aukuso e uiga i le fa'atumuina o la'au fai mai 'ua fai mai le RPC na te fa'atuatuaina ana tagata ofisa, ae ua matou va'ai i fa'amaoniga malosi e fa'apea o le tulaga ma le faila o lo'o fa'atasi ma le au eli.' Na ioe i ai le komesina lagolago o maina, o S. Mohamed.
Fai mai le Tanzania Guardian o le auala na faia ai le tuliesea na mafua ai le atuatuvale. 'O se su'esu'ega na faia e le Guardian i le Bulyanhulu mines na fa'aalia ai o le atemosifia na fa'atupuina ai le fa'aletonu'...O le 'fiva' fa'ate'a na fa'atasi ma le fa'asalalauina o faiga faomea. E to'aono tagata faomea na taumafai e osofa'ia se fale i le nu'u o Kakola na maua e tagata o le nu'u ma susunuina i le oti.' Na faailoa e Barrick nisi o tagata faomea na susunuina i le oti, ae o le finauga o le tutuli ese na mafua ai le vevesi ma le gaoi.
Na valaauina foi leoleo i le nofoaga e suʻesuʻe ai. O se lipine vitio na faia e le tagata faigaluega o Kahama OC Lopa ma maua mai e Tundu Lissu o lo'o fa'amauina ai a latou su'esu'ega.
I se tasi vaega o le vitio, o tagata o le nuʻu o loʻo fai mai na tanumia a latou uo, faʻasino atu i maina na faʻasalaina e bulldozers. Latou te faʻailoa atu vaega o le tino pala i tafatafa o le eria, ma aioi atu i leoleo e suʻesuʻe. E tilotilo le au ofisa, tusi faʻamatalaga, ma faʻaauau. Latou te le gaioi e eli i totonu o maina e vaai pe o i ai ni tino, e ui o nisi tagata maina o loʻo faʻaalia o loʻo taumafai e faia na o latou lava.
Fai mai le lipoti a leoleo, 'Mulimuli ane, o le faʻaaogaina o le suʻeina o 'au o se faʻamalositino taugata talu ai o lua e oʻo atu i (sic) mita le loloto ma e faʻatatauina e 500,000 [Tanzanian shillings] e manaʻomia e suʻe ai se lua faʻatumu / u'amea ma o le a aofia ai le galuega o le aso atoa. E lē gata i lea, e ono lē aogā le galuega o le su'eina o mea.'
O le United Democratic Party na malaga atu i Bulyanhulu i se taimi e leʻi leva ona aliaʻe tuuaiga. Sa latou mauaina le toatele o tagata sa naunau e molimau.
Na taunuu le taitai o le UDP o John Cheyo ma le Komisi Suesue ia Tesema 17, 1996. Na taʻu atu e se tasi o tagata eli maina ia Cheyo, 'O le faaaogaina o le bulldozer KMC [Kahama], na faaleagaina ai e lo tatou malo ni uarota se 4, lea e 6,400 o latou fale; ma faatumu ma faamafolafola pe tusa ma le 500 lua eli auro, ma tanu ai le silia i le 52 tagata eli o loo galulue i lalo o le eleele.'
Le mulimuli
E te le maua ni tama'i eli i le Bulyanhulu auro auro i aso nei. Ae o le ae mauaina se faʻagaioiga faʻatau pisinisi tele e faʻatulagaina e toso mai ai taui sili mo Kahama, Barrick ma le aufaipisinisi faavaomalo.
O le ola gafatia o Barrick o laʻu tupe maua atoa i Bulyanhulu e mafai ona maualuga i le $3 piliona, pe a fua i le tau o auro o iai nei. Faatasi ai ma le aofaʻi o faʻaagaga faʻamaonia e 10 miliona aunese, faʻatasi ai ma se tinoitupe tau i aunese taʻitasi e $130 i le $166 US e tusa ai ma le lipoti a Barrick i le 2000, ae maualuga atu e tusa ai ma faʻamatalaga na tuʻuina atu e Barrick, o tupe mama e mafai ona tamaoaiga. Ua faia foi e Barrick le faitau selau miliona o tupe faavae a Amerika ma atinae tetele i le eria.
O le tuliesea mai Bulyanhulu na tatala ai le avanoa mo isi kamupani maina a Kanata. I se lipoti ia Tesema 10 1996 i le DFAIT, ina ua uma ona tuliesea le au faili laiti, na tusia ai e le Komesina Maualuga a Kanata: '...i le tele o tulaga o loo i ai le finagalo o le malo o Tanzania e faafaigofie fofo [i faafitauli o tagata mai fafo. kamupani maina ma le aufaifaatoaga eli] tusa lava po o le a le tulafono po o punaoa. O le tulafono fou eli e tatau ona taulimaina faʻafitauli o loʻo iai nei' (faʻamamafa le matou).
E ui i le faaiuga a Mchome e oo lava i tagata faifaatoaga faatauvaa e tatau ona totogi, e leai se aiaiga na faia mo le toe nofoia o tagata o le atunuu. I se fonotaga ia Iuni 21, 1995 ma le Palemia Tanzania, na faailoa mai ai e le Komesina Maualuga a Kanata e mafai ona toe sii mai le au maina e ala i tupe mai le Canadian International Development Agency (CIDA). Ae e leʻi i ai se poloketi a le CIDA pe na tuʻuina atu tupe i Tanzania i le itulagi na taʻua, e tusa ai ma le sooupu a le CIDA Domenique Hetu.
E oʻo mai i le taimi nei, ua naʻo le 56 tagata eliina na totogi e le malo Tanzania.
E oo lava i le Kahama Mining na taʻua i lana lava lipoti i le Faletupe o le Lalolagi mo le tele o tupe teu faafaigaluegaina le Ofisa e faapea '...ina ua uma le faamutaina o galuega taulima i Bulyanhulu ia Aokuso 1996, o le tupe maua a le toatele o tagata na matua pa'ū'¦'
O le IMF, lea na taofia le faʻatupeina i le 1994, na toe faʻafoʻi mai i le 1996 ma o loʻo nono mai le selau miliona US i le atunuʻu i tausaga uma talu mai lena taimi.
Na taʻua e Joan Kuyek o le Mining Watch Canada o le mea e sili ona mataʻina o le faitau sefulu pe a le o le selau ma selau o afe o tagata faifaatoaga na faʻaumatia 'ina ia faia se auala mo se kamupani maina a Kanata e faʻaaogaina le punaoa auro i totonu o le 20 tausaga, e faʻafaigaluegaina le sili atu i le 600 Tanzania, ma e toe foʻi atu i le malo o Tanzania i se vaega itiiti pe a faatusatusa i mea na latou faia mai i laʻau laiti.'
Na faamanino e Barrick o le Bulyanhulu eli auro e faafaigaluegaina e tusa ma le 1,000 tagata ma ua sili atu i le 7,500 'galuega le tuusao,' ma o le tele o tagata faigaluega na faʻafaigaluegaina i le taimi o le fausiaina o laʻu.
Mo lana vaega, e talitonu le malo o Kanata ua tapunia le mataupu. E tusa ai ma lo latou malamalama i le tulaga ma a latou faiga faavae, 'matou te le o taumafai e faia se isi gaioiga i lenei taimi,' o le tala lea a le sooupu a le DFAIT André Lemay.
'Matou te le o fai atu o le a matou le suia o matou tulaga. E na'o le fa'apea atu afai e fa'ailoa mai nisi fa'amatalaga, o le a matou iloiloina na fa'amatalaga, va'ai pe tatau pe leai pe tatau fo'i ona sui la matou faiga. Afai o le tulaga lena, ona tatou faia lea o le gaoioiga talafeagai i lena taimi.'
* * *
E le faatoese Barrick mo le tuliesea. Ina ua fesiligia po’o fea e tatau ona o i ai tama’ita’i maina, na tali le loia a Barrick, Kent Thomson, ‘Ia manatua o lo’o i ai le to’atele o tagata mai fafo, ma ia manatua o lenei nofoaga o lo’o si’omia e le tele o isi nofoaga. e aofia ai le Bulyanhulu South site, faʻatautaia e Ashanti Goldfields ae le o Sutton Resources, o ai tonu na faʻaumatia a latou mea e ola ai?
'Afai e iai sau faitau aofa'i e le tumau, e tele naua tagata malaga e mafai ona savali i luga o se nofoaga e tasi le kilomita i saute o Bulyanhulu, ma e mafai ona latou faia i se taimi e le'i leva ona mae'a le fa'atonuga a le malo, aisea e te fai mai ai ua le maua i latou. o latou olaga?'
O le aso 7 ma le 8 o Aukuso na fa’amoemoe ai sui o Barrick, lea ua mae’a ona fa’amauina e le kamupani le fa’atumuina o va’a ma le malaga atu filemu o tagata o le atunu’u.
'E i ai a matou ata, o loʻo i ai a matou lipine vitio, o loʻo i ai a matou numera o pepa faʻaonaponei na tusia i le aso tonu o loʻo tupu ai lenei mea, e le o le lua vaiaso talu ona maeʻa le mea moni, e le o le fa tausaga talu mai le mea moni, ae le o le ono tausaga mulimuli ane. o le mea moni, e pei o nisi o nei faamatalaga molimau i le taimi nei. O le mea latou te faailoa mai e aunoa ma se masalosalo o le auala na tuua ai e tagata lenei saite sa i se faiga filemu, faʻatulagaina. E leai lava ma se fasi fa'amaoniga fa'aonaponei o tagata ua sasaina pe fa'amalosi tino mai le nofoaga.'
Na taua e Barrick e fa’apea, a’o le’i fa’atumuina so’o se la’au, sa siaki uma lava a’o va’ava’aia e Leoleo ma le Matagaluega o Mines le faagasologa.
'Afai e maua se tasi i totonu, e vave ona aumai lena tagata i luga. E ave le tagata i le leoleo, o ia lea na te pueina ata o le tagata. Ua fa'amauina le tagata ona ta'u atu lea i le tagata e alu ese mai le nofoaga. Ina ua latou faamaonia ua leai se mea, ma seiloga ua leai se mea, ona latou ave lea o le pulufana ma faatutumu i totonu.'
I se faapuupuuga, na finau Barrick e faapea o lipoti o falelauasiga na fausia ina ua maeʻa le mea moni e le Komiti o Miners, aemaise lava Mallim Kadau, le taʻitaʻifono o le komiti. O le tulaga o Barrick e faapea o i latou e pei o Tundu Lissu na tuuina atu nei tagi i luma e faaosofia e avanoa faaupufai. Na tauva Lissu o se sui tetee i le palota a le Palemene i le 1996. E leai sana sootaga ma Bulyanhulu i lena taimi. E le gata i lea, ua tuuaia uma e Barrick ma le Komisi Maualuga a Kanata le Komiti o Miners i le taumafai e ave faamalosi tupe mai le au faili laiti ma mai Kahama.
E mautinoa lava sa i ai le tele o feeseeseaiga i luga o se punaoa taua e pei o se eli auro, e oo lava i totonu o le nuu o tagata eli. E foliga mai e tau leai ni sui o le komiti i laʻu galuega, ae sa faaaogā foʻi e le komiti ni tupe e fausia ai se aʻoga i le lotoifale ma faatupe ai se au soka.
Faʻaituʻau
Talu mai Aokuso 1996, e tele suʻesuʻega na faia. O le Faletupe a le Lalolagi, leoleo Tanzania, Barrick Gold, United Democratic Party of Tanzania, Lawyers' Environmental Action Team (LEAT) ma isi ua latou suʻesuʻeina le mealilo a Bulyanhulu. Ua latou maua uma i'uga eseese, ma fa'amamafa vaega eseese o fa'amaoniga e fa'afitia pe lagolagoina ai tu'uaiga o falelauasiga ma fa'ate'a vevesi.
O le fete'ena'iga i le va o tagi tauva e foliga mai ua lava lea e fa'amaonia ai se su'esu'ega tuto'atasi. O Mataupu Faavae a Malo Aufaatasi i le Puipuiga ma le Suʻesuʻega o Faʻasalaga Faʻapitoa, Faʻatonu poʻo le Aotelega o loʻo taʻua ai e tatau ona faʻavae se komisi suʻesuʻe tutoʻatasi pe a iai faʻasea e uiga i suʻesuʻega o loʻo i ai poʻo pe a iai ni fesili o le le faʻaituau.
O vaega uma na faia suʻesuʻega e iai se mea tau tupe pe faʻapolokiki i le taunuuga. I lenei itu, e manino tulafono a le UN, fai mai: 'O sui o sea komisi e tatau ona filifilia mo lo latou aloaʻia le faʻaituau, agavaa ma le tutoatasi o ni tagata taʻitoʻatasi. Aemaise lava, e tatau ona tutoatasi mai so'o se fa'alapotopotoga, lala sooupu po'o se tagata e ono avea ma autu o le su'esu'ega.'
* * *
E foliga mai e manino e le fiafia le malo o Tanzania i se suʻesuʻega fou i le mataupu. Iā Ianuari 1997, na taʻua ai e le peresitene fou o Tanzania, o Benjamin Mkapa, e faapea ‘o i latou o loo faasalalauina tala e tatau ona taulimaina e tusa ai ma le tulafono,’ o le lipoti lea a le nusipepa Tanzania o Majira. I le aso 23 o Novema, 2001 na ave'esea ai le peresitene o le LEAT o Rugemeleza Nshala ma le Ta'ita'ifono a le Tanzania Labour Party, Augustine Mrema, mai o latou fale ma faamata'u i moliaga o le faatupu vevesi. O Tundu Lissu, o lē sa i fafo o le atunuu i le taimi lea, na suʻe lona fale e leoleo ma tuuina atu se tusi saisai mo ia.
O loʻo faʻaauau pea ona feagai tagata suʻesuʻe ma faʻafefe. I le faaiuga o Mati, 2002, na taumafai ai se vaega faavaomalo o tusitala, loia ma tagata suʻesuʻe e asiasi i Bulyanhulu ma sa taofia e leoleo faaauupegaina. O le vaega na aofia ai se tasi o tusitala o lenei tala.
Fai mai Barrick o le LEAT ma isi NGO o loʻo i ai se mataupu faʻapolokiki i le itu o le tetee i le lalolagi.
Ae o loʻo faʻateleina le numera o faʻalapotopotoga o loʻo manaʻomia se suʻesuʻega tutoʻatasi, e aofia ai le Amnesty International, le Fono a Kanata, Mining Watch Canada, le New Democratic Party, Friends of the Earth, le Center for International and Environmental Law, ma Aia Tatau ma le Temokalasi.
O John Cheyo, o le taʻitaʻi o le United Democratic Party of Tanzania, o lana pati na faʻatonuina le suʻesuʻega e tasi e latalata i le faʻatusatusaina o mataupu faavae a le UN, o loʻo valaʻau pea mo se komisi tutoatasi o suʻesuʻega, ma e tu i mea na maua i le lipoti na tuʻuina atu ia Ianuari 19, 1997. .
E le mafai e le lalolagi ona faʻamatalaina le mea o loʻo i ai tagata o loʻo taʻua o loʻo misi i le lipoti a le UDP ma Tundu Lissu. I o latou aiga, o lo latou toesea e le mafaitaulia, ma ua na o se vaega o le tau faaletagata o le Bulyanhulu mataupu. O le fiasefulu afe e le o ta'ua o i latou na tuliesea mai Bulyanhulu o lo'o taape nei i le United Republic of Tanzania, ae o le 56 e leai lava se taui.
O lagona o le UDP ma le tele o tagata faifaatoaga ua aoteleina i se aioiga mai le loto i la latou lipoti:
'Matou te iloa tagata Kanata. O atalii ma afafine o Kanata o ni tagata e alolofa i le filemu. O i latou o lo'o lagolagoina aia tatau a tagata soifua. O a latou tama ma teine o loʻo galulue nei i le puipuiga o aia tatau a tagata ma le puipuiga o olaga o tagata mai le faʻaumatiaga i fafo i Zaire (Congo) ma Burundi' Ua fetagisi le au faifaato'aga Sukuma i Sinaga atoa i le faavauvau, ae latou te le maua se faamafanafanaga aua e leai se tasi e sau.'
Tanzania Mea moni
AOGA MA GAGANA
E ui o le Swahili ma le Igilisi o gagana aloaia, o tagata Tanzania e tautatala i gagana eseese e tusa ai ma o latou nofoaga ma talaaga.
E ui o le tele o le faitau aofaʻi o Tanzania e nonofo i nuʻu i tua, 3 miliona o loʻo nonofo i Dar Es Salaam, o loʻo i ai foi le tele o ofisa o le malo, e ui o le laumua aloaia o Dodoma.
TULAGA FAAVAE MA FAIGA FAAPOLO
O Tanzania o le lona fa o atunuu sili ona matitiva i le lalolagi. E fa'atapula'aina le mauaina o vaila'au ma e sili atu i le 40 pasene o le faitau aofa'i o lo'o fa'avasegaina e le lelei le soifua maloloina.
E limasefulu tasi pasene o le faitau aofa'i e nonofo i lalo ifo o le $1 US i le aso. O le mauaina o vai fou e masani ona manaʻomia se savaliga afa itula. O le tele o a'oga e leai ni mea fa'avae e pei o tusi, kesi, faiaoga ma potuaoga.
E ui i le taliaina o se faiga faapalemene faavae i le 1961, o Tanzania na faagaoioia i luga o se setete e tasi le pati e pei o le 1977. Mai lena taimi seia oo i le 1992, o vaega uma sei vagana ai Chama Cha Mapinduzi (CCM) na faʻasaina. I le taimi nei, o loʻo iai le tele o vaega faʻapolokiki, ae leai se tasi e luʻitauina le malosi ma le faatosinaga a le CCM.
TULAFONO TAU TAMAOGA
O Tanzania e fa'alagolago tele i fesoasoani mai fafo. I le 1986, na feutagai ai le International Monetary Fund (IMF) i se Structural Adjustment Fund, i le 1990, sosoo ai ma le Economic and Social Action Program (ESAP). Talu mai lena taimi, o Tanzania ua faʻasaʻolotoina, o le faʻaumatiaina o le tele o faʻasalalauga faʻaulufale mai ma le 'faʻasaʻolotoina' o le vaega o teugatupe ma maketi tau fefaʻatauaʻiga.
Ona o le telegese o le faatinoga o suiga o faiga faavae, e aofia ai le leai o se alualu i luma i le faasaolotoina o le vaega auro ma le le atoatoa o le tuufaatasia o punaoa i totonu o le atunuu, na taofia ai le aitalafu a le IMF ia Ianuari 1994. Na faatoa toe faafoi mai le tupe i le 1996.
I aso nei, o le aofaiga atoa o aitalafu a Tanzania e $6.4 piliona US. E fa'aalu le 40 pasene o lona GDP i totogi tului i aitalafu i fafo.
TANZANIA MA LE ARO
O Aferika o loʻo talimalo pe tusa ma le 40 pasene o faʻaagaga auro a le lalolagi. E sili atu nai lo le 100 kamupani su'esu'e auro o lo'o galulue nei i Tanzania. Talu mai le 1994 ua tu'uina atu e le malo le silia ma le 1,000 laisene su'esu'e i kamupani su'esu'e mai fafo.
O le eria i tafatafa o le Vaituloto o Vitoria o lo'o iai le tele o fanua auro, e aofia ai le Bulyanhulu ma le tele o isi fanua e umia e kamupani Kanata. Ia Me o le 2002, na tanumia ola ai nisi o tagata eli i se fanua auro e lata ane i Bulyanhulu, e faagaoioia e se kamupani auro a Aferika i Saute.
I le amataga o le 1976, sa eliina ai e le au faifaato'aga po'o le 'au fai mea'ai 'au ma lua i Bulyanhulu e maina ai auro.
E le itiiti ifo i le 10 miliona aunese auro i luga o le tagi a Bulyanhulu. E tusa ai ma faʻamatalaga lata mai a Barrick i le aufaasālalau, o le tau o le mauaina o lena auro e $130 US i le aunese. Faatasi ai ma tau o loʻo iai nei e $300 i le aunese, o lona uiga o le tupe mama i luga o le maina e mafai ona sili atu i le $1 piliona.
O le a le matafaioi a le malo o Kanata?
E tusa ai ma loʻu iloa i le auala e galue ai lenei matagaluega, e le o matou o le CIA, matou te le o isi malo, o matou o Kanata, ma e iai a matou lava auala e fai ai mea ma ua matou foia i taimi uma, ma faʻaauau pea, e tusa ai. i le auala Kanata.'
'”André Lemay, Matagaluega o Mataupu Tau le Va i Fafo ma Fefa'ataua'iga Fa'avaomalo (DFAIT).
Pierre Trudeau na paionia le fuaitau, ma le faiga o le tipiloma sa tatau ona fai ma sui. O le faia o mea i le auala a Kanata o lona uiga o le faʻalauiloaina o fefaʻatauaiga ma aia tatau a tagata i le taimi e tasi; filemu e ala i le tuputupu ae o le tamaoaiga, tuputupu ae o le tamaoaiga e ala i le filemu.
Ae o pepa o le Bulyanhulu ua aliali mai lea e toʻatele o loʻo fesiligia pe o le auala a Kanata o faiga faʻavae pe naʻo fefaʻatauaiga lautele. E mafai ona o faatasi le fefaataua'iga ma aia tatau a tagata?
Na manino lava le popole o le malo o Kanata i mea uma e lua. E ui ina mamafa le fa'asalaina, fa'alilolilo tusi a le Canadian High Commissioner i Tanzania na maua i lalo o le Access to Information tulafono e fa'aalia ai le loloto o le a'afia o Kanata i le faila o le Bulyanhulu.
I le tasi itu, o le tele o faʻamaumauga o loʻo faʻaalia ai le Komesina Maualuga a Kanata o loʻo galue e 'vase lona manaʻo mo se fofo filemu.' E galue o ia e fa'amautinoa le sologa lelei o le fa'ate'aina, ma fa'ailoa mulimuli ane i le DFAIT e faapea 'o tala fou i Bulyanhulu e lelei uma.' Ua o ese le au maina ma 'ua faaalia e le malo le lototele ma o le taunuuga ua leai se vevesi.'
A'o ia galue agai i se fofo fa'aeteete i Bulyanhulu, o lo'o ia galue malosi fo'i e fa'alauiloa le kamupani Kanata lea e iai aia tatau i le eria. I se tasi fa'amanatu i le peresetene o Tanzania, na ia ta'ua ai 'Vancouver, Calgary ma Toronto fefa'ataua'iga fa'atau ua avea ma fa'apogai ta'uta'ua o su'esu'ega tupe faavae i le vaega o puna'oa'¦. O le mea lea e taua ai le vave aveesea o fa'afitauli mata'utia e feso'ota'i ma suafa ma faiga fa'asolitulafono.'
O 'gaoioiga faasolitulafono' e faasino i gaoioiga i lea aso ma lea aso a tagata o loʻo nonofo i le lotoifale, tamaʻi faifaatoaga eli, e faitau sefulu afe, oe na galulue i le eli auro talu ona latou mauaina le auro i le 1976.
O loʻo faʻaauau pea ona ia faʻalauiloaina fefaʻatauaʻiga i se taimi puupuu talu ona faʻateʻaina le au maina, ma tuʻuina atu se fautuaga e 'faʻatau Sutton stock i le taimi nei' i luga o le fautuaga a se fale faʻafaigaluega i Lonetona i se ofisa Tanzania (o lona igoa ua tapeina e le ata).
Na taumatemate e Lemay pe aisea e avatu ai e le Komisi Maualuga a Kanata se faʻamatalaga faʻatau. 'O matou tagata autu i la matou misiona o loʻo i ai i se tulaga e fai mai, 'Ioe, matou te mananaʻo i le tele o tagata e lesitala i maketi faʻatau a Kanata pe a mafai,' e pei ona manaʻo soʻo se maketi faʻatau oloa i le lalolagi atoa e fai'...O le a le mea matou te faia. taumafai e maua, o lo'o matou taumafai e maua le tele o tagata fa'atau pe a mafai.'
Ae o isi e manatu o le manaʻo ia 'maua le tele o tagata faʻatau e mafai' o loʻo faatauasoina ai le malo i mataupu faʻavae.
'O tuuaiga o maliu o se vaega sili ona mataʻina o le tala, ae e le o se mea e sili ona faʻalavelave, e saʻo lava,' o le tala lea a Joan Kuyek o le Mining Watch Canada. 'O le mea e sili ona faʻalavelave o nei tagata o le a tuliesea mai lenei nofoaga e aunoa ma se manatu i le mea o le a tupu ia i latou.'
Ma e ui lava e talitonu o ia 'e masani ona maua e paaga uma mai fefaʻatauaʻiga,' e tatau ona taofi Lemay ina ua fesiligia pe o le a le mea na maua e le au maina Tanzania mai le faatosinaga a le kamupani Kanata i le eria.
'Afai latou te maua, ou te le iloa,' o lana tala lea. 'Fai mai le kamupani latou te maua.'
Fai mai Barrick o le maina e 1,000 tagata e faafaigaluegaina ma ua sili atu i le 7,500 galuega le tuusao.
Ae talitonu Kuyek e le faatusalia lea i le fiasefulu afe sa faigaluega i la'u la'ititi, fai mai e maualuga atu foi tupe maua a le malo e ala i la'u la'ititi nai lo le pule mai fafo.
Po o le a lava le tulaga, e masalomia e se tasi, ona o le Canadian Way, o se suʻesuʻega tutoʻatasi i tuʻuaʻiga o maliu o le a lagolagoina e le malo o Kanata. Ae talu mai le faʻateʻaina, ua vaʻavaʻai le malo i le faʻamoemoe o se suʻesuʻega tutoʻatasi ma le le fiafia. 'O loʻo matou vaʻavaʻai atu i le va o tagata lautele,' o le tala lea a le Komesina Maualuga i se tusi e faʻafetai ai ia Sutton mo le tusi faafetai na latou lafoina ia te ia. 'Ou te talitonu o le a mafai e le Malo o Tanzania ona feagai ma taumafaiga a le au faiʻai faasolitulafono e toe tusia le talafaasolopito.'
O lena talitonuga o le a le sese. I le taimi o le tautoulu o le 1996, ina ua tusia e le Komesina Maualuga lena tusi, sa ia auina atu foi faitioga i Ottawa e uiga ia John Cheyo, le taitai o le itu teteʻe United Democratic Party o Tanzania. Na ave e Cheyo le mafuaaga o le au maina a Bulyanhulu ma valaau mo se suʻesuʻega tutoʻatasi i tautalaga faʻatauvaʻa i le taimi o le palota laititi a le palemene sa ia tauva ai. Na fausia e le UDP se komiti suʻesuʻe e 18-sui i mea na tutupu ia Aukuso i le tautoulu o le 1996, e aofia ai sui UDP e toatolu o le palemene Tanzania.
Ae i le ono tausaga mulimuli ane, o loʻo faʻaauau pea le vevesi. Na'o le vaiaso talu ai, Mark Bomani, sa avea muamua ma loia sili Tanzania ma paaga vavalalata a Nelson Mandela, faaopoopo lona igoa i le lisi umi oi latou e talitonu e le o taumafai le au maina e toe tusia le talafaasolopito; e faapea, o le mea moni, e leʻi tusia le talafaasolopito, e lē mafai foʻi ona faia seʻi vagana ua faia se suʻesuʻega tutoʻatasi.
O lo'o i lalo igoa o tagata e le mafai ona fa'amauina:
Kidawa Sosoma Sita Daudi Misuko Ntemi Nyanda Turo Masanja* Abdu Mussa Juma Shabani Juma Saidi Hamisi Saidi Mazuli Clement Masali Juman Lushesheta Siaosi Lutobeka Paul Lubinza Isanga Simba Ramadhani Mrisho Samuel Paul Leonard Siaosi Kulwa Issa Samwel John Paul Mchafu Ibrahim Taslima Hamdani Taswagu Elimarn LW. Butondo Martin Jambi Kulwa Masanja Maganga Juma Rashidi Masanja Hamisi Masudi Saidi Mahambuya Mazuri Athumani Hamisi Raphael Masonga
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo