O faiga palota a Initia i le amataga o lenei tausaga na aumaia ai ni tala lelei i o tatou tagata. Talu mai le 1992 faʻatasi ai ma le faʻaumatia o Babri Masjid i Ayodhya, i le fasioti tagata i Gujarat i le 2002, ma taimi uma i le va ma tua atu ma le tuʻuina atu o faiga faʻavae tau tamaoaiga ma le POTA (Prevention of Terrorism Act), taimi i Initia ua fa'ailogaina i se si'osi'omaga o le fefe, fa'asao, fa'a-nu'u, mativa tele.
I le taimi nei ua ataata le Iunaite Setete i nei faiga faʻavae pule ma faipule, faia ni fetuunaiga fou i le va o Initia ma Isaraelu i le taimi o loʻo feagai ai tuafafine ma uso Palesitina ma faiga faʻavae sili ona leaga i lima o le pulega a Isaraelu.
Pe na matua suia ea se poloaiga mo le Congress Party i Initia? O le Congress Party i le 1990's na vaavaaia le tuʻuina atu o Polokalama Faʻatonu Faʻatonu ma Rajiv Gandhi, ae o le 1980 na aumaia ai aso o Faʻalavelave faʻafuaseʻi, martial law, ma le fasiotia o Sikhs i lalo o le lima uʻamea a Indira Gandhi.
Aisea la na tusia ai e le au tau mo le filemu ma le amiotonu i Initia le taua o le leiloa o le BJP? E ui o le Konekeresi na faʻaaoga faalilolilo faiga faʻapolokiki i le taimi atoa o lana nofoaiga ma le Muslim Women (Protection of Rights on Divorce) Act-e faapea i se tulaga le maofa na i ai le aafiaga faʻafeagai e pei ona taʻu mai e le igoa-ia faʻamautu faletupe palota ma le fasioti tagata a Sikhs, o le O le BJP sa matua fa'avaeina, fa'aalia le fa'aaloalo ia Hitila ma auala a le Nazi o le fa'aumatiaina.
O le leiloa o le BJP, e pei ona tusia e Dolores Chew, Peresitene o le South Asian Center i Montreal, "ua aumaia ai se tamai faamalama o avanoa. O se fa'ata'ita'i lima minute e fai ai se oi. Ina ia maua le avanoa e faatino ai le tele o lesona ua tatou aʻoaʻoina, seʻi vagana ua manumalo le faalelalolagi ma le faatemokalasi moni, e leiloa Initia.â€
O le palota i Initia na aumaia ai le fiafia mo mafuaaga lava e tasi na faia e le palota i Venesuela. O lo'o fa'atusalia ai le mana'o o tagata o le Lalolagi Tolu e fa'ailoa a latou aia tatau fa'atemokalasi. O le faailoaina lea o manaoga ma faamoemoega ma tauiviga o le faitau miliona. O le mataupu e le o le BJP poʻo le Konekeresi; o le mea moni o le pule a tagata e le o mo le Konekeresi. E oo lava i malo o le setete lea na faia ai e le Konekeresi suiga tau tamaoaiga, na faatoilaloina (pei o Karnataka lea na leiloa ai e le Konekeresi le 10 mai le 28 Lok Sabha nofoa).
Na faamanino mai e tagata Initia o la latou pule e tetee atu i faiga masani ma faasaga i suiga tau tamaoaiga. Na fa'aalia e le au palota le pepelo ma le mataga o fa'asalalauga o le 'Sila Initia'. O se palota e uiga i mataupu, mataupu a i latou e maliliu i aso uma ina ia ola ai. O mataupu a le faitau afe o le aufaifaatoaga ua pule i o latou ola ina ia ala mai ai o tatou tagata mai lenei miti o le taufaavalea o loo taofia ai i tatou. O le faia'ina o tagata faavae ma le au fai tupe e tuliesea le faitau miliona mai o latou fanua o se manumalo. So'o se taumafaiga e tete'e atu i le malo o se manumalo.
Na tusia e Arundhati Roy, "Mo le toatele oi tatou e lagona le vavae ese mai faiga faaupufai masani, e seasea, e le masani ai taimi o le faamanatuina."
Mo i tatou o loʻo i tua o faiga faʻapolokiki masani o faiga palota, e seasea lava taimi o le faʻavaivai ma le le talitonu. O le tu'u 'ese ai o le fa'atauemu o faiga-palota, semanu e le'i i ai se i'uga sili atu ona leaga i faiga-palota a Amerika.
O le mataupu e le faapea o ai na manumalo pe o ai na faiaina. E ese mai i mataupu ogaoga o le communalism ma le mativa i le taimi o faiga palota i Initia, o le faafitauli o loʻo faʻaalia e itu uma e lua o le faʻatuatua, aiga ma le fuʻa. Ma sa mulimulitaia foi e le au palota.
O palota i fafo na faʻaalia ai o "tulaga faʻatauvaʻa" o le faʻamuamua sili lea mo tagata palota, e oʻo lava i le tamaoaiga ma faiga faatupu faalavelave, e peiseai o le taua i faiga faatupu faalavelave e le o se "mea leaga". O tagata palota na fai mai o tulaga taua o le latou mataupu pito i luga, 79 pasene na palota mo Bush. Na lipotia mai e le New York Times e faapea o tagata palota na taʻua le faamaoni o se uiga sili ona taua i se sui tauva na gau le 2 i le 1 i le finagalo o Mr. Bush.
O le a se mea tatou te faia i lenei mea? A uma, ua palota Amerika. Ua palota Amerika ae e mafai ona tatou taʻu atu ia i tatou lava e le afaina po o ai na latou palota i ai po o a foi na latou palota i ai.
E mafai ona tatou faʻaauau pea ona fai atu e le tali atu tagata o Amerika mo gaioiga a lo latou malo pe a, i se vaega o le 3.6 miliona palota, ua toe faʻafoʻisia e tagata ma i le lumanaʻi le faʻamaoniaina o galuega sauā a Iraq, Afghanistan, Haiti ma Palesitina ma le faatoilaloina o le faitau miliona i lalo o pulega faakolone?
Na matou manatu o manatu lautele o loʻo i luga o la matou itu ma faʻataʻitaʻiga tetee i taua na tosoina uma ai tala faʻasolopito palapala a Amerika ma mealilo i auala. Sa matou manatua le aso 11 o Setema, 1973 i Chile; Setema 12, 1977 mo Biko i Aferika i Saute; Setema 13, 1971 mo uso na fouvale i le falepuipui i Attica, ma Setema 14, 1992 mo Somalia. O na taimi uma o le tetee na avea ma o tatou malae o taua ma o tatou tuaoi mo le lalolagi atoa o la tatou tetee. Na matou manatu e le o toe mamao ae avea le toatele o tagata Amerika, ua nutimomoia i faiga faavae a lo latou lava malo o le sauaina ma le sauaina, o le a avea ma a tatou uo e tetee atu i le tetee atu i le malo.
Masalo o lea ua tatou iloa e le o manumalo le taua mo manatu lautele. O tagata o le Lalolagi Lona Tolu na tau mo le tele o seneturi e tuliesea tagata Peretania, Dutch, Farani mai o tatou fanua ma teritori ma mafaufau; ma o iinei, i totonu o le manava o le manu feʻai, e leʻi tuʻuina atu le pulega a Bush i le taimi o se palota.
I le tasi itu, e tatau ona tatou aloese mai le tuʻuina atu o nei faʻaiʻuga i luga o tagata palota, o le toʻatele oi latou e le masalomia le le faʻatagaina, faʻavaivaia, ma le le fiafia. O faiga faʻapolokiki masani e le mafai ona faʻatusalia suiga faʻapitoa poʻo le faʻamasinoga mo le toʻatele ma na tuʻuina atu e le Democrats i tagata se mea itiiti e palota ai.
E tasi le mea tatou te iloa o se tagata e manaʻo e sili atu 'au i Iraq e le o se isi mea; e na te le faafoliga o ia o le 'tagata faatauvaa i mea leaga e lua'. I le tulaga o le tamaoaiga, sa laititi foi le eseesega o manatu. Na ofoina atu e Kerry le tipiina o lafoga mo kamupani ma le faapaleniina o le paketi a le malo e ala i le faaitiitia o tupe a le malo e avea ma autu o lana faiga faavae tau tamaoaiga. O Kerry na faʻasolosolo atili i le itu taumatau e ala i le tuʻuaia o Bush i le faʻavaivaia o Iran. Na fa'aauauina e John Kerry le lauga o le pulepuletutū ma le osofa'iga a le malo.
I le isi itu, o se vaega o aʻu o loʻo tiga - o le auala semanu e tiga pe ana toe manumalo le BJP i Initia. E le o toe fa'atatau i le valea po'o se faiga fa'alilolilo o faiga fa'apolokiki. E faitau miliona tagata ua palota mo se tagata faʻavae faʻavae, fascist ma taua. Ua latou tauia se tagata na fasiotia, faomea, ma pepelo.
E le gata i lea, na faʻateleina e le au Republicans a Bush le latou pule i le Konekeresi, ma ave isi nofoa se tolu mai le Democrats ma faʻaopoopoina nofoa Maota e lima. Ma i luga o se faasologa o faiga palota i le salafa o le atunuʻu-faʻasa i le faʻaipoipoga faʻafeusuaiga ma se faʻasalalauga faʻasalalau i tagata mai fafo i Arizona-o le itu taumatau na manumalo i toetoe lava o mea uma.
Mai nei mea uma, e lua isi mea ua aliali mai.
O le tasi o le tele o la tatou lava tetee i taua ma le 'Everybody But Bush' na lagolagoina Kerry ma le le faitio e manaʻomia ona tali atu. E le mafai ona fa'atasia i tatou i se felafolafoaiga e leai ma e le'i i ai lava i luga oa tatou tuutuuga. O lo matou malosi sa i ai lava i lo matou numera, o le mea moni o matou o se vaega toatele; ma i le mea aupito itiiti, e tatau ona tatou umia le pule sili atu ona tali atu. A aunoa ma le faia o se felafolafoaiga e uiga i le palota mo Kerry o se togafiti pe le talafeagai, oi latou na palota mo Kerry mo mafuaaga faʻapitoa e tau le tuʻuina atu ni manaʻoga ia te ia e tuʻuina atu le leo i mataupu o le malo o Amerika.
O le lona lua e faapea afai o Bush ma Kerry (na faia e le toʻatele o Bush Lite) e foliga tutusa i mataupu taua o le taua i Iraq ma mataupu tau lotoifale mo tagata malaga mai ma tagata matitiva ma tagata faigaluega, na faʻafefea ona palota tagata faʻatauvaʻa?
O Republicans na ulufale atu i totonu o le vaega faigaluega a le Democrats. E tusa ai ma le CNN exit polls, na maua e Bush le 44 pasene o le palota Latino-mai le 33 pasene i le 2000. E tusa ma le 42 pasene o tagata e maua tupe maua e $15,000 i le $30,000 na lagolagoina Bush-e pei o le 49 pasene o i latou na mauaina le $30,000 i le $50,000. Na mafai foi e Bush ona faateleina lana palota Aferika Amerika i le 11 pasene-ma na maua e le peresitene o le iuni le palota o le 36 pasene o sui auai.
O se vaega o lenei fa'alavelave e mafai ona fa'atatau i le fa'aaliga muamua. Afai na o'o mai manatu fa'asao i totonu o le au palota, e mafua ona na fa'aleo e le Democrats na manatu-mai le lagolago mo le nofoia o Iraki e o'o atu i osofaiga fa'afeusuaiga i fa'aipoipoga fa'afafine. Afai o nei manatu e fai ma faavae e le fesiligia o faiga faapolotiki masani, ona talia lea e le toatele.
O le isi vaega o le Sa'o ua atamai i le vaevaeina o a tatou tauiviga i se saoasaoa e foliga mai e sili atu le vave nai lo le mafai ona tatou tuufaatasia i tatou lava. E ala i le faia o le manatu o le ola mama ma le aiga i le itu taumatau o Kerisiano ma i itumalo e le o ni Kerisiano, na latou maua ai se faavae palota taua. E leai se tasi oi tatou e lava le talitonu e faapea o le tetee i ona ituaiga uma e mama ma mama atoatoa: tetee i le faailogalanu, tamaitai, uiga ese, mafaufau i vasega, faalelalolagi. Matou te tau i luma o le malo mo mafuaaga eseese. Tatou te tauaveina uma lava uiga faaituau eseese ma i tatou. Ae o le mea e fa'apopoleina ai o foliga eseese o le tete'e o lo'o fa'aleagaina e le tasi le isi ma galue e fa'atūina na fa'aituau e pei o le fa'afete'ena'i fa'aipoipoga fa'aipoipo ma faiga fa'apa'u i totonu o le setete.
O le to'atele o tagata papa'e o lo'o totoe i Amerika i Matu ua puipuia mai le fa'atosinaina o nei fa'afitauli ma auala e mafai ai e fa'alapotopotoga fa'asauaina eseese ona fa'aauau le fa'alaloina. O nei tauiviga ma fesoʻotaʻiga o taʻaloga, vasega, itupa ma feusuaiga e manaʻomia ona faʻafeiloaʻi i se auala sili atu ona faʻaalia.
O aso nei o loʻo tatou feagai ma le faiga lava lea e tasi e masani ona tatou feagai ma o le mea lea e tutusa lava le tatou galuega e masani ona i ai: o le fausiaina o se faʻalavelave lautele ma le malosi o le faʻalavelave faʻavae e luʻitauina ai le malo o Amerika i le lotogatasi ma faʻalapotopotoga i luga o le lalolagi atoa.
Ae i le taimi lava e tasi, e ui ina tumau pea le faiga, ae ua tatou faatagaina le malae o le taua e palapalā i upu faʻalototele e pei o le aiga ma le amio mama e le Saʻo. E tatau ona tatou luiina le uiga o na upu e pei ona masani ona faaaoga, ae i le taimi lava e tasi e toe aumaia na upu. O le a faaauau pea o tatou leo fouvale ma tetee.
O le tusitala o se faʻalapotopotoga faʻatasi ma le No One is Illegal Campaign ma South Asian Network for Secularism and Democracy.
Faamatalaga
CERAS Newsletter, Editorial Summer 2004
Arundhati Roy i le Faiga Palota a Initia. “Ia tatou Faamoemoe ua Tea le Pogisa” i le Guardian
http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,3604,1216532,00.html
Va'ai Charles Demmers i le Fa'atulagaina o felafolafoaiga a le Shariah
http://www.zmag.org/content/showarticle.cfm?SectionID=97&ItemID=6230
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo