O le tino oti o se tasi e te le iloa e le o se vaaiga taufaafefe pe ootia, sei vagana ua aumaia e nisi faamatalaga i le fale o lenei tagata ese o se manava, mafaufau, ata.
E pei o lena i se tuugamau masani mo tagata lautele na maliliu i le osofaʻiga a Rusia o Grozny i le amataga o le 1995. Ina ua ou asiasi atu, i le VE Day, e tusa ma le 700 tagata maliliu ua uma ona tanumia. E sefululua tino oti na eliina i fafo mai otaota i aso taitasi, ma o se leoleo Rusia sa faia vave suesuega.
O i latou na aafia o le tele lava o tagata matutua, na afifi i le malulu i lavalava ua uma ona masaesae e oo lava i le pefu ma le toto na ufitia ai i latou. Ua efuefu uma, fa'aputu, e le ta'ua. Ou te le iloa pe aisea, ae ina ua tuu e le leoleo o Dima lona tamatamailima limalima i le gutu o se tasi o alii ua maliliu ma toso ese i fafo e tilotilo i nifo, na toe avea le tino oti ma tagata, ma le maasiasi ma le faanoanoa o le fasioti tagata a Rusia. o ona lava tagata ua mu i le loto.
O le valu tausaga talu ai i le vaiaso talu ai na faatonuina ai e Boris Yeltsin ma ana faifeʻau le vaegaʻau a Rusia e toe faʻafoʻi le pulega a Moscow i Chechnya, o se itulagi na tuʻufaʻatasia i totonu o le malo Tsarist i le malosi i le 19 senituri ma sasaina ma le le alofa e Stalin. Na toilalo le vaegaau i le 1994. Ua toilalo nei. I le faagasologa o lenei toilalo, o le fiasefulu afe o tagata lautele ua fasiotia, pipili, toso faamalosi pe faoa, ma o le au faipule talavou i itu uma e lua ua o mai e faapaia faiga faatupu faalavelave, ave faamalosi ma fasioti tagata ona o le lotonuu ma tapuaiga.
E i ai se isi mea e leʻi suia lava: o le toilalo o malo i sisifo - o le malo o Peretania o loʻo taʻutaʻua ia i latou - e fai solitulafono a Chechen a Rusia e pei o le pepa o moliaga mataʻutia faasaga ia Yeltsin ma lona sui, o Vladimir Putin, o latou. Na foliga mai e leaga tele i tua i le VE Day 1995 - o le 50 tausaga o le iʻuga o le taua lona lua a le lalolagi - a o fiafia Bill Clinton ma John Major ma Yeltsin i Moscow aʻo faʻaputuina tino oti i tuugamau tetele i Grozny. E na o le lima masina lena i le tauiviga a Moscow ma Chechnya. I le taimi nei, ua valu tausaga talu ai, o Peretania o loʻo i ai se taʻitaʻi e le mafaatusalia i le faafiaamiotonu lea o loʻo popole ai tagata sauaina o le lalolagi - i Kosovo, i Iraq, i Afghanistan. I Chechnya, e sili atu lona leaga nai lo le leoa: o loʻo faʻalavelave o ia i le mataʻutia e ala i lona faʻafefeteina, faʻafefeteina le mafanafana ia Putin.
O le mumusu o Tony Blair e fai se mataupu i faiga sauā a Rusia i tagata o loʻo fai mai o ia lava e iai se manatu faʻatauvaʻa: o loʻo i ai i taimi uma se faʻatagaina sili atu ona taua e faʻafefe mai Moscow, pe sili atu le galulue faʻatasi i le UN Security council poʻo le suauu a Peretania i totonu. Siberia, nai lo lena, e sili atu ona latou taulimaina tagata Chechen. I aso ua tuanaʻi, o le uiga o lenei mea o le maua lea e Rusia o se lima saoloto e faʻaleagaina ai tagata e le o ni taua o Chechnya e faʻafesuiai mo le pau i le laina i tua atu o ona tuaoi.
E ese mai i le le mama, ae o le manatu e sese. Talu mai le pa'ū o le Soviet Union, ua soona fa'atauva'a e malo i sisifo le gafatia ma le naunau o Rusia e fa'atino lana fa'aupuga malosi i le fa'alavelaveina o galuega i sisifo. O uluai faʻamatalaga mo le faʻamoemoe o Rusia e molia le taua a Chechen ua le toe talafeagai. E leai nisi itulagi Rusia e fiafia i le tutoʻatasi, ma o le matafaioi a Chechnya i le geostrategic maneuvering mo le suauu Asia Tutotonu e itiiti lava.
E pei o Isaraelu, ua faamanuiaina Rusia mai Uosigitone ma Lonetona visceral ina ua mavae Setema 11 ita i so o se gaoioiga lea i soo se itu e aafia ai Isalama ma tetee atu i se poloaiga mautu. E moni o Rusia, ma tagata lautele o Chechnya, na mafatia i lima o vaega faʻa-Islamist faʻaauupegaina ma tagata solitulafono faʻavae Chechnya - ae o le fofo e sili atu le leaga nai lo le faʻamaʻi. O le taumafaiga a Lusia e tu'u atu o ia i Chechnya e avea o se tagata tau i le taua faasaga i le mata'utia a'o le'i leva ona fa'aaogaina e George Bush le faaupuga ua le mafai ona tu i luga. O le ave faapagota talu ai nei i Moscow na faʻaalia ai ni mea se lua: muamua, pe faʻafefea ona liliu e Rusia le vaega toʻalaiti solitulafono-Islamist elemene i Chechnya i le faʻateleina o le atuatuvale ma le matautia; lona lua, o le le mautonu o pulega a Rusia i o latou lava tagatanuu. O le leai o se tausiga mataʻutia mo tagata na taofia i le maeʻa ai o le osofaʻiga o le kesi na faʻaaogaina e faʻauʻu ai le osofaʻiga na faʻaalia ai le faʻaogaina o le faʻaogaina o le malosi oti e faasaga i tagatanuu i Chechnya. O le taua a Chechen e foliga mai e pei o le malosi mo le manuia.
O le mafuaʻaga e le iloa ai e Blair se faʻafitauli i le faʻafeiloaʻi atu ia Putin ona na te iloa e mafai ona ia sola ese. O tagata lautele, ala o faasalalauga ma faipule e lei oo lava i se tulaga feita i luga o Chechnya i le auala na latou faia i luga o Bosnia ma Kosovo. Ae o le faʻavasegaina ma le faʻamaonia, o solitulafono o loʻo tauaveina e Yeltsin ma Putin le matafaioi sili o lona uiga ina ua taumamafa Major ma Blair ma i latou, sa latou 'ai ma alii e pei lava o Slobodan Milosevic.
E leai se faʻatusatusaga mautinoa o le aofaʻi o tagata maliliu i taua e lua ua faia. Tom de Waal, o le Institute for War and Peace Reporting, fai mai talu mai le 1994 i le va o le 50,000 ma le 100,000 tagata lautele ua maliliu i Chechnya, e faaopoopo atu i le 13,000-20,000 tagata tau - numera faateʻia i se teritori o lona aofaʻi atoa e tusa ma le miliona.
O lo'o i ai nisi fa'amatalaga o sauaga ta'ito'atasi a fitafita Rusia. Ae o loʻo i ai se tetee uiga ese mai le malamalama lautele o le itu i sisifo e talia le fua o le faʻalavelave faʻafuaseʻi, ea ma roketi pomu a Grozny i le 1995 ma le 1999-2000. I tulaga taʻitasi, e faitau sefulu afe tagata lautele, aemaise lava tagata matutua ma mamaʻi, na puʻeina i totonu o le taulaga.
O Fred Cuny, o se tagata faigaluega fesoasoani a le Iunaite Setete na fasiotia mulimuli ane i Chechnya, na tusia ina ua uma le osofaʻiga muamua: “O le maualuga maualuga o fana na faamauina i Sarajevo o le 3,500 mamafa o pa i le aso. I Grozny i le amataga o Fepuari, sa faitaulia ai e saʻu paaga le 4,000 pa i le itula.”
Na toe faia le mamanu i le 1999-2000. E tasi le osofa'iga roketi i le maketi a Grozny na maliliu ai le toetoe 120 tagata. Na faʻatagaina foi e Putin le faʻaaogaina o fana a Scud e faasaga ia Grozny - o le muamua ma, e oʻo mai i le taimi nei, naʻo le taimi na faʻatupuina ai e se pule ni fana taʻitaʻia mamao e faasaga i se tasi o ana lava aai.
Ua maeʻa le osofaʻiga tele mo le taimi nei, ae o loʻo tumau pea Chechnya o se nofoaga o le mataʻutia, lea o loʻo feoaʻi ai fitafita oti i le po ma tagata lautele e le puipuia. Talu mai le taimi na ave fa'atagataotauaina ai le fale mataaga, e faitau selau ali'i Chechen na ave fa'amalosi e le au leoleo. E silia ma le 100,000 tagata sulufaʻi o loʻo nonofo pea i fafo atu o le itulagi, ma o loʻo tauivi e tetee atu i taumafaiga a Rusia e faʻamalosia i latou; o se numera tutusa o loʻo faʻaumatia i totonu o Chechnya. I se tusi ia Blair ia Oketopa, na taʻua ai e le faalapotopotoga a le US Human Rights Watch e faapea, i le tausaga na teʻa nei, o le sasaina o galuega a fitafita a Rusia na iʻu ai i le sauaina, faʻasalaga faʻamaʻi ma le faoa faamalosi ma le gaoi. Ua le mafai e le sauā ona faamutaina teteega faaauupegaina. O loʻo faʻaauau pea ona fasiotia e le au Chechen fitafita Rusia i se fua faʻatatau, o loʻo fautua mai ai nisi faʻatatau, e lima i le 10 i le aso.
Ua maua nei e le faamasinoga a Peretania le avanoa e auina atu ai Rusia se faailoilo e ala i le musu e toe aumai le Chechen separatist Akhmed Zakayev; o le auina atu o ia i Moscow, e pei ona faailoa mai e le tusitala o Sebastian Smith, e pei o le tuuina atu o se taitai KLA i Belgrade i le maualuga o le faalavelave Kosovo.
Atonu e le iloa tele e Blair e uiga ia Chechnya. Ae na te iloa e itiiti lava le iloa e tagata lautele o Peretania e uiga ia Chechnya, ma na te faʻaaogaina lenei mea, e aunoa ma le maasiasi, e faʻamautu ai lana mafutaga alofa faʻafefe ma Putin. O Blair e masani lava ona tomai i le faʻaalia o loʻo ia tuʻuina atu le taʻitaʻiga lelei, ae o le mea moni, o loʻo ia tali atu i faʻamalosi mai fafo. O se su'ega moni o le ta'ita'iga tau amio o le faia lea o se tulaga i Chechnya, pe a le o le tagata lautele, po o le aufaasālalau, poʻo le White House o loʻo talosagaina o ia.
Na lipotia e James Meek mo le Guardian mai le Soviet Union muamua mai le 1991-99
[imeli puipuia]
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo