I le aso 10 o Aperila, 2002, na taʻu atu ai e le Palemia Peretania o Tony Blair i le Maota o le Malo, "O le pulega a Saddam Hussein o loʻo ... faʻatupuina auupega o le tele o faʻaumatiaga, ma e le mafai ona tatou tuʻuina o ia e faia e aunoa ma le siakiina."
I le tausaga mulimuli ane, Blair, na auai ma le naunautai i se vaega taʻitaʻia a le US lea na faʻalauiloaina se taua faʻaletulafono faasaga ia Iraq. O lo latou tulituliloaina o auupega o le faatafunaga tele na le aoga ona e leai ni auupega faapena na i ai moni lava. O le Iraq Survey Group, o se faalapotopotoga malosi a le 1,400 na faatuina e le CIA ma le Pentagon, na faia taumafaiga uma e faamaonia ai se isi itu, ae na o le toe foi mai e aunoa ma se mea. I lana Lipoti mulimuli a le Duelfer, na tatalaina ia Setema 2004, na “le maua ai e le vaega ni faamaoniga o taumafaiga tuufaatasi e toe amata le polokalame [niukilia].”
E manatu se tasi o tausaga i le va o le 1991 - o le taua muamua i Iraq - ma le 2003 o le a lava lea e faatalitonuina ai US-taʻitaʻia i Sisifo soʻo o loʻo osofaʻia i le tamaoaiga, faʻapolokiki faʻapolokiki ma taua na malepelepe Iraki e leai se gafatia mo le gaosia o ia auupega. Ae ui i lea, na osofaʻia Iraq i se sauā na tuua ai le faitau selau o afe na maliliu ma se atunuu na faʻaumatia. O le taunuuga o le faʻalavelave faʻafuaseʻi atonu o se talafaasolopito i nisi, ae o se mea moni faʻaleagaina mo le faitau miliona o Iraqis.
Mafaufau i nei mea uma, pe le tatau ea ona tatou faamoemoeina se suiga laitiiti o le ala?
‘Ua sasao leotetele le pa’u o taua a o si’itia e Iran ma Isaraelu le tautalaga,’ o le tala lea a se ulutala o le tala i le nusipepa o le British Independent i le aso 4 o Fepuari, ae o le tala a le ABC na ta’ua ai e faapea ‘O le Fefe ia Isaraelu Taua ma Iran e Tupu i le Lototeleina o popolega Nuke.’
O le mea moni, e tele naua le taufaa'ole'ole a le au tusitala i le auala e lipotia ai le tala. Na folafola e Iran le tauimasui pe a osofaʻia, ae o le taua e ono amataina ma inisinia e Isaraelu.
O le mea moni, e feteenai ma manatu lauiloa, o le taua taua e le o se mataupu na o Isaraelu-Iranian. A o faʻavasega e Isaraelu faʻafitauli faʻapitoa, o loʻo galulue malosi paaga i Sisifo e fetinaʻi Iran i le tamaoaiga ma faʻamavaeina faʻapolokiki. O le taʻiala e mafai ona faʻaalia ai o Isaraelu o le tagata faʻatauvaʻa o loʻo gaoioi mo le fasioti tagata, ae o isi faʻamatalaga uma o loʻo faʻavasegaina i laumua i Sisifo.
E pei o le mea na tupu ia Iraq, o loʻo faʻapipiʻiina nei e paaga i Sisifo ni faʻamatalaga faaletulafono ma faʻapolokiki. A o faʻaauau pea ona faʻateleina i luga o le tele o luma, o tagata asiasi mai le International Atomic Energy Agency (IAEA) e foliga mai e faigofie ona taufetuli i ituaiga uma o faʻalavelave i Iran lava ia.
I le taimi nei, o loʻo faʻaauau pea ona faʻasalalau e le aufaasālalau le manatu o Iran o se taufaamatau ia Isaraelu ma le Iunaite Setete. O faʻamatalaga na faia i le taimi o le lauga Aso Faraile a le taʻitaʻi sili o Iran Ayatollah Ali Khamenei, lea na faʻamataʻu ai le tauimasui ogaoga pe a osofaʻia, na faʻalauteleina i itu uma e mafai ai ona tuʻuina atu se lagona o le taʻitaʻiga a Iran. O lenei mea na faʻamoemoe e faʻamautu ai le tala mataʻutia a Isaraelu e faapea 'E tatau ona taofi Iran aʻo leʻi tuai'.
O le Asiasiga a le UN Nuclear Inspectors i Iran ua le manuia, Fai mai Sisifo,' na faʻaalia ai se ulutala i le Times Niu Ioka, e ui lava o le tala lava ia na faasino i le mea moni e faapea o tagata asiasi na na o le feagai ma faafitauli e feiloai ai ma se saienitisi autu ma o le a toe foi mai mulimuli ane i le masina.
O le popolega o le aufaasālalau na oʻo i se taimi maualuga i le lolomiina o se lipoti i le tutoatasi, lea na fautua mai ai o le Failautusi a le US Defense Leon Panetta "e talitonu e mafai e Isaraelu ona osofaʻia ni sini faaniukilia i Iran aʻo leʻi oʻo i le taumafanafana ina ua maeʻa ona faʻaiʻuina e ono manaʻomia le osofaʻiga a le militeri aʻo leʻi 'matua tuai' e taofi le polokalame faaniukilia a Tehran".
O le saber-rattling lea na muamua atu i osofaiga a Iraq na saunia ai manatu lautele mo se taua e le tatau ona tupu. I le tulaga o Iraq, o Isaraelu o se vaega tutotonu i le US tauamiotonuina mo taua. O le puipuia o Isaraelu mai nisi o le taufaamatau a Iraqi na faʻaaogaina e tagata taua uma i le malo o Amerika ma le aufaasālalau.
Ia, o le taimi lea a Iran. O le gaioiga mataga i lenei taimi e ono faia e lima o Isaraelu i le amataga o Aperila, e tusa ai ma Panetta. (O le a finau se tasi e faapea o se taua eleelea ua uma ona amata ona o le tele o fasiotiga tagata na tulimataʻi ai saienitisi Iran ua faia.)
E ui lava o le fautuaga tonu lava o taua o se Isaraelu-US 'filifiliga' lea na togi i tua ma luma talu mai le itiiti ifo i le 2005, e leai se tulaga atamai Iran e maua i lipoti a le aufaasālalau i Sisifo.
"Ua finau Iran e faapea o se saini i le Non-Proliferation Treaty ma o se sui o le International Atomic Energy Agency (IAEA), ua ia te ia aia tatau uma e atiina ae ma maua ai tekinolosi faaniukilia mo faamoemoega filemu," faitau se tala fou lomia i le Iranian Press TV upegatafa'ilagi.
E leai ni faamatalaga faapena o le a lava le mautinoa i le taʻitaʻiga a Isaraelu. Pe a va'aia e le lauga aloa'ia a Isaraelu o 'au fa'amata'u a le Hamas, e mafai e se tasi ona mafaufau i le atuatuvale o le nonofo fa'atasi ma se fitafita malosi a Iran. O le Palemia o Isaraelu Benjamin Netanyahu ma lana Minisita o le puipuiga o Ehud Barak o i latou ia e toʻalua na lagolagoina le 'pomu Iran ae leʻi tuai' finauga. Mafaufau i le auupega o loʻo i ai nei a Isaraelu o auupega faaniukilia, o le lesitalaina i le manatu o Isaraelu e sili ona taua i le taliaina e naʻo Isaraelu lava e iai le malosi e faʻaaoga ai WMD ma le poto.
O le mea e malie ai, na faʻaaogaina e le au ofisa le fonotaga faaletausaga a le puipuiga a Isaraelu i le Inter-Disciplinary Center i Herzilya e tele lava ina talanoaina le 'faʻafefea' ma le 'afea' e faʻalauiloa ai a latou osofaʻiga. O le Sui Palemia, Moshe Yaalon ua naunau e faapea "se tasi itu po o le isi...(le) mesianic-apocalyptic" Iranian galuega faaniukilia o le a taofia. O Yaalon o se lagolago malosi o le talitonuga e faapea o fale e leʻi faʻaaogaina a Iran e mafai moni lava ona ofi i pomu bunker-buster.
Ae ui i lea, o le faʻaaogaina o le tala a Iraq mo le faʻatusatusaga e tatau ona muta iinei. O le mea moni, e iai foʻi eseesega taua i le va o mataupu e lua. O Iran o se malosiaga fa'aitulagi tele, fa'afanua tele ma e le mafai ona 'i totonu' fa'apolokiki pe fetina'iina le tamaoaiga e aunoa ma le fa'atonuina o se tau maualuga mai vaega uma o lo'o a'afia ai. E leai se osofa'iga i le eleele e mafai, aua o lo'o faitaulia e le US ana tupe gau i Iraq ma o lo'o fa'aitiitia lana paketi a le militeri. Ua lava le taimi o Iran e mafaufau ai ma saunia mo mea leaga uma. O le naunau lautele o Amerika-Peretania-Sisifo e lesitala i se isi mafuaaga taua e maualalo i taimi uma. Ma o se gaioiga o taua e mafai ona faʻaumatia soʻo se foliga tumau o le mautu i totonu o se itulagi taua ma le tamaoaiga i le taimi o le paʻu o le lalolagi.
Pe afai e toe tupu mai le talafaasolopito, e na o le lē taulau ona tatou aʻoaʻoina o ana lesona tāua. Atonu ua nofosauni Isaraelu e faia na avanoa, ae aiseā e tatau ai i le isi vaega o le lalolagi?
- Ramzy Baroud (www.ramzybaroud.net) o se tusitala faʻasalalau faʻavaomalo ma le faatonu o PalestineChronicle.com. O lana tusi sili ona lata mai o lo'u Tama o se Saolotoga Fua: Tala Leai a Kasa (Pluto Press, Lonetona).
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo