O le asō, Tesema 18, 2012, o le fasefulu tausaga o le "pomu Kerisimasi" lauiloa a le Democratic Republic of Vietnam (DRV), faʻamaonia (ma le le saʻo) na taʻua i lena taimi e taʻitaʻi Amerika (ma le US media) o le "North. Vietnam." O le aso 27 o Ianuari, 2013 a sau, o le a atoa ai le fasefulu tausaga o le sainia o le Maliega Paris lea na faamuta ai le auai tuusao o Amerika i le taua; O le a ou i ai i Vietnam e matau ma auai i le faamanatuina o lena aso faamanatu. Ae o le asō ua oo i le taimi e manatua ai le pomu o le Kerisimasi na amata i lenei aso i le 1972.
Muamua, o se upu e uiga i le talaaga.
O le palota a le peresetene i le 1972, o se tuuga i le va o le sui tauva o le filemu Sen. George McGovern (D-S.D.) ma le Peresitene o loo i ai nei, Richard Nixon, o lē na faaauau ma faateleina le Taua a Vietnam i lona uluai fa tausaga i le tofi. Iā Aperila 30, 1970, na osofaʻia ai e le Iunaite Setete Cambodia. (Iā Me 4, e toʻafā tamaiti aʻoga na tetee i le osofaʻiga na fanaina e fitafita a le National Guard i le Kent State University.) Ia Fepuari 1971, na osofaʻia ai e le Iunaite Setete ia Laos. E oʻo atu i le tautoulu o le 1972, o feutanaiga e faʻamoemoe e faʻamutaina le taua na faia i Pale talu mai Ianuari 1969 (O le a tele aʻu tala e uiga i na feutagaiga i le masina a sau), ae foliga mai e leai se mea.
I le aoauli o le Aso Tofi, Oketopa 26 - 11 aso aʻo lumanaʻi le palota - na faia e le Faufautua mo le Puipuiga a le Atunuʻu Henry Kissinger (mulimuli ane o le Failautusi a le Setete) se fonotaga a le aufaasālalau i le White House e faʻasalalau ai se suiga i feutagaiga filemu. “Ua lata mai le filemu,” o le faaaliga lea a Kissinger. O le aso na sosoo ai, na avea na upu ma ulutala o le fuʻa i nusipepa uma i le Iunaite Setete: Ua latalata mai le filemu!
O le mea moni, o le faʻaaliga mataʻina a Kissinger, o le ætiology o le fuaitau - o loʻo faʻaaogaina lautele i aso nei - "Oketopa faateia." O se fa'ate'ia Oketopa o se fa'aaliga mata'ina o tala lelei mata'ina a'o le'i faia se palota. E le tatau foi ona pepelo le tala; ua na'o le fa'amatu'u fa'ata'atia ina ia fa'aaafia ai le palota o lo'o loma.
I le 1972, o le mea moni, e leʻi pepelo Kissinger. I le vaiaso na muamua atu, ia Oketopa 20, Kissinger ma le DRV negotiator Le Duc Tho na oʻo mai i se maliliega atoatoa i le faʻamutaina saʻo o le US i Vietnam, faʻataunuʻuina se taofi, ma aumaia ai le faʻasaʻolotoina o pagota uma o taua (POWs) i itu uma. Ma e le o se taimi vave foi, pe! I masina e oʻo atu i le palota, i le tali atu i le siʻitia o faʻamalosi mai le US filemu, e le itiiti ifo i le tolusefululima pili na tuʻuina atu i le Konekeresi e tetee i le taua. O nisi e le o noatia "lagona o le Fono Aoao" iugafono, ae o isi o le a vavae ese tupe mo le taua (o nisi, tele, poʻo tupe uma, e fuafua i le pili). I le aso 24 o Iulai, mo se faʻataʻitaʻiga, na faʻamaonia e le Senate le Teuteuga a Cooper-Brooke lea e ono faʻataunuʻuina atoa ai le faʻamavaeina o le US mai Vietnam e faafesuiai mo se mea e sili atu nai lo le DRV faʻamalolo Amerika POWs. I se fonotaga ma le Au Soofaatasi o le Aufaigaluega i lena tautoulu, Nixon - e faatatau i le tetee i taua i totonu o le malo ma i le Konekeresi - na faapea mai: "Ua tumau le US i le laasaga e tasi i luma o le leoleo, na o le misi o tupe tipi."
O le faʻauluina e pei o faiga faʻapolokiki i totonu o le atunuʻu, e ui i lea, e leʻi faʻalavelave Nixon ma Kissinger e faʻailoa i la matou paaga faʻaalia i le taua, le malo o Saigon ma lona Peresetene Nguyen Van Thieu, e uiga i le maliliega na ausia e Kissinger ma Tho. O lea na auina atu ai le sui o Kissinger, General Alexander Haig, i Saigon e faʻafefe Thieu ma taumafai e faʻamalosia o ia e lagolagoina le maliliega. Ae ui i lea, na iloa e Thieu (saʻo) e leʻo lagolagoina lana malo e tagata Vietnamese ma, a aunoa ma le lagolago a Amerika, o le a pa'ū lana malo. Na teena e Thieu le maliliega ma tuuina atu ia Haig se lisi umi o tagamea o ana (Thieu) tetee patino.
O le iʻuga, i le aso 20 o Novema, i le isi taimi na feiloaʻi ai Kissinger ma Tho i Pale, na avatu ai e Kissinger ia Tho se lisi o suiga e 69, suiga, ma suiga i le pepa o Oketopa 20, o mea uma na faʻamalieina Thieu. O le tulaga o le Iunaite Setete sa matua le mafai ona lagolagoina, ma Kissinger lava ia na ioeina le tele o ana faamaumauga. (Tausaga o le Maota Paepae, itulau 1459.)
O le au feutagai a le DRV, e malamalama lelei, na ita i le taufaasese a le Nixon Administration - ioe i se feagaiga filemu atoatoa ia Oketopa 20, naʻo le faʻafitia o le maliega i le masina mulimuli ane.
I le aso 24 o Novema, i Pale, Kissinger ma Haig na faamataʻuina le DRV i se faʻalavelave mataʻutia pe a le oʻo mai le DRV i le mulivae.
I le aso 16 o Tesema, na malepe atoatoa ai feutagaiga, ma i le aso 18 o Tesema, na amata ai e le Iunaite Setete lana pomu tele i nofoaga autu e lua o tagata lautele a le DRV, le laumua o Hanoi, ma le taulaga o Haiphong.
I le 12 aso o pomu o le Kerisimasi, e 200 B-52s na felelei i luga o le 700 vaega, ma o le au tau ma pomu laiti na felelei i luga o le 1,200 misiona faaopoopo. O na vaalele na paʻu i luga ole 20,000 tone o pomu. O B-52 na faʻaaogaina mo le "pomu kapeta" i aai e lua. "Kapeta pomu" e aofia ai le tele o vaalele, lele i le faʻatulagaina, tuʻuina i lalo faʻatusa "kapeta" o pomu e faʻamafola mea uma i totonu o le eria na pomu - pei o se kapeta o loʻo taoto i luga o le fola.
Sei o tatou tilotilo i le pomu o le Kerisimasi mai ni vaaiga eseese se tolu: tulafono, amio mama, ma le aoga.
O le auala pito sili ona faigofie e matamata ai i le pomu o le Kerisimasi o le tulafono. Pomu tagata lautele e soli tulafono faava o malo. O se solitulafono faasaga i tagata soifua.
Sa i ai se taimi na malamalama ai le Iunaite Setete i lenei mea. Ina ua uma le Taua Lona Lua a le Lalolagi, i faamasinoga tau solitulafono i Nuremberg, na faamasinoina ai e le Iunaite Setete, taʻusalaina, ma faasalaina i le oti Hermann Göring, le taʻitaʻi o le Luftwaffe a Siamani (Ea Fua) i le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi. (E ui lava na faasalaina Göring i le oti, ae e leʻi fasiotia o ia; i le afiafi o le taimi na faatulaga ai lona faasalaga, na kopi ai e Göring le tagata tautau e ala i le pule i le ola.) Aemaise lava, o le moliaga na molia ai Göring i le "faʻasaʻoina o tagata lautele mo le osofaʻiga ærial i taimi o taua. ” O le moliaga, e pei ona tupu, na tusia e se loia Amerika, Telford Taylor, o le na faaauau pea ona avea ma polofesa faaloia iloga i le Iunivesite o Columbia i Niu Ioka.
O le mea moni, ua tatou iloa uma o le tulafono ma le ola mama e le tutusa i taimi uma. Ae o le tulituliloaina o tagata lautele ma tagata lautele mo le pomuina o kapeta e le na o le sese faaletulafono; e sese foi le amio ma le amio. O le mea moni, o le toʻatele o tagata e le o le pacifists - tagata e le tetee i taua uma i lalo o tulaga uma - e malilie malie o le tulimataʻiina o tagata lautele mo pomu kapeta e leaga tele.
I le taimi o le pomu o le Kerisimasi, e pei foi o le taimi atoa o le taua, sa matua teena e le Iunaite Setete sa matou pomuina ni taulaiga faalemalo. O le pepelo lea. Na matou pomuina aʻoga, falemaʻi, ma nofoaga tutotonu o tagata lautele. O le mea moni, o le pomu kapeta e matua fetaui lelei lava i le tulituliloaina o tagata lautele oe, i le gagana faamiliteli, o loʻo i ai ni sini faʻaitiitia "malosi" nai lo nofoaga o le militeri.
Ina ia faia se tasi o faʻataʻitaʻiga faʻapitoa, i le taimi o le pomu o le Kerisimasi - i le aso 19 o Tesema ma le aso 22 o Tesema - B-52s na pomu ai le Falemai o Bach Mai i Hanoi. I le 1150 moega, o le Falemai o Bach Mai o le falemaʻi sili ona tele i le DRV. Sa matou matua faaleagaina pe faaleagaina le falemai atoa. E le o se fa'ata'ita'iga tu'ufua lea. O le Falemai o Bach Mai sa pomu muamua e le Iunaite Setete ia Iuni 27, 1972; le tele o isi falemaʻi i le DRV na faʻaumatia i le taimi o pomu Kerisimasi.
Ou te faʻaaogaina le Falemai o Bach Mai e fai ma aʻu faʻataʻitaʻiga mo mafuaaga e lua. Muamua, e leʻi umi talu ona lavea le falemaʻi i le taimi o le pomu o le Kerisimasi, na asia e Telford Taylor, le tagata na tusia le faʻasalaga Nuremberg o Hermann Göring. E pei ona taʻu atu e Polofesa Teila i le au tusitala Amerika mulimuli ane i se fonotaga a le au tusitala i Hong Kong, e leai ni sini a le militeri i soo se mea na vaaia mai le falemai. O le mafuaaga lona lua ou te taʻua ai le Falemai o Bach Mai ona o le fale na toe fausia mulimuli ane (sei vagana ai le tasi apaau na tuʻua e fai ma faʻamanatuga). O le vaega o le Ear Nose and Throat o le falema'i na toe fausia ma toe fa'aauupegaina i ni fesoasoani taua tele mai le United States Peace movement. O laʻu uō o Doug Hostetter, o lē sa tetee ona o lona lotofuatiaifo i le vaitaimi o Vietnam, sa galulue faatasi ma tagata lautele i Tam Ky, Vietnam, sa matuā aafia i lenā gaoioiga suʻesuʻe tupe.
Na tali atu ma le malosi le vaega o le filemu i le pomu o le Kerisimasi, ma na oso ai solo tetee i le atunuu atoa. Inei i Providence, sa ou fesoasoani e faatulaga se “Faapotopotoga Faalelotu mo le Filemu” i le Grace Episcopal Church i le taulaga o Providence. E valu selau tagata na faatumulia le ekalesia i le malosi. O Bill Anthony, le toeaina matua i le Grace Church, na ia faapea mai o le taimi muamua lea i lana galuega umi na ia vaaia ai le tumu o lena lotu. [O se ata o le mea na tupu o loʻo faʻaalia i le itulau 137 o laʻu tusi, Felon mo le Filemu; o le faamatalaga e faitauina, i se vaega, “O lenei ata o loo faaalia ai le anarchist radical matautia Noam Chomsky (lua mai le taumatau) i totonu o le ekalesia, o usuina se viiga a o tu i le va o se epikopo ma se failotu.”] Na vave ona tali atu le Konekeresi i le filemu. Ia Ianuari 2, na siitia ai le Maota e tipi ese tupe mo le taua, ma ia Ianuari 4, na faia ai e le Senate. O Nixon ma Kissinger o loʻo faʻapipiʻiina i totonu.
Masalo o le auala sili ona faanoanoa o tagata uma e matamata ai i le pomu o le Kerisimasi e mai le vaaiga aoga. O le manatu aloaʻia (o lona uiga, le malo o Amerika) o le pomu na galue e maua ai se maliega filemu. I se tusi faalilolilo o Ianuari (1973) mai ia Peresitene Nixon i lona taitai sili o le aufaigaluega Bob Haldeman (o le na mulimuli ane alu i le falepuipui mo le pepelo ma le faalavelaveina o le faamasinoga tonu i le Watergate), na tusia ai e Nixon, "Na o le malosi o le gaioiga na matou ia Tesema na mafai ai ona matou faatalitonuina le fili e tatau ona nofoia le fili ma aua le faia se tulaga lamatia o le faatali mo le Konekeresi e tuuina atu ia i latou se mea e sili atu. . . .” O le Sui Usufono o le Palemene o Peretania ma le Minisita o le Puipuiga o Jonathan Aitken, i lana tala faasolopito faitioina o Nixon, na taʻua ai le pomu o le Kerisimasi o se "mea e manaʻomia." Na tusia e Pierre Asselin lana faʻasalalauga faʻapitoa i luga o le faagasologa e oʻo atu ai i le Maliega Paris, ma mulimuli ane toe iloiloina le faʻasalalauga ma lolomiina o se tusi. Ua faapea mai Asselin “o le pomu ia Tesema na faamaonia le aogā i le faatagaina o le faamaeaina o se maliega . . . i luga o tuutuuga e faamalieina ai le pulega a Nixon."
O lenei manatu fa'asoa lautele e le moni. O le mea moni, o aiaiga ma aiaiga o le Maliega moni a Paris na sainia i le aso 27 o Ianuari, 1973, e matua tutusa lava ma le lomiga o Oketopa 20, 1972 i vaega taua uma.
Mo se faʻataʻitaʻiga, i le lomiga o Oketopa, Mataupu I, Mataupu 1 e faitauina atoa: "E faʻaaloalogia e le Iunaite Setete le tutoʻatasi, le pule silisili ese, lotogatasi, ma le amio sa'o faaitulagi o Viet-Nam e pei ona aloaia e le 1954 Geneva Agreements on Viet-Nam.” [Faaopoopo le faamamafa.] O tusitusiga i le lomiga o Ianuari e tutusa.
O le isi vaega taua o le Maliega a Paris o loʻo i totonu o le Mataupu II, Vaega 3, vaega laiti (b), lea e tuʻuina atu ai se taofiga i le itu i saute o Vietnam, e le pei o le 1954 Geneva Agreement, lea na tuʻuina atu ai le toe faʻatulagaina o malosiaga i matu ma saute o le 17th. tutusa. I le lomiga o Oketopa, e faitauina lenei, "O le au faʻaauupegaina a vaega e lua a Vietnamese i Saute o le a tumau pea." O tusitusiga i le lomiga Ianuari e tutusa.
Ma o lea e alu ai, vaega mo le vaega. O le maliliega ia Ianuari e tutusa ma le lomiga o Oketopa e taua uma - i le tele o tulaga e oʻo lava i faailoga. O le mea moni e sili ona faanoanoa, o le pomu o le Kerisimasi sa le "manaomia" i soo se auala e faia ai se faaiuga.
Talu ai o le faʻataʻitaʻiga o Oketopa ma le maliliega ia Ianuari e tutusa lava, na o le pau lava le faamoemoega o le pomu Kerisimasi o le faʻaleagaina lea o le tamaoaiga o le DRV ma taumafai ai e faʻatau sina taimi faaopoopo mo le malo o Amerika i Saigon.
O aso nei, Tesema 18, tatou te manatua ai ma le faanoanoa nei mea na tutupu - o le pomuina o falemaʻi ma aʻoga, o le tulimataʻiina o tagata lautele, ma pepelo na o mai faatasi ma nei solitulafono faasaga i tagata soifua. O le masina a sau, o le a ou i ai i Vietnam e faamanatu le sainia o le Paris Agreement, ma (ou te faʻamoemoe) o le a faʻanoanoa le faanoanoa. E pei ona fai mai Ho Chi Minh i lana solo i le falepuipui, “After Sorrow”:
E suia mea uma, o le uili
o le tulafono e liliu e aunoa ma se malolo
A uma le timu, lelei le tau . . .
O le a se mea e sili atu ona masani?
A mavae le faanoanoa e oo mai le fiafia.
Jerry Elmer o le tusitala o le Felon mo le Filemu: O le Faamanatuga o le Vietnam-Era Draft Resister. Ua lomia le tusi i Vietnam e pei o Toi ph?m vì hòa bìng, e Th? Gi?i Publishing House i Hanoi, lea e aumaia ai le lomiga lona tolu o le tusi ia Ianuari i le 40 tausaga o le sainia o le Maliega Paris.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo