E limasefulu maila i saute sisifo o Sate Leki
Aai, i le fatu o Tooele (pronoun too-ELL-ah) County,
le Tooele Chemical Agent Disposal Facility (TOCDF).
na amata ona susunuina le 42 pasene o vailaʻau a le atunuu
fa'aputuga. O lo'o i luga o le 27 eka o le toafa gaoa, o le $650
miliona fale fale e tusa ma le 15,000 tone o le lalolagi
le tele o auupega fa'ama'i mata'utia-e aofia ai vaila'au neura GB
ma le VX, vailaʻau faʻafefe, ma se faʻaputuga o pomu, maina,
sima taamilo, ma roketi. E oʻo mai i le taimi nei, ua faʻaumatia e le TOCDF le 253
Tone containers o GB ma 11,592 rockets o loʻo iai 506,749
pauna o le nerve agent. O se matau'a tasi o le sooupu e mafai ona fasiotia se
tagata; e tusa ai ma nisi o fuafuaga, o se liki tele i totonu o le
o le atemosifia o le a fasiotia ai le tasi i le 10 tagata i totonu ole 40-maila
radius.O le Wellesley, le puipuiga a le MA
konekarate, EG&G Defense Materials, Inc., na fa'afaigaluegaina e
le Vaegaau e vaavaaia galuega i le fale, o le muamua
agalelei i le konetineta US Afai e alu mea uma e tusa ai ma le fuafuaga,
o auupega matautia o le a susunuina i le 2004. Talu ai
na alu i luga ole laiga ia Aukuso 1996, peita'i, ua afaina le TOCDF
e ala i faafitauli.E fitu tapunia i totonu
o le valu masina talu ai, e foliga mai ona o le faaletonu
mea faigaluega, ta'e sima ma faamama liki. I le lua
i tulaga eseese, na maua ai le nerve agent i vaega
e tatau ona "mama" pe leai se sui. O le Ami
fai mai e leai se liki na tupu, po'o totonu ole la'au
po o totonu o le siosiomaga. E ui o ofisa o le Ami ma le EG&G
fa'ate'aina ia fa'alavelave e pei o se masani, o ia fa'afitauli e le o
o le fale—e le, faateleina, le
o tagata lautele—na'o le popolega.E toalua sa faigaluega muamua a
EG&G—sa avea muamua ma pule o le saogalemu Steven W. Jones ma sa avea muamua
pule sili Gary M. Millar—ua avea
fa'asalalau, fa'alaua'itele fa'alaua'itele le tele o tulaga lamatia o le saogalemu
i totonu o le fale. Jones, 46, ose saogalemu fa'amaonia
fa'apolofesa ma sili atu i le 20 tausaga le poto masani i totonu ma
i fafo atu o le militeli, sa faafaigaluegaina ia Iuni 1994. O lana galuega o le
vaavaaia le suiga o le fale mai le fausiaina i
fa'agaioiga. I le tolu masina mulimuli ane, na tuli ese ai Jones—ona,
na ia fai mai, na ia lagaina mataupu saogalemu e leai se tasi na manao e talanoaina."Ina ua ou taunuu i le fale, o aʻu
faʻamoemoe e maua i se tulaga maualuga, "o le tala lea a Jones,
o lo'o fa'atautaia nei se faleoloa masini i le itumalo o Iuta. "Ae o aʻu
faia se suetusi i totonu ma maua moni lava le faitau afe o
faaletonu. Semanu e faaletonu toetoe lava o mea uma
asiasiga, tuulima i lalo."Fai mai Jones na mulimuli ane talosagaina o ia
saini i luga o se isi suetusi tuto'atasi na matauina le silia ma le 2,000
faaletonu o le mamanu. E silia ma le 100 o na faafitauli, fai mai Jones,
na fa'avasegaina o "le lata mai ma mala."
Ina ua ia musu e faʻatagaina le lipoti, na tulia Jones e
EG&G, o le na taʻua eseesega i filosofia pulega e pei
le mafuaaga o le faamutaina.“O le tele o ana tu’ua’iga
faʻafitia," o le tala lea a Skip Hayes, o le soʻoupu i luga ole laiga mo
EG&G. "Sa i ai le tele o suʻesuʻega na faia
na faia e konekarate tuto'atasi—na latou mauaina le fale a Jones
e leʻi ogaoga mataupu."Ae o loʻo faʻatali pea Jones
tagi fa'alilolilo, faila i le Matagaluega a le Iunaite Setete o
Leipa, atonu e i ai se lagolago. Gary M. Millar, e 22 tausaga
tagata faigaluega a le EG&G, sa avea ma pule sili o le TOCDF mai
Iuni 1995 seia oo ia Oketopa 1996. I lena taimi, o Millar
fa'ate'aina. I ni nai vaiaso mulimuli ane, sa ia tusi atu ai se tusi e 12 itulau i
Fred Parks, le peresitene talu ai nei a EG&G ma
ofisa pule sili.O le fa'amanatu a Millar o lo'o finau mai ai
"O gaioiga faʻafoe o le EG&G o loʻo iai nei e masani lava o le
pulega sinia ile Three Mile Island a'o le'i o latou faaniukilia
faʻalavelave poʻo le NASA aʻo leʻi faʻalavelave le Challenger."
Fai mai o le "aganuu saogalemu sa matua'i
leai" i le laau, na faaiu ai Millar, "O le TOCDF
e le mafai ona fa'agaioiina saogalemu i se taimi umi e
EG&G fa'atasi ai ma le poto masani a le aufaigaluega a le pulega ma
'mafaufauga.' Afai o nei mataupu e le mafai ona foia,
se isi TMI po'o Challenger ituaiga o fa'alavelave i TOCDF e mafai
tupu."I le amataga o lenei tausaga Millar, o le sa
i luga o le totogi ina ua ia tusia le tusi, faʻamautu lana
faitioga ma le EG&G mo tuutuuga e lei faailoaina. Tagata tetee
fautua mai o se maliliega e aua le talanoa atonu o se vaega o le fefaʻatauaiga mo
Millar, e leʻi talanoa i le au lomitusi. Millar's
loia, Roger Hoole, teena le tagi."O la'u tagata fa'atau o le a tumau a
molimau ma fa'aauau pea ona ta'u le mea moni," o le tala lea a Hoole.
"O lona tulaga o loʻo faʻafeiloaʻi e le laau le saogalemu
mana'oga ma e saogalemu e fa'agaioi—ae e le'o i totonu
maliliega atoatoa ma le fe'au o nisi taimi e momoli mai e le
konekarate puipuiga."Bob Lockwood, fofoga fetalai mo
O le Senate o Iuta Orrin Hatch (R), o le tala lea a Millar
o tagi o lo'o manatu mamafa i ai-ma e ono o'o atu ai
a'afiaga mo le sa avea ma pule sili. "O Mila
o le a suʻesuʻeina faitioga," o le tala lea a Lockwood mai ia te ia
Washington, DC ofisa. “Ua lelei le tipiina o mataupu tau le tagi
ma le leaga—i lenei tulaga, o le mea mulimuli. Afai o lana
o tagi ua maua e fa'amaonia, matou te mana'o e foliga mai
na molia ai o ia i lona le faailoaina o faafitauli i le
tulaga muamua.""E foliga mai e matua tele lava
masani ma tagata e iai faʻafitauli ile EG&G e fai atu
o loʻo i ai faʻafitauli saogalemu," o le tala lea a le failauga o Hayes.Ae o tagata faitio i fafo o le vailaʻau
fale lafoai e tumau pea le masalosalo. “Ou te le lagona
pei ua taʻu mai ia i matou le mea moni," o le tala lea a Lisa
Puchner, o se tusitala ma se tina o se fanau e toavalu e nofo i Sate
Vaituloto Aai. Ua faatulagaina e Puchner se tetee e 125 sui auai
vaega, Families Against Incinerator Risk (FAIR), o latou autu
popolega o le soifua maloloina oa latou fanau. "O le matou pito sili
O le fefe o le filifili meaai, "o le tala lea a Puchner, 42, o Iuta
tagatanuu. "Matou te fefefe o le a avea le sui tulaga maualalo
fa'alotoifale ma a'afia ai le puipuiga oa tatou fanau ma
faiga fanau."E le na o sui auai o le FAIR
o latou popolega. I le masina o Mati, o le Vaega Galulue o Auupega Faʻamataʻu
(CWWG), Sierra Club, ma Vietnam Veterans of America
Na lafo e Foundation le latou poloaiga lona lua i luma o le faamasinoga feterale. A
na teena le poloaiga muamua ia Me talu ai. O vaega
mana'o le Ami e taofi le mu i Tooele a'o le
o lo'o su'esu'e e le malo isi auala e fa'amū ai.Ua tuʻuina atu e Clinton le $ 40 miliona i
su'esu'e nei "tekonolosi isi." O le
Na teena foi le poloaiga ia Mati. “I le 1982,
o le susunuina o le ituaiga sili lea o tekinolosi," o le tala lea
O le sooupu a le CWWG Craig Williams. “Sa le saogalemu i lena taimi
ma ua le saogalemu nei. E iai auala e fa'aumatia ai vaila'au
o auupega e le tuʻuina atu otaota oona i le ea."Sa faasino atu Viliamu i le
tekonolosi e le fa'amu e ta'ua o le a
"tapuni-fa'ailoga" faiga, lea e fa'aumatia ai
o vaila'au e tupu atoa i totonu o se faiga o lo'o iai. Viliamu
fai mai e tusa lava pe i se tulaga "le fiafia", emissions
o le a le tatalaina i le siosiomaga. I le TOCDF,
O mea fa'amumu e ui atu i le tele o filiga kaponi
a'o le'i tu'uina atu i fafo mai fa'aputuga i totonu o le si'osi'omaga.
E tusa ai ma le au ofisa o le fale, o le isi mea
tekinolosi, e ui ina taua ia latou lava aia, e le mafai
fa'amae'a lelei le poloketi o lo'o iai.“O isi tekonolosi e a
mea o le lumanaʻi, ae le o le taimi nei," o le tala lea
EG&G's Hayes. "E mafai ona faʻaaogaina i se tulaga faʻapitoa
nofoaga e leai ni mea pāpā pe na'o le tasi le ituaiga
sooupu. I lenei nofoaga, o loʻo i ai auupega fefiloi. O le
e le mafai ona fa'aumatia vaila'au
atoa, ina ia i ai se sui e totoe. E leai se fofo
i fafo."Ole tele ole TOCDF
fai mai le au tetee latou te lagolagoina le faaleagaina o le faaputuga.
Ae latou te faʻamauina o faʻafitauli o lenei fale o loʻo aʻafia i totonu
o se uiga fa'aletonu i le saogalemu. Latou te faasino i le EG&G's
"cost-plus" konekarate ma le Ami, lea e
e maua e le konekarate ni fa'amalosiaga tau tupe e tumau ai pe i luma
o le faasologa. E ui lava na ia ioeina o se tuai i le taimi faatulagaina
o le a maua ai se toesega tau tupe mo le kamupani,
EG&G's Hayes na te'ena le konekarate e afaina ai le saogalemu.
"O le konekarate ua taʻua ma le le faʻamaonia o le saogalemu
o le faamuamua numera tasi," o le tala lea a Hayes. "Matou te faia a matou
tupe mama e faavae i luga o lo tatou gafatia e ausia ai ni mea mautinoa
manaoga."Dennis Downs o le faatonu o le
Vaega o Iuta o otaota ma'ale'ale ma mata'utia. Na ia fai mai le setete
ua faamalieina i le faatinoga o le fale. “O matou
e iai la tatou lava lala sooupu e vaavaaia le tulafono
e toetoe lava i taimi uma. Afai e i ai ni o tatou popolega, tatou te le faia
fa'aauau pea ona fa'ataga. Seia i ai tuusao
fa'amaoniga o le a saofagā i se fa'amata'u tu'usa'o ile soifua maloloina,
matou te talitonu o loʻo faʻaogaina saogalemu le fale gaosimea."Ole faatinoga ole TOCDF atonu ole
faapitoa le fiafia i le Ami aua o lona manuia e faalagolago
le lumana'i o isi nofoaga e fa'amu ai afi.
Alabama, Oregon, ma Alaska o isi nofoaga e ono iai.
Faaalia e Viliamu, o i latou ia ua mafua ai ona faapea le Ami
atugaluga e foliga saogalemu le TOCDF. “O lo’o iai Tooele
su'esu'e ona o isi nofoaga fa'aleagaina o lo'o fa'atatau i ai
pe faapefea ona aoga lenei mea," o le tala lea a Viliamu. "Afai o Tooele
e i'uvale, latou te le fausia se isi mea. O matou o le guinea
puaa."E leai, fai mai nisi o tagata o
Tooele, e foliga mai e le o fa'alavelave i lo latou tulaga lamatia
tuaoi. O Tooele o Teresa Jones, 38 tausaga, sa faigaluega mo le 4 tausaga
i le fale i le taimi o lona fausiaina. E ui na ia maua
fa'ate'a ina ua amata ona fa'agaioi, e manatu maualuga Jones i le
fale. “E tasi lava le itu ou te iloa o se tagata faigaluega a le malo
o lena saogalemu e numera tasi," o le tala lea a Jones. "Ou te manatu
o popolega o le saogalemu o loʻo faʻaaogaina, faʻateleina-i tatou
semanu e vaaia ni suiga tetele pe ana i ai se mea sese.
Matou te le o fa'aalia i se mea mai le
laau."E lē o se mea e faateʻia ai na faalogona
mai tagata o loʻo nonofo i lenei taulaga faʻavavevave e toetoe lava 36,000.
Palota se tasi o le 50 boom taulaga o le Iunaite Setete e tupe
tusiata i le 1996, ua faamoemoe e maua e Tooele se
faitau aofa'i e silia ma le 50,000 i le tausaga 2000. O le
tete'e fa'atasi a nu'u ma fa'alagolago i ai
o lo'o manino le malo feterale: fa'amau fa'ama'i fa'aleaga le
malo ma ana faaupuga e pei o le "Re-elect Nobody"; i
i le faaiuga o le tausaga talu ai, na filifilia ai e le afioaga se sui tauva mo
Komesina o le Itumalo o Tooele e lagolagoina le aumaia o vailaau
auupega mai isi setete e faʻaumatia iinei.“O Tooele o le nu’u lea,
i tala faasolopito, e feso'ota'i ma le tamaoaiga i le militeri
galuega," o le tala lea a Viliamu. "E i ai se eseesega
i le va o mea e fai mai ai tagata lautele ma mea moni
lagona."A'o fa'aauau pea ona susunuina e le TOCDF le
fa'aputuga, tagata e pei o FAIR's Puchner o le a fa'aauau pea
tau faasaga i mea o loʻo i ai nei o faʻamataʻu le vaaia.
“O a’u o se matua popole lava e mana’o i lana fanau
tuputupu ae ma le soifua maloloina," o le tala lea a Puchner. "Ou te le manao
Silkwood e tupu iinei."