S
o
Jimmy Carter ma James Baker o loʻo nonofo i le laulau ma amata Carter
talanoa e uiga i le faiga palota matautia o le 2000 i Florida-o
e foliga mai o le amataga o se tala malie, a ea? E moni lava
le amataga o le fonotaga muamua a le Baker-Carter Commission i luga
Toefuataiga Faiga Palota a le Feterale i Uosigitone, DC, ia Aperila 18. E le'i faia e Baker
tele le mitamita e uiga i lana matafaioi i Florida. O le mea moni, sa tele atu
nai lo le tasi taimi i le taimi o le fonotaga lea sa maitauina e Baker
filemu
le
fesili autu i mafaufau o le toatele o tagata sa ou talanoa i ai i le fonotaga
ma fafo o le: “O le a le mea ua fai e James Baker i se komisi
e toe fuatai ai faiga palota?” Na saunoa le Peresitene muamua o Carter e sili atu nai lo
i le taimi na avea ai Baker ma ana filifiliga muamua e avea ma taitaifono o le komisi
ma o lana Republican lona lua e sili ona fiafia i ai (lua ia Gerald Ford).
Sa galulue faatasi Carter ma Baker i le mataituina o palota i totonu
Nicaragua. Fai mai Baker na faʻamalosia o ia e auai e le Peresetene
Bush ma ta'ita'i o le vaega a le Republican.
se
talaaga i le fausiaina o lenei komisi odd-couple e mafai ona
maua i Brad Blog, lea e lipotia ai o se vaega e taʻua o Amerika
Center for Voting Rights na aliali mai e aunoa ma se mea i le aso 17 o Mati, sa
na o le pau lea o le faalapotopotoga o aia tatau e molimau i le komiti a le US House
fofogaina o le palota 2004 ia Mati 21, ma viia le Baker-Carter
Komisi i le aso 24 o Mati i ni nai minute talu ona faʻalauiloa lona faʻavae
na faateia ai vaega moni o aia tatau. ACVR, pei o Brad Blog
lipoti, na faia e Jim Dyke, le faatonu o fesootaiga mo
le Republican National Committee (RNC) ma Mark F. Hearne, le
taitai National Counsel for Bush/Cheney '04 Inc. Le vaega
tulaga lafoga o le 501c3, lea e manaʻomia ai ana gaoioiga e le faʻaituau,
ma e lei ta'ua lava e lona sui i molimau a le konekeresi
lona sootaga ma le RNC ma Bush/Cheney.
ia
o lo'o a'afia i mataupu o aia tatau e iloa ai, e le pei o le ta'ita'ifono a le Republican
faamasinoga i Uosigitone, faamasinoga na faia i Ohio i masina na sosoo ai
O le palota o le tausaga ua mavae na aofia ai le tele o manatu ma taunuuga
i se lipoti e 102-itulau i faiga taufaasese o faiga palota i lea setete. Le avetaavale
malosi i tua atu o na faamasinoga ma le luʻi ia Ianuari mulimuli ane
i le Ohio i'uga i le Konekeresi sa fa'avasegaina sui Democratic o
le Komiti o Faamasinoga a le Maota John Conyers.
O lea
o le fesili lona lua i mafaufau o le toatele o tagata i le Aso Gafua: “Aisea
e le o le Congressperson Conyers na molimau i lenei fonotaga?
O le tali puupuu e le faatagaina e le Komisi o ia e faia
o lea. O se tusi na auina atu e Conyers ia Carter ia Aperila 11 e tatau ona lafoai
sina malamalama pe aisea. I lenei tusi, e lua mea e faia e Conyers
e le'i faia e ni failauga i le Aso Gafua. Na te fesiligia le aofia ai
o Baker i luga o le komisi ma na ia fesiligia le aoga o le
fa'ai'uga aloa'ia i le palota a Bush-Kerry.
O le mea lena
tauagavale. O se komisi o le toe fuata'iga o faiga palota ua faia i le taimi nei
o le ita o tagata lautele i se faiga-palota, ina ua mavae le luitau iloga
i le Congress of the Ohio i'uga, ae leai se failauga e tasi i le Aso Gafua
O le fono na laga ai le fesili pe o galue le faiga palota
lelei e fa'ai'u ai na manumalo Bush i le palota 2004.
Aso Gafua
e le'i ta'ua le fono o se fa'asalalauga fa'alaua'itele ma sa fa'apea fo'i tagata lautele
le valaaulia. Na faafofoga le 21 sui o le komisi i folasaga mai
12 failauga i luga o 3 panels, ona feiloai faalilolilo mo se itula, pose
mo se ata, ma faia se fonotaga a le au tusitala lea na faia ai e Carter ma Baker
e fa fesili mai le au faasalalau. I le fonotaga a le au tusitala Carter
na valoia le mea e ono faia e le Komisi i lana lipoti, ua fuafuaina
Setema, i le maea ai o se fonotaga Iuni 30 i le Baker Institute i
Iunivesite Rice. Le valo'aga sili ona mautinoa, fa'apea fo'i ma le tele
faamalosiau, o se tasi na faia e Carter i le tele o taimi. “Atonu tatou
lelei tele,” o lana tala lea, “fautuaina faiga palota faaeletonika
ma se auala pepa.” E sili atu ma le tasi, na faamatalaina e Carter le mea
ua ia mafaufau mo se auala pepa. I atunuu eseese o le
Ua mataituina e Carter Center faiga palota, na ia fai mai ai, e palota tagata i se
masini faaeletonika, lea e lolomi se pepa palota, lea e le tagata palota
e mafai ona siaki ona tuu lea i totonu o se pusa palota. E mafai ona siaki fa'afuase'i
fa'amaonia se numera sa'o fa'aeletonika e ala i le fa'atusatusa i le pepa
faitau. "E leai soʻu feeseeseaiga," o le tala lea a Baker e uiga i lenei talosaga.
pepa
o palota sa avea ma manaoga maualuga o le tele o fa'alapotopotoga o lo'o sailia
e toe fuata'i faiga palota a Amerika. I le fonotaga i le Aso Gafua o le manaoga lea
faaleo mai e David Dill, polofesa o Saienisi Faakomepiuta i Stanford
Iunivesite ma na faavaeina le VerifiedVoting.org. Le failautusi a le malo
o Kansas, Ron Thornburgh, na finau faasaga i palota pepa, ae le ona
na ia fai mai e mafai e masini faaeletonika ona maua le faatuatuaina i latou
lava-e leai se tasi na fai mai lena mea-ae ona o nisi mea fou, e leʻi mafaufauina,
atonu e iai se aso e mafai ai e tekinolosi ona faia ma ona o tagata le atoatoa
sili i masini faaeletonika.
Carter
faailoa mai e mafai lava ona suia le tulafono pe a suia tekinolosi
ma o lena leo e mafai ona faaopoopo i masini e fesoasoani ai i tagata le atoatoa.
O le mea moni, e foliga mai e matua mafai lava ona fai masini ma palota
nofoaga e sili atu le faauo i tagata e le atoatoa le malosi ao gaosia se aoga
ala pepa. Suiga, e pei o le fa'aopoopoina o nofoa fa'ata'avalevale, paka,
tagata faigaluega aoaoina, ma le fa'afouina o fa'amaumauga o tagata palota ma fa'amaumauga mai le Medicaid
ofisa, aua le feteenai ma le manaomia o se auala pepa.
In
amataga o Aperila, Progressive Democrats o Amerika ma se tuufaatasiga o
isi fa'alapotopotoga na tu'uina atu se lisi o fautuaga mo le
Komisi e fautuaina:
-
faavae
aia tatau e palota ai mo tagatanuu uma, e aunoa ma se tuusaunoaga -
Palota pepa
e avea ma faamaumauga aloaia o palota uma na faia -
puna Open
fa'ailoga mo masini uma e fa'aoga e faitau ma/po'o fa'avasega palota
-
tutoatasi
au'ili'ili o masini palota uma polokalame ma meafaigaluega a'o le'i ma
pe a uma le palota -
Malo tu'ufa'atasi
tulaga mo faiga palota a le atunuu -
Leai se masini palota
fa'auluuluga a le kamupani po'o le 'aufaigaluega i galuega fa'alauiloa mo
soo se sui faatu -
Su'etusi fa'afuase'i
o le 10 pasene o palota -
10-aso vaitaimi
mo le palota -
Aso palota
faamauina -
Faailoga tagata palota
i so'o se fa'ailoga aloa'ia -
tutoatasi
pulega le faaituau ma le matauina o le tele o vaega o
faiga palota -
Aia tatau a le palota
toe fa'afo'i atu i tagata solitulafono -
Leai se komepiuta
feso'ota'iga o masini palota -
Fa'atupe fa'alaua'itele
palota mo ofisa feterale ma avanoa saoloto i luga ole ea lautele
i sui tauva uma -
Faiga palota
avanoa i tulafono ma avanoa i felafolafoaiga mo sui faatutu uma ma pati
-
Aso malolo feterale
mo faiga palota a le atunuu -
Fa'agata Fa'afuase'i
Palota ma Sui Fa'atatau -
Puipuiga tutusa
mo aia tatau i le atunuu atoa -
Faʻateleina
ma le toe fa'atagaina o le Tulafono o Aia Tatau a Palota
le
muamua o nei mea na talanoaina e se talosaga mai le Congressperson
Jesse Jackson Jr. mo se teuteuga o le Faavae, ae e leai
na taʻua foi i le fonotaga a Baker-Carter. E lei talanoaina foi i
o mea uma na fa'atonuina o kamupani masini palota po'o tagata faigaluega.
auai i galuega faalauiloa. E tele isi mea na taʻua
na'o le pasi pe leai lava. Faatasi ai ma i latou e le o taua
o fa'atupega a tagata lautele o faiga palota, avanoa i luga ole ea, avanoa palota,
avanoa felafolafoaiga mo sui tauva, palota fa'ato'atoa vave, ma fa'atatau
suitulaga. E sili atu ma le toatasi le failauga na laga le fesili pe aisea
sili atu i le 40 pasene o tagata Amerika e masani ona le palota. Na sii a'e i latou taitoatasi
ose mealilo ma e leai ni manatu e fa'amatalaina ai.
A
tusitala mai Scripps Howard i le faaiuga o le fonotaga a le au tusitala
laga ai ni fesili se lua ua le amanaiaina. Sa ia fesili
pe mafai e le Komisi ona tagai i le avanoa e faatapulaa ai
fa'asalalauga fa'aupuga i aso a'o lumana'i le faigapalota ma le tu'uina atu
taimi avanoa ea. Na tali Carter o le Iunaite Setete ua le manuia tulaga faatonuina
e mana'omia e le Carter Center isi atunu'u, ae le na'o
o le Iunaite Setete e leai ni faiga palota a le atunuu, ae faapea foi ona
e le maua fua e lenei atunuu sui tauva i le
talafou talafou. Ae, fai mai Carter, o fesili na laga e faasino i mataupu
lea e pule ai setete, ae le o le malo feterale—a
tagi e le'i ofoina mai e Carter se fa'amaoniga.
le
O le taeao o le Aso Gafua muamua na ta'ua o le “Palota ma le HAVA:
Tulaga o iai nei.” O le HAVA o le acronym mo le Fesoasoani Amerika Vote
Act, o le tulafono na sau mai nisi, ae le o mea uma, o le Carter-Ford
fautuaga ina ua mae'a le palota 2000, ma e le'i faia
fa'atupeina atoa e le Konekeresi. O le vaega muamua e aofia ai Gracia Hillman,
taitaifono o le US Election Assistance Commission, lea na faavaeina
e vaavaaia le faatinoga o le HAVA, ma Kay Maxwell, Peresitene
o le Liki a Tamaitai Palota. Maxwell fautuaina e le manaʻomia
se auala pepa, ae "tulaga faʻatinoga," e manaʻomia
fa'amautu palota, nai lo "tulaga mamanu," ta'u
tagata i le auala e faia ai. Na manatu Maxwell o le a afaina ai
sui le HAVA a o faatino pea, o se faamatalaga e faapea
Fai mai le sui o le Komisi Tom Daschle na ia lagolagoina. Na foliga mai Hillman
ia talitonu ua lelei mea uma.
le
ni tagata se to'alua i luga o le laulau muamua a latou talosaga sa sili ona tautala sa'o
i atugaluga o tagatanuu o Chellie Pingree ma Henry Brady.
Na faamatalaina e Chellie Pingree, le peresitene o le Common Cause, faafitauli na fetaiaʻi
i le 2004, e aofia ai tagata o loʻo faʻatali i le laina mo itula, faʻaletonu
masini, mana'oga fa'apitoa mo le fa'ailoaina, tapeina o tagata
mai lola, ma talosaga e le'i fa'ataunu'uina mo palota e toesea. “O nei
e ogaoga e pei o le tautau o chads,” o lana tala lea ma fesili atu i le
O le palota o le 2004 e le faamasinoina i le na'o le faaiuga
o le faamasinoga. Ua fautuaina e Pingree:
-
fa'amama pa puipui
i le palota -
mana'omia uma
masini e maua ai se pepa palota e mafai ona fa'amaonia e tagata palota -
saunia lelei
aoaoga i tagata faigaluega palota -
faia tumau
tautinoga feterale ma le setete, ae le o faiga palota feterale -
faalogo i
le toatele o tagata palota popole i le atunuu
Henry
Brady, polofesa o Political Science and Public Policy i le Iunivesite
o Kalefonia, Berkeley, na lagolagoina se fautuaga mai le Carter-Ford
Komisi e le'i fa'atinoina, o le fa'atupuina lea o se atunu'u
aso malolo mo le aso palota. Na ia fautuaina foi le manaoga o le HAVA
o faiga fa'amauina o tagata palota i setete ta'itasi ia Ianuari
2006 na foliga mai e le mafai ona faʻafeiloaʻi e le tele o setete. Ana faapea
feiloai, na ia fai mai ai, e le o manino latou te faatagaina fesootaiga i le va
itumalo ma sa manino lava latou te le faatagaina lena mea i le va o setete.
Na faatu mai e Brady e faapea o faamaumauga o tagata palota faamauina i setete uma
mafai ona maua i le taimi tonu i le pitonuu, o lona uiga
fa'ate'aina o palota lē tumau ma fa'ataga le lesitalaina o aso palota.
"E mafai ona matou siakiina faʻamaumauga i fefaʻatauaiga i teugatupe," o lana tala lea.
“E leai se mafuaaga e le mafai ai ona tatou faia i le palota.”
le
vaega lona lua na feagai ma le "Access and Integrity." Muamua
O le failauga o Barbara Arnwine, le pule sili o le Loia.
Komiti mo Aia Tatau a Tagata. Sa galue o ia i le Puipuiga o Faiga Palota
coalition lea, na ia fai mai ai, na maua 110,000 telefoni i lana hotline
i le aso palota na o ia ma sa ia tusia 43,000 lipoti o faalavelave.
O i latou nei, na ia fai mai ai, na latou faamatalaina se tala e matua ese lava mai le tala i le tusi
ala o faasalalauga. Na faamatalaina e Arnwine mataupu o palota e leʻi tatalaina pe tatalaina
tuai pe tapuni vave, lu'i fa'ailoga tagata, palota e le'i a'oa'oina
ofisa, itiiti lava masini palota, ma le le mafai ona tuuina atu fesoasoani
i e le atoatoa po'o i latou o lo'o mana'omia se fesoasoani tau gagana. Sa ia fautuaina
su'esu'e manatu o le lesitalaina o aso palota ma palota vave.
In
o se taumafaiga e taofia finauga na ia iloa o le a oo mai, lea
o le a suia le taula'i i tu'ua'iga taufaasese a tagata ta'ito'atasi ma le le talafeagai
palota, fai mai Arnwine o mea na tutupu o le le agavaa o tagata palota auai
sa i lalo ifo o le tasi vaesefulu le lautele e pei o ituaiga o faafitauli
sa ia faamatalaina.
le
failauga lona lua o John Fund, o se sui o le Ekalesia
Journal Wall Street
fono faatonu. Sa vave ona taula'i atu tupe i le fesili o le le agavaa
tagata palota, e ui lava na te leʻi tuʻuina atu se faʻamaoniga pe faʻapea foi
sa salalau le faafitauli. Na ia faatu mai e manaʻomia ni ID ata ma
e mana'omia ai le tu'uina atu e setete e leai se totogi e ala i vaevaega
o taavale afi. Na ia fautuaina fo’i le fa’atagaina o palota le tumau
na'o totonu o se nofoaga palota ona o le a faia e ofisa o le lotoifale, faatasi
isi mea, sili ona mafai ona taʻu atu pe o se tasi "foliga pei
pe afai latou te auai i le pitonuu.”
Faʻafiafia
McAndrews, o se loia mai Santa Monica sa avea ma teutupe a
O le tauvaga a Arnold Schwarzenegger mo le kovana o Kalefonia,
e masani ona malilie faatasi ma le Fund. “O loʻo i ai le faʻalavelave i le atunuʻu….
Ou te tutusa le manatu o Ioane e le o se taufaasese ae o le le agavaa.
Na fautuaina e McAndrews se faiga fou mo tagata palota. Ae na te leʻi faamatalaina
pe faapefea ona foia atugaluga o tagata, o le tele o ia popolega
i luga o mataupu e pei ona faamatalaina e Arnwine. Na faaalia e McAndrews
lagolago mo talosaga e tolu e le'i fa'atinoina mai ia Carter-Ford:
fa'atupe atoa o le HAVA, ose aso malolo a le atunu'u mo palota, ma toniga
tapunia palota ina ia aloese mai le valaauina o faiga palota, lea
taofia le palota i Sisifo.
le
O le failauga lona fa o Arturo Vargas, o le faatonu sili o le National
Asosi a Latino Filifilia ma Tofia Ofisa. Sa ia lagolagoina
fa'atupega atoa a le HAVA, palota fa'aeletoroni ma se pepa toe fa'atatauina
ala, lelei aʻoaʻoga o tagata faigaluega palota, ma toe faʻatagaina i le 2007
o vaega na o le Tulafono o Aia Tatau a Palota lea o le a muta ai. Vargas
finau e faapea o le manaomia o ID e taofia ai le palota a tagata palota agavaa.
Na ia ofoina mai e fai ma faʻataʻitaʻiga mataupu e fai ai se suiga o le tuatusi
i lola palota, ae le'i faia i luga o se laisene ave ta'avale. Arnwine
faʻaopoopo e manaʻomia tagata e faʻaalu taimi faigaluega ma malaga, i nisi taimi
mamao mamao, i se DMV e maua ai se ID o le a iu i latou leai
palota.
fesiligia
e uiga i le palota a tagata solitulafono, fai mai Fund e naʻo setete e mafai ona faʻafeiloaʻi
lena mataupu, ae fautuaina e Arnwine mo faiga palota a le feterale
e mafai ona mana'omia setete e fa'ataga i latou na faia fa'asalaga
ia maua avanoa e palota ai.
le
vaega lona tolu ma le mulimuli, e feagai ma le “Voting Technology and
Pulega o Faiga Palota,” o le mea lea na faia e Dill ma Thornburgh
tautala. Sa saunoa foi Jim Dickson, sui peresitene mo le Malo
Mataupu, American Association of People with Disabilities, ma Richard
Hasen, o se polofesa o tulafono i Loyola Law School.
rapiti
tu'u mai fa'amaumauga e fa'ailoa ai le itiiti o le fa'atuatuaga o sitiseni Amerika
i le tatou faiga-palota, ae na fa’apea ona fa’atulaga le lesitalaina o tagata palota a le feterale
ma ID, e aofia ai tamatamailima, ina ia faʻamalosia ai le talitonuga o tagata palota.
Ae, toe, e leai se faʻamaoniga na tuʻuina atu e faʻaalia ai soʻo se mea taua
sliver o le le talitonuina e iai se mea e fai i faiga taufaasese a tagata taitoatasi.
Faipule
Na faalauiloa e Conyers se faamatalaga ina ua maea le fono a le Komisi e faapea
e leai ni tu'i: “O le fonotaga muamua o le palota a Baker-Carter
O le tofiga sa le fiafia ma, i nisi taimi, sa ita tele ma leaga
fa'atasi ai ma fa'ailoga fa'ailoga lanu. Sei ou matua faamanino atu lena mea
Ou te matua faamemelo i le Peresitene muamua o Jimmy Carter ma talitonu o ia
malamalama ma taula'i i le taimi atoa o le faamasinoga. Ae peitai, tuuina atu
ua fa'aalia ai le leai o se paleni ma le leai o se fa'atuatua lelei
e nisi o uso komesina a Carter ma le tele o molimau
i lenei fofogaina, i nisi taimi e foliga mai o ia o se leo matua tuulafoaiina o
mafaufau lelei.
"O le
saunoaga a Mr. James Baker, III, lea na toe faaleoina e le tele o
o vaega faaupufai itu taumatau na valaauina e fai ma molimau, e foliga mai na i ai
se fa'amoemoe tutasi o le fa'asalalauina o fa'a'ole'ole ma manatu taupulepule e uiga i
e le agavaa tagata palota faatemokalasi ua faatagaina e fai palota. Le fofo
sa fai ma le poto, 'photo ID, photo ID, photo ID.'
O le itu taumatau o John Fund na valaauina o se 'tagata poto'
molimau ma ofo atu ni talosaga e tu'ua'i fa'ailoga ma tu'ua'iga
tautalaga….
“O le a
e mafai ona ta’ua se komisi o lo’o faia lea fa’amasinoga? Oka se faamoemoe
o i ai mo fautuaga a lea Komisi? Ua ou faatulagaina
e feiloai ma ofisa o le Komisi i lenei vaiaso ma ou te taumafai malosi
faigata ona maua se mafaufau matala. Ae, o le mea moni, i lenei tulaga-vaai
o lenei uluai faamasinoga—ou te manatu e tatau ona tatou matua faaeteete i lenei mea
Manulauti a le Komisi.”
At
le fonotaga a le au tusitala i le faaiuga o le aso, na faasilasila ai e Baker lena mea
ua tonu i le Komisi e aua ne'i faia se mea e “matua fesuisuiai
mataupu,” e aofia ai le kolisi palota, toe fa'aitumalo, po'o
aia tatau palota i le Itumalo o Columbia.
togi
Na fesili Plotkin o le WTOP News Radio i Uosigitone, DC pe aisea e palota ai DC
o aia tatau na alu ese mai le laulau. Na tali atu Carter o ia ma Baker uma
lagolagoina DC aia tatau palota, ae le mafai ona taulimaina lena mataupu i luga
lenei Komisi. Na faaalia e Plotkin le ofo ona o le a lagolagoina e Baker
DC aia tatau palota ma talosagaina le Failautusi o le Setete muamua e faamaonia
lea tagi. I le uma, na taʻua e Baker le mataupu "e matua le mautonu."
Sa tu Baker ma ataata lemu. Ina ua faamalosia e tautala, sa ia fai mai
e le faia e le Komisi ni fautuaga e mana'omia
teuteuga faavae.
Tavita Swanson
o se sui o le komiti faafoe a le Progressive Democrats of America.