I Ianuari 18, le Pentagon lona lua
su'ega o lana fa'aupuga fa'ale-malo (NMD), ua ta'ua o le Smart Rock,
ua le mafai ona lavea lona faailoga.
Na pasia uma e le Senate ma le Maota o Sui faiga ia Mati talu ai
tausaga e tuʻuina atu piliona o tala i le faʻapipiʻiina o le NMD system e pei
vave fa'atekonolosi. E ui o le suega o Ianuari-le lona lua
i se faasologa o le tolu na fuafuaina e le Pentagon-na le manuia i lenei taimi,
o le Smart Rock system e ui i lea e mitamita ai se vaega fa'afiafia mata'utia. I
o lobbyists a le alamanuia tau puipuiga na latou saofagā tupe tetele ia Pili
Clinton-ma, mo lena mea, i sui tauva o le peresetene i itu uma e lua-le
Smart Rock o loʻo faʻatusalia le totonugalemu i le taumafaiga faifai pea a le Pentagon
ia tauamiotonuina ma fa'atuputeleina lana tala o le tupe ua uma ona ova.
O se ituaiga o toe faʻafouina o le Ronald Reagan's Strategic Defense Initiative-faʻapena foi
ua taʻua o Star Wars-le pulega a Clinton, tuʻu i ana lava masini,
e foliga mai ua naunau e agai i luma ma le faʻaogaina o le Smart Rock system-atonu
i le amataga o lenei taumafanafana.
Talu ai nei, i se taumafaiga e tuʻu se foliga lelei i luga o le faʻataʻitaʻiga NMD le manuia,
Na taʻu atu e le sooupu a le Matagaluega o le Setete James Rubin i le au tusitala i Uosigitone e faapea,
"O le pulega (Clinton) na malamalama i taimi uma lena atinaʻe ma suʻega
se faiga fa'a fana fa'apenei i se taimi puupuu o le a avea ma
lu'i faigata tele.” Na fai mai foi Rubin e faapea (i le suʻeina o le faiga),
"O le mea moni o le mea o loʻo e taumafai e fai o le ... fanaina se pulufana ma se
pulu…ma manuia pe a o'o i le 14,000 le saoasaoa o lena pulu
maila i le itula…ose lu’i faigata tele.”
O le su'ega muamua o le faiga na faia ia Oketopa 1999. Na fa'atauina e
se manuia ona o le fana na mafai ona lavea lona sini. Ae o saienitisi i
le Union of Concerned Scientists (UCS) fai mai o le lavea e sili atu ona mafua mai
i le laki gugu nai lo le Papa Pitotonu. I se osofaʻiga moni, o le a iai le faiga
e tauivi ma faiga faigofie ae faataumaoi ua fuafuaina e fenumiai
ma lofituina le puipuiga.
Mo auupega olaola poʻo vailaʻau, fai mai UCS, e mafai ona vaevaeina le ulu taua i
o le tele po o le fiaselau o pomu laiti, po'o le fa'apalapala, o le a tatalaina
mai le fana i le amataga o le lele. O le tele o sini o le a lofituina ai le
fuafuaga NMD faiga. Mo auupega faaniukilia, e le mafai ona vaevaeina, o se fana
e mafai ona ave se numera tele o togafiti e faatoilaloina ai le puipuiga.
“O le taumafai e tu’i se ulu u’amea e tasi, ma se mea e vavao ai le saoasaoa tele—lea
o suʻega o loʻo i ai nei o loʻo iloiloina-o se faʻafitauli faigata faʻapitoa,"
fai mai David Wright, physicist ma tagata faigaluega sinia saienitisi i UCS. “Ae
ose fa'afitauli e matua'i ese lava nai lo le taumafai e fa'aoga le faiga
faasaga i faiga tetee, o le mea e taua i le lalolagi moni. Faia o le
muamua e le o lona uiga e mafai ona e faia le lona lua ... faʻavaeina se faʻatonuga faʻapipiʻi
i suʻega o loʻo i ai nei e leai se uiga-o se faʻataʻitaʻiga sese."
Fai mai le UCS e le lava suʻega e faʻamaonia ai le aoga o galuega. latou
fai mai e tolu suʻega e "itiiti tele e iloa ai le faʻamaoni," ma o lena
o le a le fa'atusaina e su'ega tulaga moni a le o le fa'amata'u po'o le
faiga lava ia. O le su'ega o le a fa'aogaina ai mea fa'aola ma tagata su'e.
UCS ma isi tagata tomai faapitoa puipuiga ua leva ona finau e faapea o tulaga lamatia ma tau
o le fa'aogaina o lenei faiga fa'atapula'a o le puipuiga a le atunu'u e sili mamao atu nai lo le
faamanuiaga.
"Mo le vaega muamua o le faiga, o loʻo matou talanoa i le $ 24
piliona tala,” o le tala lea a Doctor Lisbeth Gronlund, fomaʻi ma sinia
saienitisi aufaigaluega i UCS. "Ae naʻo le tulaga muamua lena."
Fai mai Gronlund o le faʻafitauli o le, "aʻo e latalata i le fausiaina moni
o se mea, e alu i luga i taimi uma le tau…Ou te ofo pe a mafai ona fausia
mo le itiiti ifo i le $50 piliona.”
O le Smart Rock, o le tala lea a Gronlund, "e tatau ona faʻaumatia se ulu o loʻo sau
e ala i le taia i totonu.” Na ia fai mai o le US, "o le a faalauiloaina se fana
e fa’alauiloa ai le ta’avale e ta’ua o le ‘taavale fasioti tagata,’ lea e ta’ita’ia ai o ia
e tu'i i totonu o le taualu ... o se masini su'esu'e vevela, o lea e tatau ai
mafai ona lagona le vevela mai le taua, ma, o le mea moni, o le mea lena na le manuia
i le suega lata mai.”
Na taʻua e Gronlund na le manuia le suʻega ona, "o masini na faʻapea
o le pikiina o le vevela e leʻi galue ... mo mafuaaga e le iloa." Fai mai a ia
o suʻega e oʻo mai i le taimi nei e leʻi faʻaalia le mea e tupu pe a fai o le
O le US o le a osofaʻia moni lava e tusa lava pe itiiti se numera o fana.
"O le faiga ua mamanuina na o le puipuia mai se numera laʻititi
o fana, e le faasaga i, mo se faataitaiga, o auupega atoa a Rusia, "
fai mai Gronlund. Ma, fai mai a ia, "e oʻo lava i tagata e lagolagoina le faiga e manaʻo i ai
ina ia mafai ona puipuia mai setete e pei o Korea i Matu, oe atonu i le lumanaʻi
maua ni fana mamao-(e ui lava) latou te le maua i le taimi nei
latou. ”
E le gata i lea, o le tala lea a Gronlund, "soʻo se atunuu e iai mea e fau ai
o se fana mamao-ma atonu o le ulu tau faaniukilia e alu i ai-o le a
e mafai foi ona faia ni faiga tetee e faatoilalo ai le faiga o le puipuiga o le fana-lea
e sili atu ona faigofie i tulaga faʻapitoa." Fai mai a ia, o le pito i lalo o le U.S.
"o loʻo manatu uma i se taufaʻamataʻu e matua gafatia i le tasi itu o le ola
mafai ona fausia ni fana mamao, ae ui i lea, i le taimi lava e tasi, e le mafai
o le faia o mea faigofie e faavalea pe faʻatoʻilaloina ai le puipuiga a le US missile."
E le na'o Gronlund i lana iloiloga. Saienitisi ma polofesa puipuiga
i le lalolagi atoa ua lapatai mai o le le lava o suʻega e mafai ona oʻo atu ai i mala.
UCS o loʻo faʻatasi ma le Nofoaga Autu mo Faʻamatalaga Puipuiga ma le tele o faʻasalalauga faavaomalo
tagata popoto i lana tautinoga e faapea o le faʻatinoina o sea faiga taugata e toetoe lava a
e mautinoa lava le faʻaleagaina o taumafaiga agai i le faʻaitiitia o auupega faaniukilia loloto. Rusia—atonu
e leʻo faʻafuaseʻi-na faʻafefe talu ai nei e le faʻamaonia le START II, ma Saina
e foliga mai e tali mai e ala i le faalauteleina foi o ana auupega.
Ae, afai e filifilia e le pulega a Clinton le faʻaogaina, le Smart Rock system
e mafai ona fa'agaioiga i le amataga o le tausaga 2005. O le fa'ai'uga o le a fa'avae
i luga o faʻaiʻuga o suʻega faʻalavelave e tolu a le NMD, o se tasi o ia mea ua uma
toilalo Z
Sandy Leon o le Fa'asalalau Tala Fou mo Global NewsBeat, KWMR Radio Marin County,
CA; [imeli puipuia].