T
o le Faalapotopotoga o Fefaatauaiga a le Lalolagi
(WTO) feutanaiga i Hong Kong ia Tesema 2005 ua viia
i le fa'asalalauga fa'asalalau a Amerika mo le fa'asa'oloto atili o fefa'ataua'iga a le lalolagi i
aumaia le manuia tele o le lalolagi.
I le taimi nei, o faitioga a le WTO e eseese, ae o se autu masani
tula'i mai; o lona uiga, o le WTO o loʻo faʻalauiloaina se faʻataʻitaʻiga o fefaʻatauaiga i le lalolagi
i oloa ma auaunaga, e mamao ese mai le aveesea o le miliona mai le mativa
e pei ona fai mai ai le au lagolago, o le a faamativaina le faitau miliona, faamataʻuina le avanoa
avanoa ia i latou mo le fa'atemokalasi o le tagata lava ia, ma isi
lamatia le siosiomaga.
O lenei tusiga e taulaʻi i se vaega patino o le WTO, e taʻua o le "Mode
4” o le General Agreement on Trade in Services (GATS), lea
e faatatau i “gaioiga a tagata o le lalolagi.”
E tolu vaega lautele o feutanaiga a le WTO: (1) Faatoaga; (2)
Au'aunaga, e aofia ai mea fa'aoga e pei ole vai ma le eletise,
faletupe ma auaunaga tau tupe, turisi, felauaiga, soifua maloloina
tausiga, aoaoga, ma le tele o isi vaega; ma le (3) “E leai
Fa'ato'aga Maketi Avanoa,” o lona uiga o so'o se mea e leai
fa'ato'aga ma 'au'aunaga, e aofia ai faigafaiva, mea tau vaomatua,
maina, ma gaosiga.
O le vaega o Auaunaga, i le isi itu, e aofia ai "tulaga" e fa o
fefa'ataua'iga. Faiga 1 e fa'atatau i se tagata fa'atau i se tasi atunu'u o lo'o maua auaunaga
mai se kamupani e tu'uina atu i se isi (fa'ata'ita'iga, o se pisinisi a Amerika e fa'afaigaluegaina se
Susitusi Farani e faavae i Pale). Faiga 2 e aofia ai tagata mai
o le tasi atunuu e faimalaga i le isi ma faʻaaogaina auaunaga iina (tourism
o le faʻataʻitaʻiga manino). Faiga 3 e aofia ai kamupani tautua mai le tasi
fa'atu le atunu'u faleoloa i se isi. Auala 4 e feagai ma tagata mai
e nofo le tasi atunuu i le isi atunuu. Auala 4 e na'o le taimi le tumau
tagata faimalaga e o atu i se atunuu ese e faigaluega mo se taimi faatapulaa (faʻamaonia)
taimi, mo se galuega faapitoa ma se tagata faigaluega faapitoa poʻo le faʻataunuʻuina
se konekarate faapitoa. O lenei vaega e masani ona ta'ua o tagata faigaluega asiasi.
GATS Mode 4 ma le faiga o tagata faigaluega mai fafo mo taimi pupuu e
o lo'o fa'atupuina ai se fa'amata'u i tagata faigaluega fa'amālō ma tagata faigaluega na fananau mai
i atunuu latou te galulue ai. O se fa'amata'u i se taimi umi
mataupu faavae o aia tatau a tagata soifua ma se taufaamata'u i le atina'e umi
fa'amoemoega o atunu'u na afua mai ai tagata faigaluega fa'amālō.
Fefaatauaiga i Tagata
U
I lalo o polokalame a tagata faigaluega, e le mafai e tagata faigaluega
fiafia i aia tatau fa'ale-aganu'u e tatau ona latou maua i totonu o latou fale
atunuu po'o tagata faigaluega na fananau mai i le atunu'u o lo'o iai.
I le talitonuga o le a puipuia i latou i puipuiga faaletulafono mai a latou lava puipuiga
atunuu. I le faatinoga, e leai se uiga—o le i ai i se tagata ese
atunuu, o le a latou le maua avanoa faaletino i iuni a tagata faigaluega, auaunaga faaletulafono,
faalapotopotoga o aia tatau a tagata, ma faamasinoga i lo latou lava atunuu. E oo lava
i se tulaga e matua le mafai lava ona latou manumalo i nei mea
pa puipui ma taumafai e faila taualumaga faaletulafono i lo latou atunuu
faasaga i le latou falefaigaluega, o le puleaga a le faamasinoga i le tele o mataupu
o le a le faʻaaogaina ona o le faʻaleagaina o le a tupu i fafo atu o le
teritori o le atunuu o le tagata faigaluega. E manaia foi
masalo o le fale faigaluega o le a faamautu i se atunuu lona tolu. (Mo
faʻataʻitaʻiga, e mafai e se konekarate Ausetalia ona manumalo i se konekarate i Siamani,
faafaigaluega tagata faigaluega i Filipaina, aumai i latou i Siamani i lalo
GATS Mode 4, fa'aleagaina i latou, ma aua le tali atu i lalo o Filipaina
tulafono.)
Ae paga lea mo tagata faigaluega asiasi, o le a le puipuia i latou
e ala i tulafono a le atunuu talimalo pe. I lalo ole Faiga 4, tagata faigaluega
o le a noatia fa'akonekarate i se tagata e ona galuega, e le taumate
ei ai le aia tatau e auai ai i se iuni ma e ono mana'omia e
konekarate e totogi le latou fale faigaluega mo lo latou malaga ese mai lo latou atunuu.
O sea fa'alavelave fa'aleagaina e mafai ona o le a mafai e tagata faigaluega asiasi
ia fa'avasegaina o “tagata e tu'uina atu auaunaga” nai lo tagata faigaluega
ma o latou fegasoloai i luga o tuaoi o le a taʻua o le "fefaʻatauaʻiga"
nai lo femalaga'iga, e tusa ai ma le ata Fa'atusa 4 gagana, fa'apea
e le aofia ai i latou i le faauigaga e oo lava i puipuiga faatapulaaina latou
e mafai ona fiafia e avea ma tagata faigaluega mai fafo i lalo o le International Labor Organization
(ILO) aiaiga po'o lalo ole tulafono fa'alotoifale ile atunu'u talimalo.
Atonu o le a eseese le faiga o tagata faigaluega ile atunuu e talimalo ai
ma e tusa ai ma tulaga, faatasi ai ma nisi 'au e maua ai se puipuiga itiiti.
I le leai o ni tautinoga faaletulafono e tu'uina atu puipuiga
i tagata faigaluega malo, o atunuu talimalo e leai se noataga e faia,
ma e masani lava e leai, pe fa'amalieina le xenophobia ile fale pe fafo
o le fa'aaloalo i le aufaipisinisi mai fafo. E tusa lava pe taumafai se atunuu talimalo
e puipuia aiā tatau a tagata faigaluega malo, atonu e le fa'atagaina
fai i lalo ole GATS.
O lo'o fa'ailoa mai e le au fa'atauva'a aia tatau a tagata malaga i le lalolagi atoa
o le fa'avaeina o le 21st century system of indentured circitude ma
finau e faapea “o faiga faavae o femalagaiga e tatau ona faailoa ai tagata malaga mai o ni tagata
tagata ola ma tautalagia lo latou mamalu ma aia tatau a tagata” (e pei ona folafolaina
i se faʻamatalaga tuʻufaʻatasia mai le tele o aia tatau a tagata Amerika ma tagata mai fafo
faalapotopotoga).
GATS Mode 4 o lo'o fa'atusalia ai se la'asaga toe fo'i mo tagata malaga mai.
aia tatau. I nai sefulu tausaga talu ai, o le faʻamatalaga ma le faʻasalalauga
o aia tatau a tagata ua matua fa'alauteleina, a itiiti mai i luga o pepa, ma
fonotaga ma fono fa'atasi a Malo Aufaatasi i aia tatau
o tama'ita'i, tagata o le atunu'u, ma isi tagata fa'atauva'a.
Mo tagata faigaluega mai fafo, o le meafaigaluega faavaomalo talafeagai o le
Convention on Migrant Workers, lea e paga lea ua na o
fa'amaonia e 27 atunuu e o'o mai i le taimi nei. GATS o le a faia lenei tauaofiaga
ua le toe fa'aaogaina a'o le'i mafai ona toe fa'amaonia, ma fa'aleagaina ai le tele o tausaga
o galuega a tagata fai aia tatau, galuega faʻatulagaina, ma isi i
toe fai faiga fa'avae mo femalaga'iga i le lalolagi i se faiga fa'aletagata. lelei,
GATS o loʻo "faʻatutuina se isi vaega o femalagaiga e le faʻavae
i luga o aia tatau, lea e galue e faʻatulafonoina le manatu o tagata faigaluega mai fafo
e le tatau ona iai aia,” o le tala lea a Bjorn Jensen o le American
Komiti Auaunaga Uo (AFSC).
Ua tele taumatematega e uiga i vaega o tagata faigaluega Mode
4 o le a aofia ai. I le taimi nei e foliga mai ua sili atu ona faʻatatau i le
feoaiga o tagata faigaluega maualuga, e pei o fomaʻi ma komepiuta
tagata fai polokalame. A'o le gafatia mo le fa'aogaina o nei tagata faigaluega
masalo e itiiti ifo nai lo tagata faigaluega e le o iai ni tomai, e ui i lea
se popolega. Le poto masani o tagata faigaluega maualuga-tekonolosi mai fafo i le US
i lalo o le polokalame visa H1B o loʻo faʻaalia ai e oʻo lava i tagata faigaluega tomai e feagai ma le le lava
o galuega e mafai ona feavea'i (fa'atusa, o lo'o noatia fa'akonekarate i le tasi tagata faigaluega)
ma e a'afia i fa'amalologa. I le taimi o le "dot com bust"
i le US, pe a faʻateʻa e kamupani i totonu o pisinisi komepiuta se numera tele
o tagata faigaluega, o tagata muamua na leiloa a latou galuega o tagata faigaluega mai fafo
ma visa H1B.
Teteʻe Tulaga le Tutusa
A
fa'atasi ma so'o se maketi faigaluega fa'atauva'a, aemaise lava
vaega vaivai o tagata faigaluega-ae maise lava tamaitai-o le a afaina
e sili atu ona leaga, e pei ona faaalia i faiga i aso nei. E tusa ai ma le United
Nations Development Fund for Women (UNIFEM), o tamaitai e 50
pasene pe sili atu o tagata faigaluega mai fafo i Asia ma Latina Amerika ma
latou te matua sili atu nai lo alii i atunuu e pei o Initonesia,
o Filipaina, ma Sri Lanka. Colin Rajah o le Oakland, Kalefonia
National Network for Immigrant and Refugee Rights (NNIRR) points
mai fafo o le tele o tamaitai faigaluega mai fafo o loʻo i galuega le mautonu, masani
i le alofa tunoa o latou falefaigaluega ma ofisa e faafaigaluegaina.
In
Amerika, e tele fa'ata'ita'iga fa'amaumauina o tama'ita'i i totonu o aiga
tagata faigaluega o lo'o taofia i tulaga e latalata i le nofo pologa. Le tutusa i le va
le tulaga faaletulafono o tagata faigaluega i totonu o le US ma le "auaunaga
'au'aunaga" i lalo o le Faiga 4 e matua fa'alavelave lava. Tagata faigaluega ile fale
e masani ona aumai i totonu o le US faaletulafono e tagata faigaluega o amepasa,
Malo Aufaatasi, Faletupe o le Lalolagi, Faaputugatupe Faava o Malo,
ma isi fa'alapotopotoga fa'ava-o-malo i lalo o vaega fa'apitoa o visa
(A-3 ma le G-5) faʻatasi ai ma nai aia tatau, e pei lava ona tupu i lalo
GATS. O le Fa'aupuga Motu o le filifili a le Inisetiute mo Su'esu'ega Fa'avae
ma isi fa'alapotopotoga lagolago mo tagata faigaluega i totonu o aiga ua fa'amauina
tulaga fa'aleagaina o lo'o feagai ma tagata faigaluega i totonu o le US, lea
e aofia ai le ave o latou tusi folau, toetoe lava a falepuipui
i fale o latou pule, leai ni meaai talafeagai, tautala ma
sauaga faaletino, ma sauaga tau feusuaiga.
Ose tuuga lautele i lalo
M
e le na'o tagata faigaluega e fa'amata'u
e ala i le GATS Mode 4. E tu'uina atu i tagata e ana galuega le fetu'una'i e fa'ate'aina tagata faigaluega
tau e ala i le fa'ate'aina o a latou lava tagata faigaluega ma fa'akonekarate ma se tagata faigaluega
o ai e mafai ona aumai tagata faigaluega mai fafo i totogi maualalo (e itiiti lava le tulafono
aia tatau). O le faʻamalosia e faʻapolopolo i luga o tau o tagata faigaluega ma faʻamautinoa le faʻamaoni,
e malosi le aufaigaluega e faigofie ona fa'aaoga ma e ono leai ni galuega
e faateleina i le atunuu talimalo ona o se taunuuga. E oo lava i le taufaamatau
o le aumaia o tagata faigaluega mai fafo e mafai ona faʻaaogaina e tagata e ana galuega e
faamalosia iuni e talia aiaiga le mana'omia i konekarate po'o
fa'amalosia tagata faigaluega e tu'u le fa'auluina o iuni. E oʻo mai i le taimi nei, gaosiga
tagata faigaluega i atunuu mauoloa e pei o le US ua vaaia a latou galuega
e malaga atu i faleafu i fafo, ae o tagata faigaluega tautua ua fai si tau lava
puipuia mai lenei taufaamata'u, talu ai o le i ai i le faafanua o se mea e mana'omia muamua
mo le tele o ituaiga o auaunaga. I lalo ole GATS, peita'i, e mafai e tagata e ana galuega ona fa'aletulafono
aumai le fale afu i le fale i le US, fa'amata'u vaega tautua
tagata faigaluega iinei ma le tulaga lava lea e tasi o le tele o le faate'aina e pei o le gaosiga
sa feagai ma tagata faigaluega.
O le femalaga'iga o tagata faigaluega tomai e tula'i mai ai ona lava fa'afitauli mo le
atunuu na tupuga mai ai. O loʻo faʻamoemoeina o le feʻaveaʻi o tagata faigaluega
i lalo o le Faiga 4 o le a masani lava mai atunuu matitiva i le mauoa
atunuu. O lea ua fa'atūina ai e le GATS se fa'ata'ita'iga o le fa'ata'ita'iga o le fa'ata'ita'iga
lea o atunuu matitiva e toalaiti le aufaigaluega a’oa’oina
o le a leiloa le tele o i latou i le malaga atu.
Mo se faʻataʻitaʻiga, mo se atunuʻu e le lava fomaʻi, fomaʻi
kolisi e a'oa'oina ai foma'i, ma tagata e iai a'oa'oga
ina ia talia i kolisi faafomai, o le leiloa o fomai e malaia.
E faapena foi, le leiloa o inisinia, fai polokalame komepiuta, tusiata,
tausitusi, ma isi mea o le a faatamaia ai atunuu matitiva.
O nisi o atunuu o le lalolagi i Saute, aemaise lava Initia, ua unaʻia
le faʻalauteleina o le Faiga 4 mo tagata faigaluega maualuga, e pei o komepiuta
tagata fai polokalame, i le fa'amoemoe o le a latou manuia e ala i le fa'atauina atu o se tasi
o nai “oloa” lea e fai ai le latou tauvaga
manuia, e ta'ua o le taugofie, faigaluega maualuga. E ese mai le avea ma se
commodification le mafaufauina o latou lava tagatanuu i le vaega
o nei malo, o le poto foi lea o faiga faavae tau tamaoaiga o
o le ituaiga lea na taʻua e le fai tamaoaiga Initia o Jayati Ghosh o le “faiga faaupufai
tamaoaiga o le faaseseina o ia lava.”
E mata'utia le fa'alagolago tele o le tamaoaiga i tupe lafo mai
tagata malaga, mo le tele o mafuaaga. O le lamatiaga sili ona ogaoga o le
o suiga o mea moni faapolokiki i atunuu talimalo—e faapena
e pei o se suiga iloga i le xenophobia- e mafai ona taofia le tafe o
tagata malaga mai i atunu'u o lo'o fa'aulufale mai tagata faigaluega po'o le sili atu ona leaga, toe fa'afo'i
le tafe mai o tagata malaga e ala i le toe faafoi atu o tagata ma faapea ona taofia ai le
tafeaga o tupe lafo i tua i atunuu o tagata malaga mai. Tulai
xenophobia i atunuu talimalo e mafai foi ona faʻaalia i lafoga,
fa'asalaga, ma isi fa'alavelave tau tupe i tupe lafo.
E oo lava
pe afai e le fa'asaina tagata malaga mai atunu'u talimalo pe taofia mai
toe lafo atu a latou teugatupe i le fale, o faalapotopotoga tau tupe e saunia
'au'aunaga fa'aliliu tupe ua fa'atuputeleina le fa'atupuina o tupe lafo.
Polokalama e ala i auaunaga tau tupe e pei o le Western Union
ua avea ma faafitauli. Le Transnational Institute for Grassroots Research
ma Action (TIGRA) faʻatatau i le 2005, tagata malaga mai i le US
o le a lafo atu le $170 piliona i le Global South, ae o le fesiitaiga uaea
o le a fa'atupe e kamupani le $25-30 piliona o lea tupe. E pei o le tupe
fa'atupula'ia pisinisi fa'aliliu, e foliga mai o le a fa'atupuina e tagata faigaluega mai fafo
e sili atu le leaga e ala i auaunaga fesiitaiga uaea.
Fausiaina o se Gaioiga
I
i Amerika ma isi atunuu i Matu,
o le fa'afeagai o aiaiga 4 e sau mai pito fa'afeagai o
le fusi fa'apolokiki. Fa'amoemoe, aia tatau a tagata malaga ma
o fa'alapotopotoga o aia tatau a tagata faigaluega o lo'o fa'agaoioi e tetee atu i fa'amata'u
i aia tatau a tagata faigaluega, ma e sili atu ona taua a latou aia tatau
tagata soifua, o loʻo faʻaalia i le GATS. Fa'alapotopotoga a le itu taumatau, e tetee i tagata malaga
mo la latou vaega e i ai a latou lava faitioga i le Faiga 4 aua latou
tete’e i so’o se polokalame e aumai ai le to’atele o tagata mai fafo i totonu
lo latou atunuu, e ui lava e masani ona latou faufau i lo latou tetee
tulaga eseese. Mo se faʻataʻitaʻiga, le Center for Immigration Studies,
ose US-based anti-immigration think tank, ave le tulaga lena
fa'atalanoaina polokalame a tagata faigaluega ile WTO e tu'u ai le fa'avae atoa
o tulafono tau femalaga'iga a Amerika e ono lu'iina o se "fefa'ataua'iga
pa” ma soloia i le faagasologa o le foia o feeseeseaiga a le WTO.
E ui lava ina eseese faaosofia, vaega o aia tatau a tagata malaga mai
o lea latou te fautua atu mo taunuuga tutusa e pei o le
vaega taumatau lava e tasi o latou mataupu e masani ona latou tauivi ai
le malae o faiga faavae lautele.
Ole tele o fa'alapotopotoga o aia tatau a tagata malaga mai (e mautinoa, vaega uma
o loʻo iloa e le tusitala) sili atu lona iloa nai lo le taumafai e fai se soʻotaga
o le faigofie ma le apaau taumatau. Tiute a le au alualu i luma
o le fa'ailoaina atu lea o se tulaga e matua'i 'ese'ese mai le tagata tetee i tagata malaga
lisi o mataupu ma ia faamamafaina lenei eseesega i avanoa uma. E pei o
Fai mai le Rajah a le NNIRR, o le mafuaaga muamua ma le sili ona taua o tagata malaga mai.
vaega o aia tatau e tetee i le GATS Mode 4 o le "ona e lamatia
le soifua manuia ma aia tatau a tagata” o tagata malaga mai; mana'omia lenei
e toe fa'ailoa mai pea ina ia aua ne'i fa'atagaina lo tatou tete'e
i le Mode 4 e oʻo lava i le faʻamalosi faʻafuaseʻi o le apaau taumatau.
E fa'atatau i lenei fesili pe fa'afefea ona maua e le au alualu i luma le lagolago a tagata faigaluega
i luga o nei mataupu e aunoa ma le pandering i tulaga xenophobic. Le galuega
gaioiga i le US (ma isi atunuu mauoa) e fa'atulafonoina
popole i le leiloa o le saogalemu o galuega ma le tafia o tulaga faigaluega
mo lona avea ma sui auai i lalo o aiaiga a GATS tagata faigaluega asiasi. O le luitau
o le auala e fa'afefe ai nei atugaluga i se fa'agasolo aga'i mo
o aia tatau a tagata faigaluega uma, pe na fanau mai po'o tagata mai fafo
o le faafeagai o le tasi vaega o tagata faigaluega ma le isi. E tusa ai ma le faamatalaga a Rajah,
o le tauiviga e le faasaga i tagata faigaluega mai fafo o le a lolofi mai o tatou matafaga
ma aveese a tatou galuega, ae faasaga i “faiga faavae e le tonu
tulia i lalo puipuiga a tagata faigaluega iinei ma fafo, ma le tumau
mana'omia e fa'apotopotoga mo ni tagata faigaluega taugofie, fa'aaogaina." Jensen
toe fa'afofogaina lenei au'ili'iliga e ala i le fa'amamafaina e tatau i tagata faigaluega uma ona "fesili
o se faiga e faafeagai ai tagata faigaluega i le tasi ma le isi e galulue mo le itiiti ifo ma
fa'aitiitia i lalo o tulaga leaga ma leaga a'o fa'atagaina le pulega maualuga
ina ia maua totogi e faaselau taimi i le averesi o totogi o tagata faigaluega.”
O nei manatu e fausia ai le autu o se faasologa o mataupu e feso'ota'i ai femalaga'iga
ma le amiotonu tau tamaoaiga.
Basav
O Sen o se tusitala tuto'atasi ma se tagata fa'amalosi i Uosigitone, DC, o lo'o galue
i luga o le faamasinoga tonu tau tamaoaiga o le lalolagi, aia tatau a tagata malaga mai, ma le faamasinoga o fale
faafitauli.