I le aso 8 o Fepuari, Isaraelu Puipuiga
(IDF) na faʻalauiloaina se faasologa o osofaʻiga a le ea faasaga ia Lepanona e taui ma sui
osofaiga talu ai nei a Hizbullah i Lepanona i Saute. E tolu nofoaga sui eletise,
o fale eletise sili ona taua i totonu o le atunuu, sa pomu—tasi
i le itumalo o Jamhour o Beirut, tasi i Paalbek, ma le tasi i Tripoli-e aoga
tape uma le eletise i totonu o le atunuu. O nei osofaiga i tagata lautele
O sini o le solia lea o tulafono o taua faapea foi ma le solia o le 1996
Vine o le Ita, lea na amata faamamaluina ina ua mavae le fasiotiga tagata Isaraelu e 106
tagata lautele o loʻo sulufaʻi i Qana, Lepanona i le ofisa autu a UN. O le Hizbullah
osofa'iga, i se isi itu, o se tali fa'atulafonoina i le 22 tausaga le matua
nofoia e Isaraelu i Lepanona i Saute.
O le faitauina o tala fou i le Iunaite Setete o le a le iloa e se tasi o Hizbullah
ma o tagata Lepanona, e le o le setete o Isaraelu po o tagatanuu o Isaraelu, e
tagata ua afaina i sauaga faifaipea. Hizbullah, fai mai le Failautusi o le Setete
Madeleine Albright, o “fili o le filemu,” ma le tele o ulutala
na toe ta'ua ai ona lagona.
I le faaopoopo atu i osofaiga i luga o nofoaga eletise, na manumalo le IDF
e lua sini a le militeri (Hizbullah). E sefuluvalu tagata lautele na lipotia mai na manunua.
E itiiti lava e uiga i nei mea na tutupu na faia i totonu o pepa a le atunuʻu a Amerika
aso, e le o se mea e ofo ai talu mai le aso Isaraelu Ha'aretz lipotia
o se aso na muamua atu na faamaonia ai e Uosigitone se "gaioiga" a Isaraelu i Lepanona.
(“Na fasiotia le fitafita i Lepanona; na tauto Parako e taofia lenei mea,” saunia e Aluf Benn,
Sharon Gal, ma Daniel Sobelman, Ha'aretz tusitala). Ina ua uma
O osofa'iga, na fai mai e failauga masani le faaupuga gaogao masani e uiga i le una'i
itu uma e "faʻamalosi." Na aliali mai ni fa'amatalaga pupuu,
mo se faʻataʻitaʻiga, na taʻua e le sooupu a le Army Israeli e faapea o le ea
O osofa'iga na fa'amoemoe o se fe'au ia Hizbullah ma le malo o Lepanona
ia “taofi le faateteleina ma ia ola i se olaga faatasi o ni tuaoi i totonu
Sasa'e Tutotonu” (CNN: lipoti a le aufaigaluega/uaea).
E tusa ai ma le sooupu a le US State Department, James Rubin, "Matou te mafaia
na o le faauigaina o lenei gaioiga o se taumafaiga ma le loto i ai Hezbollah e talepe le
faamoemoe mo le filemu i le itulagi. O le gaioiga a Hezbollah e faapitoa lava
mata'utia i le tulaga o le tautinoga faifaipea a Isaraelu e alu ese
mai Lepanona i saute i le ogatotonu o lenei tausaga” (Nitzan Horowitz ma
Reuters; 2/13/2000). E leʻi taʻuleagaina Isaraelu ona o le iai pea i Lepanona
ina ua mavae nei tausaga uma, tau i se taua e foliga mai o lona faamoemoega (e puipuia
tuaoi i matu o Isaraelu mai osofaiga) ua leva ona le toe avea ma
mataupu, ae le o se mea e talitonuina. E leai se tagatanuu Lepanese na taʻua i luga o le mea
sa pei o le ala i luga i osofaʻiga pomu, e oʻo i le mataʻutia e tatau ona i ai
fa'atasi ma nei osofa'iga, pe fa'afuase'i (ma mo aso a sau) e aunoa ma
soo se mana. O le taimi lava na maeʻa ai le osofaʻiga a le ea, sa leʻi popole le au tusitala a Amerika
o loʻo faʻatali faʻamatalaga mai le failauga o Hizbullah-tagata poʻo sui o le Lepanese
malo. Nai lo lena, na faʻamagaloina e Uosigitone Isaraelu mo a latou osofaʻiga lautele,
lipotia Robert Fisk, ona o se tali atu i le maliliu o fitafita Isaraelu
(“Ua tuuaia e Amerika le ua afaina, fai mai Lepanese,” Robert Fisk, 2/11/2000).
O talanoaga i totonu o Isaraelu e uiga i le alu ese atoatoa mai Lepanona ua tupu talu ai nei
tausaga i le lotolotoi o le faalolotoina o le le lauiloa o lenei taua. Ua vaivai matua Isaraelu
o le popole i le saogalemu o le la fanau tama i se sone ua le mafai ona saunia
“saogalemu” mo Isaraelu; ua latou fiu i ato tino lena
toe faafo’i mai le le manuia o fitafita. O nisi o Isaraelu ua oo lava ina amata
mafaufau pe o le nofoia o Lepanona i Saute e le o se mea taua
fa'alavelave, tulafono fa'ava-o-malo e fa'asa ai sea galuega e ui lava. Palemia
Ae ui i lea, na tauto le Minisita o Parako e taui ma sui ina ua fasiotia e Hizbullah tagata Isaraelu e toalima
o fitafita i le iva maila le lautele o lo'o nofoia i luma o le osofa'iga a Isaraelu
i luga o aseta a Lepanona. O le a faia ai se talanoaga filemu i le va o Suria ma Isaraelu
e leʻi toe faaauau, na maumauaʻi Parako, seʻia oo ina “pulea” e Suria iā Hizbullah. Leai
tasi i le US na saunoa e uiga i le "taofia" le IDF.
E moni, e pulea e Suria le tele o Lepanona. E moni foi, e faʻaoga avanoa
O gaoioiga tetee a Hizbullah e faasaga i le nofoia o Isaraelu e atili ai
ona lava fiafia. E moni lava e iai le pule a Suria
Hizbullah—faasalalau atu tupe ma auupega mai Iran. Mulimuli ane, peitai,
O Hizbullah o se fa'alapotopotoga fa'a-Islamist tuto'atasi mai Lepanona, lea
e le fa'apitoa le fa'aaupuga ia i latou e ono filifili mo se fa'alelalolagi
faatemokalasi. O ona tagata tau o loo i luma o le vaega tetee
i Lepanona, ma e na o le pau lea o le vaega, e ese mai le au faaauupegaina a Lepanona,
o le i ai o auupega faaletulafono i Lepanona, o se tulaga faanoanoa mo soo se tasi e ono mafai
ua fa'amoemoe o le lumana'i o Lepanona e sa'oloto mai lotu fa'avae
pulega pule. Pagā le mataʻutia o Hizbullah o le faailoga lea o Lepanona
tetee. Mo lenei mafuaʻaga, o lona uiga, e mafai e se tasi ona fai saʻo o Lepanona
o le manua muamua o le taua malulu i le va o Isaraelu ma Suria. O Hizbullah o
o le auala e tau ai ma faaumiumi ai lenei taua. Tuuina atu pea le
vaega o auupega seia folafola uma atu Golan Heights i Suria. Taofi pea pomu
Lepanona seia oo ina taofia e Hizbullah le tetee atu i le galuega. E faapea Hizbullah
mafai ona faatumauina se olaga e ese mai, ae fesootai i, le
fa'aletonu vaega o faiga fa'apolokiki a Lepanona e pulea e Suria. Vagana ma seia oo
o le nofoia o Kolan ma le nofoia o Lepanona i Saute e Isaraelu
iʻuga, o le a faʻaalia e Hizbullah le manuʻa matagofie o taua e le gata. Lebanon
o le a faaauau pea ona tafetotoi e le aunoa ona o tauvaga faaitulagi o latou puna
o le fa'amaualuga o se tagata fa'asilisili, fa'ameaalofa atoatoa, ae fa'atauva'a
US fa'aitulagi so'o. E toaitiiti e malamalama o se taua matautia, e le mafaitaulia le tau
o lo'o tau i aso uma i eleele o Lepanona ona o le manatu na fa'aalia
e sili ona tumau i le lomitusi o le fa'alavelaveina ma le fa'asalaina o Isaraelu.
Sei o tatou vaʻavaʻai i se faʻataʻitaʻiga laʻititi o mea e leʻo lipotia i le US:
E tusa ai ma le AFP i Turo, Lepanona, i le aso na sosoo ai ma fitafita Isaraelu e toalima
maliu, ma le lua aso talu ona fasiotia le SLA lona lua i le pule Akl Hashem, Isaraelu
va'alele tau fa'alauiloa fana-saili fana i matu o le sone nofoia ao
O helikopters Apache na felelei i luga o Saitonu ma Turo (e le o le galuega
sone) fa'afefe tagata lautele i le lotoifale. O fana na fana i tafatafa o nuu
o Kafra, Qana, Iebel Botom, ma i mauga o Iqlim i-Tuffah e latalata i le ogatotonu
sone o galuega. Na lele helikopa i luga o Turo ma Saitonu mo le umi e lua itula
fa'atupu le fenumia'i i ala tetele ma le popolevale i totonu o nei 'a'ai e uiga i le
e ono tula'i mai se osofa'iga tele a'o faanatinati atu matua e aumai a latou fanau
le aoga. O lenei osofa'iga laiti ua na'o se fa'aaliga o le mea na tupu
Fepuari 8.
A o ou faitau i lenei lipoti sa ou manatua le vaai i le Alalaupapa o Awali na pomu i fafo
o Saitonu ia Iulai talu ai, ma le atigi o se taavale e toalua ai tagata lautele
na fasiotia a o tietie atu i luga o lena alalaupapa. Sa ou manatua le tele
pa'u i aso uma i Beirut i la'u asiasiga ona o se pomu
eletise eletise (ioe, o le mea lava lea na toe faʻaumatia) taia e Isaraelu i
“taui” mo osofaiga a Hizbullah. Sa ou manatua le tuugamau tele
i Qana o lo'o tu ai nei ata o tagata sivili na fasiotia i luga a'e o latou
tuugamau sima. Ae o le tele lava ou te manatua le ita ma le tetee na faaalia i
Isaraelu mo lona fa'amata'u faifai pea, fa'amaualuga, fa'amata'u a le militeri ia Lepanona, ma
na faafuasei lava ona faigofie ona malamalama pe faapefea ona oo lava i tagata Lepanese sili ona faalelalolagi
fiafia i taimi uma e lavea ai e Hizbullah le IDF/SLA i le itu i saute. E tutusa
sa manino lava le taufaaleaga ae o le to'atele o Suria i Lepanona
na mafua ai le ita o le toatele i lona tuaoi i saute,
faafaigata ai le tulaga pagatia o le malae tau a le atunuu o Lepanona.
Lagolago mo Hizbullah i Lepanona ma isi nofoaga e le o faʻaitiitia. I lalo o le
tulaga oi latou o loo tutu faatasi i lona manuia e sili ona papa'u
tauamiotonuina: O le a le tusa ai ma le tulafono le faʻasaina o ana gaioiga. Atonu o le mea lea
o le le maalofia o le fa'alili o se Hizbullah manumalo. O tulafono na faia e faataga ai
o le tetee atu i le nofoia, o so'o se tasi lava e fa'atinoina, ua fa'amoemoeina
e tausisi i le faamasinoga tonu. Pe o le taunuuga lena o lo latou faaaogaina e ese
mataupu. Le le mafai ona faʻaalia le i ai o nei tulafono, e pei ona tatou faia i le
Iunaite Setete, e mafai ona tatou faavalevalea ae le puipuia mai o latou aafiaga. Tasi
e mafai la ona mafaufau pe fa'apefea ona fa'amalieina le fa'amasinoga a se tasi i lenei fa'alavelave
pe na malamalama i ai le moni o le tulaga pagatia o Lepanona i a tatou ala o faasalalauga;
na fa'aalia ai le sauā ma le fiafia o i latou o lo'o pulea lenei taua. Tasi
atonu e mafai ona faʻatagaina e faʻamoemoe mo se olaola, tutoatasi, ma le filemu
O Lepanona o mea moni na faʻatagaina e tauva ai tala faʻasolopito o loʻo faʻaauau. Z
Jennifer Loewenstein o se faiaoga sinia i le Iunivesite o Wisconsin-Madison
Aoga o Pisinisi.