Fai mai tala ua toe foi le Faletupe o le Lalolagi i Pakisitana ma le tele o nonogatupe, faatasi ai ma fuafuaga mo le auala e tatau ona tatou faaalu ai le tupe. O se taulaiga autu o taumafaiga a le Faletupe o le a toe fuataiina aʻoaʻoga maualuluga. E leai se tasi e masalosalo i le manaʻomia tele mo le toe fuataʻiina o le vaega o aʻoaʻoga a Pakisitana, poʻo le manaʻomia o se fesoasoani, aemaise lava talu ai ua matou faʻaalia le itiiti o le gafatia e faʻatupe pe fuafua ai a matou aʻoga. Ae o le mea na tupu talu ai nei ua taʻu mai ai o le fesoasoani a le Faletupe atonu o se ipu oona. A fa’apea e fa’apea, e tatau lava ona ‘alo’ese le Faletupe i le au fa’atau gata i totonu o le atunu’u ae sili atu ona masalosalo i mea o lo’o fai mai ai faipule ma faifeau.
Fai mai o le faalapotopotoga su'esu'e aupito tele i le lalolagi o lo'o galulue i mataupu tau atina'e, o lo'o fa'afaigaluegaina e le Faletupe le faitau afe o tagata fa'apitoa i lona ofisa autu i Uosigitone ma fafo. E masani lava, o se aufaipisinisi a le Faletupe o le Lalolagi e maualuga le totogi, ua aʻoaʻoina i le faʻaaogaina o meafaigaluega faʻa-matematika ma fuainumera ma tala tusitusia, e faʻapipiʻiina i totonu o se atunuu o le Lalolagi Tolu. E ono molia i latou i le toe fa'aleleia o faiga a'oa'oga, soifua maloloina, fa'ato'aga, po'o le eletise. Ae e ui lava o ana tagata suʻesuʻe ma taʻitaʻi o 'au e masani ona ausia tagata taʻitoʻatasi, o le poto masani e taʻu mai ai latou te le lava saunia e malamalama i le lavelave o mataupu faʻapitonuʻu. Ae o le mea taua, e faalagolago le Faletupe i ofisa o le malo ma e le faigofie ona u le lima e valaaulia ai i totonu ma maua ai le avanoa.
O tapulaa a le Faletupe o loʻo faʻaalia e ala i le faʻatagaina o ia lava e faʻasesēina i lana misiona e faʻalauiloa ma lagolagoina le toe fuataʻiga o aʻoaʻoga maualuluga i Pakistan. Mo le ono tausaga, na faʻalogo ai Pakistan i tala e le gata o le manuia e uiga i le toe faʻafouina o latou iunivesite i lalo o le taʻitaʻiga a le Higher Education Commission ma lona taʻitaʻi lauiloa, Dr. Atta-ur-Rahman. Faatasi ai ma se faʻamaufaʻailogaina 12-faʻateleina faʻaopoopoga i le faʻatupeina o le HEC na faʻatonuina e le malo o Gen. Musharraf, o iunivesite fou na tulaʻi mai toetoe lava o isi masina uma. O le gaosiga o PhD's ma pepa su'esu'e na oso i luga. Na foliga mai o loʻo faʻaleleia mea. Ae o le mea lena na fai mai ai le HEC ma le Faletupe a le Lalolagi.
O se lipoti a le Faletupe a le Lalolagi i le 2006 e uiga i le faatinoga a le HEC, na tuuina mai e le au taʻitaʻia e Benoît Millot, e pei o se paʻu i le HEC. Tusia i le Igilisi e le ponā, ma teuteuina i siata ma ata mataʻina, o lenei lipoti e 109-itulau e le maua ai se masei, pe fesiligia ai soʻo se manatu o pulega o loʻo i ai i lena taimi, ma folafola mai e faapea "Ua tuʻuina e le HEC le faʻaleleia atili o aʻoaʻoga maualuga i le le totonugalemu o lana lisi o mataupu". E le o se mea e ofo ai ona o le lipoti na taʻua lautele e le HEC e fai ma faʻamaoniga o ana taunuʻuga ma faʻaaogaina e manaʻomia ai nisi tupe mo polokalame HEC.
Ae o le taimi nei a o faasolosolo malie atu le mea moni oona, ua mou atu le mea ua taʻua. I aso nei, e ui lava i le tele o mea o nusipepa na faaosofia e le taitaifono muamua o le HEC, o taunuuga o le faia o se filifiliga a le tagata e toʻatasi, faʻateleina pe faufauina numera, ma mafaufauga faʻavalevalea ua aliali mai.
O le fausiaina o fale iunivesete ua fa'a'aisa ma tu'u ai ua afa-maea. O mea tau su'esu'ega taugata tele ua fa'asalalauina ai le atunu'u, o le tele o ia mea e le fa'aaogaina. Ua lafoa’ia e o’o lava ia i latou o lo’o tausisi pea i lo latou fa’aulufale mai. O lo’o fa’apopoleina sui-a’oa ona o totogi e le’i totogia mo faiaoga ma le aufaigaluega. E afe ma afe tamaiti aʻoga Pakistani na auina atu i fafo e leʻi mauaina ni tupe sikolasipi mo masina. Seia oʻo ina faʻaleaogaina i nai vaiaso talu ai, o le tele o poloketi a le HEC e taugata tele ae le lelei le fuafuaina - e pei o le fausiaina o iunivesite fou a Pak-Europa e iva - na matua faʻasusuina punaoa mai manaoga moni.
O tulaga tau a'oa'oga atonu o se fa'alavelave sili atu. O le una'ia e le tele o tupe fa'aosofia e fa'atupu tele fa'ailoga PhD, ua tu'ufa'atasia a'oa'oga iunivesete i totonu o lotoa e fa'asagatau nifo ma fao i taumafaiga uma e fa'amalosia tulaga tau a'oa'oga moni ile Ph.D. tagata faauu. O le fefefe i le leiloa o latou ponesi, latou te tetee i le setiina o se faailoga pasi talafeagai mo le Ph.D.
su'ega, ole su'ega mata'upu GRE fa'ava-o-malo. Latou te iloa o le tele o a latou tamaiti aʻoga o le a toilalo, e ui lava o nei tamaiti aʻoga ua faʻatagaina nei e suʻe le suʻega e oʻo lava i le faaiuga o a latou aʻoga. I Saina, Initia, ma Iran, e su'e e tamaiti a'oga lenei su'ega o se vaega o le ulufale atu i se polokalame PhD i fafo - ma sili atu le lelei.
Ona iai lea o suʻesuʻega. Na ta'ua e le HEC, a'o le'i fa'alauiloa ana polokalame, o fua faatatau o su'esu'ega fa'aletausaga i iunivesite sa matua maualalo lava.
Fai mai, mo se faʻataʻitaʻiga, na lomia e le Iunivesite o Quaid-e-Azam na o le 631 suʻesuʻega pepa i le va o le 1998-2003. Ae, ina ua maeʻa ona amata e le taʻitaʻifono a le HEC lana polokalame tau tupe-pepa, o le numera o pepa suʻesuʻe na oso i le 1482 i le 2003-2008 vaitaimi, o se 235% faʻaleleia.
Ae, o tagata aʻoga ogaoga uma latou te iloa o le mea taua e le o le *pe fia * pepa o loʻo tusia ae * le lelei * o nei pepa. Ole fua fa'atatau ole pepa ole fa'afia ona fa'asino iai isi tagata a'oga ia latou pepa.
E tusa ai ma le International Science Citation Index, o le aofaʻi o taimi na faʻasalalau ai pepa suʻesuʻe i le 1998-2003 vaitaimi na taʻua e isi tagata suʻesuʻe (e le aofia ai faʻamatalaga le aoga) o le 2817. na'o le 2003. O le fe'au lea e lafo mai e leotele ma manino - o le faia o le tele o pepa e le o lona uiga o lo'o fa'atupuina le poto aoga.
O le mea moni e mo le tele o tausaga o numera na mimilo solo ma leai se tasi na matauina, e aofia ai le Faletupe a le Lalolagi. Ae o le mea e sili ona leaga, e le’i popole lava le Faletupe e siaki. O ana tagata aʻoaʻoina ma atamamai e mafai ona faigofie ona suʻesuʻeina nisi o tagi a le HEC e aunoa ma le faʻaosoina mai a latou kesi. Pau lava le mea latou te manaʻomia o se fesoʻotaʻiga initaneti lelei, ma avanoa i faʻamaumauga faʻasaienisi masani.
Nai lo le na o le saini i luga ole HEC fai mai na faia vavega, na mafai e le Faletupe a le Lalolagi ona faia ana lava suʻesuʻega. E mafai, mo se fa'ata'ita'iga, sa su'e fa'amaoniga o le fa'aleleia atili o le tulaga lelei o a'oa'oga iunivesete (nai lo le fa'ateleina o le lesitala). Ina ia faia lenei mea faʻasaienisi e manaʻomia le faʻavasegaina o tapulaʻa e faʻamalamalamaina ai le lelei o aʻoaʻoga ona aoina lea o faʻamaumauga talafeagai. Atonu na a'afia ai le fa'atuina o ni fua fa'atatau mo le fuaina o le lelei o le a'oa'oga ma le tino a'oga, iloilo le tulaga o faletusi ma fale su'esu'e, mea o lo'o i totonu o vasega iunivesete, tulaga o pepa su'ega, o le iai (po'o le leai) o a'oga fa'aa'oa'oga. ma semina i luga o lotoa, le talafeagai o i latou ua tofia e avea ma sui pule, le aofaʻi o aso i le tausaga o loʻo galue moni ai iunivesite, faʻamalieina o tagata e ana galuega i tagata faʻauʻu i iunivesite, ma isi. galuega faavae. O le mea sili, i le suʻesuʻeina o faʻamaumauga o loʻo avanoa, sa le mafai ona ou mauaina.
Afai o le a toe taumafai le Faletupe e lagolagoina le suiga o aʻoaʻoga maualuluga i Pakisitana, e tatau ona sili atu le ogaoga. E tatau ona taula'i i le tulaga lelei ma mana'omia ai le maufa'atatauga sili atu.
O le mea e manaʻomia e Pakisitana mai le Faletupe o le fesoasoani lea mo le faʻaleleia o atinaʻe leaga (fale, faletusi, fale suʻesuʻe) o kolisi masani lea o le toʻatele o tamaiti aʻoga Pakisitana i aʻoaʻoga maualuluga, ae le o le sili atu i le afa- tao iunivesite. E matua mana'omia lava ni poloketi tetele mo le fa'atupuina o a'oa'oga laiti agava'a mo iunivesite ma kolisi. O le taua o le lelei o a'oa'oga i kolisi ma iunivesete e tatau ona fa'amamafaina, ae le o fa'asalalauga e leai se uiga ma le tele ole Ph.D. tikeri.
O pulega lelei fa'alapotopotoga ma amio taualoa o le ki lea. Uunaia lenei mea ma o le a mulimuli mai isi mea.
--------
* Faiaoga le tusitala i le Iunivesite o Quaid-e-Azam, Islamabad*