Mai ia Atamu Samita e oo atu ia Milton Friedman ma tua atu, o le talitonuga faa-kapitalisme e faapea o le malosi o le malosi o le soifua maloloina ma le tufatufaina lelei o le tamaoaiga o le atunuu o le matapeʻapeʻa. E i ai ni upu e sili atu ona manaia, ae o le uiga moni lena o a tatou faaupuga (“tauvaga le taofiofia,” ma isi). Pe o le faifaatoaga tamato a Smith i le 18th seneturi o le Wealth of Nations o loo fefautuaai ma faletua i luga o le tau, po o Milton Friedman's Monetary History of the US' seminal theology o le maketi saoloto e leʻi filifili, o le autu autu o ia mea uma o le mea ua sili ai Amerika. o le taofia lea o le malo mai le taofiofia o le naunau o tagata fai pisinisi ma faalapotopotoga e maua ni tupe sili i a latou auala atamai eseese.
O le fa'aupuga o le maketi saoloto e fa'asaolotoina i tatou uma. E moni na fai mai uma Adam Smith ma Milton Friedman e leai uma peti pe afai e iai le pule poʻo le taufaasese. E na o le pau lava le faifaatoaga tamato a Smith i totonu o le 50 maila o se pule pulea ma e mafai ona taʻu mai lona tau. E fa'apea fo'i se fa'alāpotopotoga fa'aonaponei fa'aonaponei o lo'o i ai le malosi fa'atauva'a e mafai ona fa'atau mai fa'alavelave fa'aletonu pe tu'imomomoina i latou i fa'alauiloa tetele ma fa'asalalauga.
Sa tatau ona puipuia i matou mai le pulepulepule ma le taufaasese e ala i le manatuaina o seneturi o aafiaga. O a matou tamaiti aʻoga MBA e aʻoaʻoina mea uma e uiga i le tala faʻasolopito o faʻalavelave faʻafuaseʻi ma faʻalavelave tau tupe - tulipmania i le 17th seneturi Holani ma le 1929 Crash and Great Depression i le Iunaite Setete.
Ae i le Iunaite Setete i ona po nei, sa i ai se mea na tupu i le manatuaga a le atunuu. I le sefulu tausaga talu ai, o pulega sili o se numera mataʻina o kamupani tetele na faia le taufaasese ma le gaoi, faʻataʻitaʻiina a latou tusi, faia ni faʻalapotopotoga pepelo na fuafuaina e faʻataga ai tagata i totonu e maua le faitau piliona pe a iloa e le toʻatele o latou kamupani o loʻo i ai se faʻalavelave. Mo le tele o kamupani o le faʻalavelave na afaina ma le faitau selau o afe o a latou tagata faigaluega na leiloa a latou galuega ma faʻaseseina a latou penisione matutua. E le gata i le Enrons ma le WorldComs ae o nisi o maa faamanatu sili ona taʻutaʻua o faʻamaufaʻailoga a Amerika - o nisi o faletupe tuai ma tele a le atunuʻu ma kamupani tausi tusi.
Sa tatau ona tatou iloa lelei. Na fa'afefea ona avea i latou ma tagata fa'atauva'a ina ua fausia e Franklin Roosevelt's New Deal ni lala sooupu fou ma fa'amalosia tagata matutua e fa'amautinoa e le toe tupu. Na faia e le Securities and Exchange Commission kamupani fa'asalalau fa'alaua'itele e fa'aalia atoatoa ma fa'amaoni a latou tupe ia latou tagata e umia sea; o le Komisi o Fefa'ataua'iga Fefa'ataua'iga na fa'asalaina i luga o oloa mata'utia pe fa'auigaseseina; o le a fa'atuina e le National Labor Relations Board tulafono o le fa'amaopoopoina o iuni sa'o ma le fa'asaoina pe a mana'o tagata faigaluega e fa'atu se iuni, ma isi.
E ono iai se fa’afitauli o le mamalu o le atunu’u i le fa’afuase’i o le fa’ateleina o numera o tupe a kamupani ma tala a le malo. I aso ua mavae “se milionea” sa mauoa, ae o lea ua tatou talanoa e uiga i le faitau piliona, trillion ma quadrillions, po o le 10-i-le-nth. E foliga mai e le moni, e pei o fasi pepa i le taaloga laupapa Monopoly? Leai. E faigofie tele lena mea.
O le tali autu na oo mai ina ua suia e Ronald Reagan le tulaga faaupufai ma le tamaoaiga o le Iunaite Setete. Faatasi ai ma lona agalelei, simpatico uiga na atagia ai ona talitonuga faamaoni. O tulaga taua ia na faʻaalia i lauga na tuʻuina atu e le General Electric i ona lima ma totogi ai o ia e momoli atu i le mamalu o le atunuʻu i tausaga aʻo leʻi avea o ia ma Peresetene. O le fa'aupuga fa'apolokiki masani o le fa'ai'uga o le 20th seneturi conservatives i vaega tetele e lua o le temoni o le "fa'alavelave a le malo" i pisinisi ma fa'alapotopotoga tau tupe. Naʻo taʻitaʻi o pisinisi tumaoti ma mea tau tupe e "malamalama i mea moni o le olaga" pe a faʻatusatusa i le aufaipisinisi faʻale-aʻoaʻoga lua-dome ma "faigaluega i Washington."
Ina ua maeʻa le Paʻu Tele o le Tamaoaiga ma le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na malemo ai e le paʻu taʻavale a le kamupani le manatuaga o amioga moomooga oti a le au fai pisinisi i le 1920s ma faʻasaʻoga a The New Deal, lea, i le lalolagi, sa matua agamalu. E oo atu i le 1980s ma le Pulega a Reagan, na faʻapitoa ai temoni - o le NLRB o loʻo faʻafefe iuni leipa (faʻamu uma le faʻatonuina o le ea), ma o lafoga o tupe maua na taofia ai le aufaipisinisi mauoa mai le fausiaina o galuega. O le anavatau fou o le “trickle-down theory.” O le fili o le Internal Revenue Service lea na gaoia tupe mai le au mauoa na faia le tamaoaiga. E ala i le totogiina o lafoga o tagata sili ona mauoa na faʻagesegese ai le faʻaputuga fou o le tamaoaiga o loʻo tafe atu i luga o le 1 poʻo le 2 pasene pito i luga o aiga sili ona mauoa ma kamupani tetele oe, o lea na fai ai le talitonuga, o tagata ia na manaʻomia le tele o tupe e teu faʻafaigaluega i le tele o faleoloa ma faleoloa. ma faapea ona galulue pea tagata faigaluega.
Sa i ai ni tetee, ioe, ae o nei mea na faia e "tagata saoloto." E ala i le tulaga maualuga o Reagan, o le taʻua o se "saolotoga" e toetoe lava a lamatia faaupufai e pei ona taʻua o le "pinko" e Joe McCarthy. Na manaʻomia e John Kenneth Galbraith se aʻoaʻoga sili ona atamai ma atamai e faʻamatalaina le manatu faʻafefe: "Afai e te fafagaina le solofanua ia lava oats, o le a totoe se mea mo manu iti." Ae sa ia – mataala i lau gagana! — o se tagata faasaoloto.
Na taʻitaʻia ai le Gingrich Revolution i le 1994, atonu o se suiga faʻafuaseʻi sili ona mataʻutia o le tamaoaiga faʻapolokiki a le atunuu i lenei seneturi. Mulimuli ane, na faʻaumatia Gingrich o se faipule, ae o ana galuega leaga na sao mai ia te ia ma o le suiga o alaleo faaupufai a le atunuu i le itu taumatau o loʻo lokaina i aso nei. O le pese a le Republican o le malo o se fili, faamoemoe pe leai, na uunaia ai "militia" fascistic e oso aʻe i le atunuu ma faateleina le paʻu o le "toe faafoiina o le malo." O le tumutumuga o le Fale Feterale a le Aai o Oklahoma na faaleagaina ma le matautia o le maliliu o tagata faigaluega a le malo e le sala.
Toeitiiti lava o le aso na sosoo ai, o Republicans conservative o latou upu na manatua faafuasei, na latou faafitia e faapea sa latou faia se mea i le tuuina atu ia Timothy McVeighs o le atunuu le faatagaga e vaai ia i latou lava o ni toa i le taua - "o le malo o le fili."
O le Democratic Party, na manatu muamua o le talatuu a le FDR, na ave e le Southern Democratic Leadership Council, o lana taʻitaʻi na fai mai e tatau i le pati ona foliga sili atu ona le mautonu, poʻo le "centrist." O le fa'alavelave ona ua suia le fusi o alaleo. O le a le "centrist" i luma o Reagan ma Gingrich ua le mautonu nei. O le mea na taʻua muamua "le itu taumatau" na avea ma totonugalemu o le Republicans ma o le mea sa avea ma toso vae, o le "Southern Conservatives" na avea ma faifeʻau o le Democratic Party. E oʻo atu i le 1990, o faiga faʻavae tau tamaoaiga ma faiga faʻapolokiki a Nixon na foliga mai, i tua atu, e matua saoloto lava.
"Liberal" ua avea nei ma upu fetuu i vaega uma o le Republican ma Democratic Party. O tagatanuu ma taʻitaʻi e manatu mamafa i suiga e manuia ai le toʻatele o tagata masani na tatau ona faʻaaogaina le faaupuga "agai i luma." O le alaleo fou faaupufai na punitia e Bill Clinton o ia, e ui lava i le Lewinsky ma le impeachment case, sa i ai se uiga mafanafana ma manumalo ma na faʻamagaloina lana tautalaga faʻaagafesootai. O le mea e ese ai, na ia tuua le tofi ma se galu e leʻi mafaufauina o le alofa o le tele o le atunuu.
O le taʻitaʻi fou o le Democratic Party o Al Gore, i le taimi lea o se tasi o taʻitaʻi sili ona faʻatuatuaina o le faʻasao. Ae na faia e Gore ni mea sese faapolokiki e tolu. Na ia suia lona foliga faapolokiki. O le sefululima tausaga a o avea ma tusitala i Uosigitone na faamanino mai ai ia te au e faapea o faipule iloga e mou atu i apaau ma toe tulai mai i se isi matafaioi e iu lava ina lafoaia soo se masani ma le taliaina o i latou i le au palota ma tuua ai le au lagolago i le fenumiai ma le ita.
Lona lua, o Gore, na feagai ma se tagata tautevateva, valea George W. Bush, na ia faia se isi mea sese matautia: na ia faia lona fili ma le inoino ma le tauemu i felafolafoaiga TV. So'o se tagata felafolafoa'i mafaufau e iloa afai o lo'o eli e lau paaga lona lava tu'ugamau, e te le fa'alavelaveina o ia. Ma lona tolu, na ia tausia se tautalaga malulu ma le mamao patino mai ia Bill Clinton, o se teteʻa ua maeʻa ma o le igoa o le tagata litaea na tau le taʻua i le tauvaga e le Sui Peresetene a Clinton.
O le fefefe ia Bush ma le Gore fou, na faalauiloa ai e Ralph Nader ma ona soo se vaega lona tolu i le faamoemoe e faamutaina le paʻu pasene o tagata palota na o atu i le palota i le Aso Palota. Na manino lava o le faʻatupulaia o le numera o tagata palota na vaʻaia e leai se tasi latou te fiafia i ai i vaega tetele e lua ma nonofo i le fale i le Aso Lua muamua ina ua maeʻa le Aso Gafua muamua o Novema. O le fefe i le fa'aitiitia o le ta'ita'i a Gore, na fa'atupula'ia ai le fefe i mea e le'i mafaufauina - o se tama mau'oa fa'alogona na taofi lona atamai i totonu o le potu loka kalapu a le atunu'u, e ono manumalo. O le to'atele o Naderite na fulitua ina ia 'alofia ai le manumalo a Bush.
O le "manumalo" a Bush (o loʻo i ai pea faʻamaufaʻailoga e uiga i le faaiuga faateʻia a le US Supreme Court i le palota a Florida: "E leʻi filifilia o ia / na filifilia o ia") faʻatasi ai ma le Republican House ma le Senate ua taʻitaʻia ai le vave solomuli o agafesootai ma faiga fa'alotoifale a le Iunaite Setete: o le NLRB ua sili atu ona lagolagoina le pulega; o le Ofisa e Puipuia le Siosiomaga sa faauluulu i ai se tagata e tetee i le siosiomaga; o le fa'aitiitiga faifaipea o lafoga fa'asolosolo ma le tele o le tipiina o le paketi ma le aufaigaluega a le Securities and Exchange Commission, o le suiga o le faaiuga a le Roe v. Wade Supreme Court e fa'atulafonoina ai le faapau pepe sa manino lava i le lisi o mataupu ma o le a avea ma se su'ega litmus i tofiga fou a le faamasinoga. Faatasi ai ma isi mea, o le taimi tatala mo le aloese mai lafoga a tagata mauoa ma kamupani.
E oo lava i luma o nei solomuli, sa i ai pea le Iunaite Setete le tele o le va i totonu o malo tau pisinisi i le va o tagata mauoa ma isi vaega o le atunuu. Na o le pau lea o le atunuʻu atiaʻe i le lalolagi e aunoa ma se tausiga faʻalesoifua maloloina lautele. I totonu o pisinisi faatemokalasi e sili ona maualuga le le lava o fale taugofie ma faʻatupulaia le faitau aofaʻi o aiga leai ni fale ma tagata taʻitoʻatasi o loʻo nonofo i auala. Na taʻitaʻia ai pea le lalolagi i le asu i totonu o le siosiomaga lea e lamatia ai le vevela o le lalolagi ma faʻaleagaina o le tau e ala i lologa, afā, ma lamala.
O nei mea na i ai a'o le'i pulea e tagata Bush le malo. Na fa'aauau pea ona fa'aleagaina e Bush. Na ia faʻateʻa ese mai feagaiga faʻavaomalo i le tele o faʻalavelave faʻavaomalo. Na ia fa'asao pe fa'aleaogaina polokalame fa'asao. Na ia manaʻo ia faʻatumauina le soifua maloloina lautele. Na ia tauto o le a ia faʻatamaʻia le Social Security (aiga faigaluega, na ia fai mai, o le a litaea ma sili atu tupe pe a latou faʻaogaina a latou tupe totogi Social Security e teu faʻafaigaluega i maketi faʻatau). Na ia tatalaina atili faletupe e taaalo i le maketi e aunoa ma se faatagaga a le au teu tupe po o se malamalama.
O le mea na sosolo atu i le atunuu o se aganuu e leai se tapulaa ma leai se lotofuatiaifo lautele. Fai ni tupe se tele e te mafaia ma aua neʻi tuʻuina oe e le ofisa pule e taofia oe. O le manuia e faamamaluina i tupe maua. O lafoga o se ituaiga o gaoi, o lea ia e faia mea uma e te mafaia e aloese ai mai na tagata kegi i totonu o le I.R.S. O toa o tagata ia na maua le tele o tupe, soʻo se tasi, mai tamaiti i sneakers ma jeans i faletaavale a Silicon Valley e oʻo atu i faletupe tetele ma sili ona lauiloa i le atunuʻu. O le manumalo o mea uma lava. Fa'atauemu i e faia'ina. Sa pei o piiga i le TV. Leai ni tulafono. Ae manumalo.
E masani lava ona lamatia le Kapitalisme i le faia o lena mea. Ae o senituri o aafiaga na aʻoaʻoina ai se lesona o le pulea ma le atamai. Ae o le New Economy (o loʻo tumu le lalolagi i tagata o loʻo faʻaalia se "tamaoaiga fou" pe a avea i latou ma faʻamanuiaga) na lafo ese mai tulafono tuai. Vaai i tamaiti i Silicon Valley. Ae aua le vaʻavaʻai totoʻa i tagata matutua i totonu o faletupe tetele ma kamupani tausitusi ma le aufaipisinisi i le lalolagi atoa. Manatua o le malo o le fili. Fa'asese tulafono. O le manumalo o mea uma lava.
Ulufale i le aganuu o le matapeʻapeʻa, o le saʻolotoga fiafia mai tulafono faʻaletulafono. O le lototoa a le Ofisa Sili o Pulega sa fa'avae i luga o lea sa i ai le tele o taui taui ma fa'asoa fa'atauga e mafai ona fa'atupe i le taimi e tasi mo ni nai piliona. O se mea masani i faiga faavae a Bush le kopi ma le gaoi pe a leai ni tulafono talafeagai e pei o tama feoai solo e piki apu mai se togalaau i tafatafa o le auala.
El Paso gas? Fa'aitiitia le 20 pasene o le kesi fa'alenatura e alu atu i afi eletise Kalefonia ma pe a pe a fa'amaonia ai si'itaga matagofie o le tau. Ia fai tausitusi “tutoatasi” ma au paaga faapisinisi ma o le a latou vaai i le isi itu pe a e kukaina tusi. O Komiti Faatonu o Autasi, o latou ia e masani lava o Ofisa Sili o Pulega o isi kamupani tetele, e tuu atu i le Ofisa Sili o Pulega ia maua ni totogi tetele ma isi taui faatasi ai ma le va'a tumaoti o vaalele ma tulafono fetuutuunai, ae galo ai le aufaipisinisi masani. Talu ai e leai se tasi na tilotilo mai, sa latou kukaina tusi, valaau o aitalafu o tupe mama ma tufa atu mea lelei a o faanatinati le kamupani i le gaumativa, faatasi ai ma ni nai tagata ofisa faʻapitoa na faʻatupe a latou faʻatau aʻo leʻi o atu le kamupani i luga o le papa.
O le tuʻinanau e leʻi taofia mo le manuia o tupe e leʻi gata i le lalolagi faʻapisinisi. Na foliga mai na aafia ai vaega uma o le sosaiete. O le suiga o foliga o le faanatinati lea i le taʻutaʻua lautele lea na aʻafia ai nisi o matou fale suʻesuʻe faʻasaienisi sili ona taʻutaʻua i le faanatinati i Nobel Prizes na taʻitaʻia ai faʻamatalaga faʻataʻitaʻiga pepelo. E oo lava i le ofisa ulufale o le Ivy League iunivesete, Princeton, na osofaia le upega tafaʻilagi a Yale mo tamaiti aoga e iloa ai po o ai tamaiti aoga na filifilia "le isi iunivesite."
E fiaselau afe tagata faigaluega o loʻo tumau pea le leai o ni galuega, e sili atu nai lo le faʻamaumauga aloaʻia o loʻo faʻaalia ona o tagata faʻavaivaia o loʻo sailia galuega e iu lava ina taofi pe le mafai ona vaʻavaʻai. O pule ogatotonu o e na fuafua e totogi a latou mokesi tetele ma pili a latou fanau i kolisi, na iu lava ina fa'a'ai'u mea'ai i le fa'atauga o mea'ai vave i le lotoifale-o le tulaga aloaia, o lo'o faigaluega.
Ina ua i'u ina pa mai le fe'ilafi o tupe fou ua tupu a'e, o le mou ese atu o le iila ma le iila na iloa ai le tele o ie palapala. Faatasi ai ma se mafuaaga lelei, e le mafai ona e faʻatuatuaina se tasi. Na amata ona pa'ū le maketi o oloa. O le tamaoaiga na alu i le paʻu.
Fa'afitauli: o le faiga-palota taua o le 2002 a le konekeresi ua na'o ni nai masina. O lea na faafuasei lava, mai le lanumoana, Osama bin Laden ma lana Al Qaeda ma Jihad e le o se taufaamatau. O Saddam Hussein. Manatua Hussein? Na tau le tama o Peresitene Bush i se taua faatekinolosi "leai se toto" e faasaga ia te ia ae na tuu atu le au fitafita sili a Hussein e sola ese e avea o se auala e taofia ai le malosi o Iraq e faasaga ia Iran ma faatumauina Iraki o se kamupani sili ona tele e auina atu suauu i le Iunaite Setete.
O Hussein o se tama lelei mo le leaga. E moni, na te faia ni faiga sauā e faatumauina ai lona malosi, ae faapena foi Suria, Korea i Matu, ma e oo lava i la tatou uo mamae o Peresitene Musharaff o Pakistan. Ua leva ona avea Hussein ma pule sauā a'o lumana'i le palota a le Konekeresi i le 2002, na fa'afuase'i ai ona avea o ia ma fa'amata'u i le saogalemu o Amerika.
Sa i ai se ata tifaga na taʻua o le "Wag the Dog." O se ta'ita'i fa'apolokiki o lo'o fa'alavelave i faiga fa'atauva'a ma ono fa'aleagaina i le palota a sau. Na te faafaigaluegaina se faufautua. O le a le mea e fai? Fai mai le faufautua e te manaʻomia se taua e aveese ai mafaufau o tagata mai faʻafitauli i le fale. Ou te manatu atonu e le faitau tusi Siaosi Bush, ae e alu i tifaga.